اوراق تبعی را چگونه بخریم و اعمال کنیم؟/ لیست اوراق تبعی که تا پایان ۹۹ اعمال می‌شود

به گزارش می متالز، این اولین بار نبود که بورس تهران شاهد انتشار اوراق تبعی بود، این اوراق که به آن بیمه سهم نیز گفته می‌شود پیش از این به خصوص در سال‌های ۹۲-۹۳ با هدف کاهش ریسک سرمایه گذاری در بورس و اطمینان بخشی به سهامداران عرضه شده بود. با این حال در آن روزها نیز مانند امسال نتوانسته بود مانع از ریزش قیمت سهام شود.

این اوراق امسال نیز نتوانست مانع از روند اصلاح بازار سرمایه شود و در حال حاضر و در فاصله چند روز یا چند هفته مانده به تاریخ سررسید اوراق تبعی، قیمت سهام پایه به زیر قیمت اعمال رسیده است. با این حال این اوراق برای خریدارانش فرصتی ایجاد کرد که در چند ماه اخیر در شرایطی که سایه ترس و نگرانی بر بازار سرمایه حاکم بود نه تنها ارزش دارایی خود را حفظ کنند، بلکه مبلغی هم سود کسب کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در فاصله بهمن تا پایان سال سررسید اعمال ۲۲ نماد فرا می‌رسد که از این تعداد تنها قیمت ۲ سهم در حال حاضر بیشتر از قیمت اعمال است. از این رو اینکه اوراق اختیار فروش تبعی چیست و در تاریخ اعمال اوراق چه باید کرد به سوال تعداد زیادی از سهامداران بدل شده است. در این گزارش ضمن پاسخ به برخی سوالات بنیادی، وضعیت سهم‌هایی که امسال برای آنها اوراق اختیار فروش تبعی منتشر شده و تا پایان سال ۹۹ تاریخ اعمال آنها فرا می‌رسد را بررسی خواهیم کرد.

اوراق تبعی چیست؟

اوراق تبعی نوعی اوراق اختیار فروش است که به سهامدار اجازه می‌دهد قیمت سهم را درآینده تضمین کند و به نوعی سهم را بیمه کند، از این رو به آن بیمه سهام نیز می‌گویند.

اوراق اختیار فروش تبعی معمولا توسط شرکت‌ها یا سهامدار عمده و در ایران بعضا توسط صندوق توسعه بازار عرضه می‌شود.

با انتشار این اوراق فروشنده متعهد می‌شود تعداد معینی از سهام شرکت را در قیمت اعمال در تاