صنعت انرژی عراق، میدان رقابت بزرگان

به گزارش می متالز، در روزهای گذشته «دیوید شینکر» دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور خاور نزدیک از بغداد دیدار کرد. او در این دیدار از کمک آمریکا به عراق در زمینه تامین برق گفته است: «شرکت جنرال الکتریک درحال ارائه خدمات مهمی در عراق و ساختن زیربنای این کشور است و به عراق برای دستیابی به استقلال در زمینه انرژی کمک خواهد کرد.» همچنین در شهریورماه 1399 که مصطفی الکاظمی به واشنگتن سفر کرده بود، قراردادهای هشت میلیارد دلاری بین دو کشور عراق و امریکا امضا شد تا شرکت‌های «هانی‌ول اینترنشنال»، «بیکرهیوز»، «جنرال الکتریک»، «استرلار انرژی» و «شورون» برای فعالیت در حوزه انرژی وارد عراق شوند. علاوه بر شرکت‌های آمریکایی، شرکت‌های چینی، شرکت‌های روسی از جمله «لویک‌اویل» و «گاز پروم» و شرکت‌های اروپایی هم به بازار انرژی عراق علاقمند هستند.

در تیرماه 1398، وزارت نفت عراق و شرکت آمریکایی «هانی ول» برای پروژه استخراج گاز از پنج میدان نفتی استان بصره قرارداد امضا کرده بودند که هدف از این قرارداد استخراج روزانه ۳۰۰ میلیون فوت مکعب گاز در مرحله اول این پروژه اعلام شده بود. به نظر می‌رسد در سفر الکاظمی به واشنگتن قرارداد با شرکت «هانی ول» جنبه رسمی به خود گرفته است و اگر این قرارداد عملیاتی شود عراق می‌تواند بخش مهمی از نیاز به گاز طبیعی را از محل تولیدات داخلی فراهم کند و تا حدی هم مشکل کمبود برق را در سال‌های آینده برطرف کند.

سال‌ها تحریم و جنگ باعث شده صنعت برق عراق با مشکلاتی جدی دست‌وپنجه نرم کند و شهرهای عراق در روزهای گرم تابستان شاهد صحنه اعتراض‌هایی علیه قطع مکرر برق باشد. همین اعتراض‌ها باعث شده تا عراق به دنبال راه‌حلی کوتاه‌مدت برای جبران کمبود برق باشد؛ برای همین عراقی‌ها به سراغ ایران و ترکیه رفته‌اند. سال گذشته وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه گفته بود که ترکیه و عراق توافق کردند که به محض اینکه عراق به روز‌رسانی‌های لازم را در زیرساخت‌های خود انجام دهد، تجارت برق را آغاز کنند. فعالیت ترکیه در بازار انرژی عراق در بین فعالان این حوزه نگرانی‌هایی ایجاد کرده است؛ اما رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران می‌گوید: «ترکیه همواره درصدد بهره‌گیری از فرصت‌هایی برای موقعیت‌های بسیار محدود خود در بخش انرژی بوده است و با کشف میادین جدید گازی در دریای سیاه و نیز جستجوی جدید در دریای مدیترانه و از طرفی تحریم‌های اقتصادی ایران و توقف فرآیند فروش نفت و گاز ایران باعث شده تا ترکیه ظرفیت‌های انرژی منطقه را به نفع خود به‌کار گیرد و ارزش افزوده‌ای به نفع خود ایجاد کند.»

پدیدار معتقد است: «کشور ترکیه هیچ منابع انرژی به‌طور مستقل و یا مشترک ندارد و عموما یک وارد کننده مطلق و مصرف‌کننده کامل در حوزه انرژی است و موقعیت استراتژیک آن در منطقه اساسا با ایران قابل مقایسه نیست. هر چند که این کشور همواره خودش را به کانون ترانزیت نفت و گاز در منطقه بدل کرده است.»

از طرفی عراق برای اتصال به شبکه برق کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) برنامه دارد و مسیر انتقال برق کشورهای GCC به عراق، مرز کویت است. در سال ۲۰۱۹ میلادی، وزارت برق عراق قراردادی با سازمان بهم پیوستگی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCCIA) برای ساخت دو شبکه ارتباطی برای انتقال انرژی برق به میزان ۵۰۰ مگاوات امضا کرده است.

پدیدار می‌گوید: عراق باتوجه به محدودیت‌هایی که در حوزه تامین برق دارد، پروژه اتصال برق عراق به اردن با توجه به ظرفیت و مازاد برق در اردن را مطرح کرده است؛ از طرفی با توجه به حضور شرکت جنرال الکتریک در خاورمیانه، با آنها توافقی انجام شده. قرار است در 26 ماه آینده شبکه برق عراق به اردن متصل شود. بخش اول این توافق تقویت زیرساخت‌های برق کشور عراق است که حدود یک‌میلیارد و 200 میلیون دلار است و یک قرارداد  500 میلیون دلار برای توسعه شبکه گاز از مبادی کشورهای GCC امضا شده است.

به گفته پدیدار هر دو اینها یک رقیب جدی برای ایران هستند. البته علی‌رغم محدودیت‌های تحریم با ایران هم تمدید قرارداد دوساله برق صورت گرفته ولی ایران به این موضوع و ورود شرکت جنرال‌الکتریک در فرصت موجود، به طور جدی فکر کند.

پدیدار تصریح می‌کند: براساس قرارداد مبادله انرژی بین عراق و اردن که از طریق جنرال الکتریک انجام می‌شود شبکه برق عراق براساس روش قائم راه‌اندازی می‌شود که پست 400 کیلوولت منطقه القائم عراق در دستور کار اولیه است. عراق در فاز اول 150 مگاوات از اردن برق دریافت می‌کند و این به تدریج افزایش می‌یابد و در ظرف یک‌سال به 960 مگاوات می‌رسد. علاوه‌بر اینکه این قرارداد دوجانبه عراق-اردن، عراق با جنرال الکتریک به دلیل ارتباطی که با اردن و مصر دارد، قرارداد اتصال شبکه برق عراق-اردن-مصر را امضا کرده است. سخنگوی صنعت برق عراق هم در صحبت‌های خود به اتصال برق عراق به کشورهای خلیج فارس تاکید داشته است.

به‌گفته پدیدار شرکت جنرال الکتریک به عنوان شرکت قدرتمند که در خاورمیانه حضور جدی دارد، علاوه بر اجرای این تعهدات و خدماتی که درباره برق می‌دهد، با برخی آژانس‌های صادراتی برای تامین مالی این پروژه اقداماتی انجام داده است تا نیاز عراق در حوزه برق و گاز در دراز‌مدت تامین کند. عراق با توجه به ساختار نامناسب صنعت برق خود از ایران برق وارد می‌کند؛ بقیه کشورها هم بیکار نمی‌نشینند. مسوولان ایرانی باید به این وضعیت دقت کنند.

ایران هم در این بازار علی‌رغم تحریم‌های امریکا نقش جدی دارد؛ از طرفی بارها واشنگتن برای حمایت از دولت عراق، معافیت‌هایی را به این کشور برای ادامه واردات برق از ایران اعطا کرده است؛ از معافیت یک‌ماه، 120 روزه تا دو ماهه.

پانزدهم خردادماه امسال رضا اردکانیان وزیر نیرو، در سفر یک‌روزه خود به به عراق قرارداد دوساله صادرات برق  به این کشور امضا کرد؛ طبق این قرارداد باید هیات‌های فنی و تخصصی بخش خصوصی ایران برای امضای دو قرارداد در زمینه کاهش تلفات شبکه توزیع برق و تعمیر و بازسازی ادوات و تجهیزات برقی عراق به بغداد سفر کنند. اردکانیان به خبرگزاری «ایرنا» گفته بود: تمامی قراردادهای صادرات برق به عراق تا پیش از این یکساله بوده اما در این سفر، مذاکرات نهایی شده و قرارداد دو ساله صادرات برق برای سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ با وزارت برق عراق به امضا رسید.

محمدحسین متولی‌زاده، مدیرعامل شرکت توانیر ایران هم گفته است: «بیش از ۱۰۰۰ مگاوات برق به کشورهای همسایه صادر می‌شود، عمده برق صادراتی ایران به عراق است اما به کشورهای دیگر همچون افغانستان و پاکستان صادرات برق داریم.»

علیرضا کلاهی‌صمدی می‌گوید: «ما یکی از صادرکننده برق به عراق هستیم؛ برخی از ورود ترکیه به بازار عراق در حوزه برق نگران هستند که مبادا جای ما را بگیرد؛ ولی من معتقد هستم که چنین اتفاقی نخواهد افتاد؛ ترکیه خود واردکننده انرژی است؛ اما معنای این گفته اصلا این نیست که ما با خیال راحت بنشینیم و فکر کنیم ترکیه جای ما را نمی‌گیرد. تجارت برق تجارت خوبی است؛ وصل کردن شبکه برق کشورها به همدیگر بسیار مفید است.»

کلاهی‌صمدی می‌گوید: «ما باید در حوزه انرژی مسائل استراتژیک را در نظر بگیریم؛ باید ارزش سوخت فسیلی خود را بدانیم و باید دارایی زیرزمینی خود را دارایی روی زمینی تبدیل کنیم. ما به دلیل تحریم نتوانسته‌ایم به بازار LNG وارد شویم و بعد از این هم نمی‌توانیم جای محکمی در این بازار پیدا کنیم؛ این بازار تحت کنترل آمریکایی‌هاست. در این شرایط باید گاز را به برق تبدیل کرده و آن را صادر کنیم؛ ما صنعت برق توانمند بومی داریم؛ وصل شدن به شبکه کشورهای دیگر می‌تواند شبکه‌ برق ایرانی را به تعادل برساند.»

مصرف برق سالانه عراق حدود 24 هزار مگاوات است و در حال حاضر این کشور 17 هزار مگاوات برق در سال تولید می‌کند. عراق حدود 28 میلیون متر مکعب گاز از ایران برای مصرف نیروگاه برق خود وارد می‌کند که برای تولید 2800 مگاوات برق کفایت می‌کند. صادرات برق ایران به عراق حدود 1200 الی 1300 مگاوات است.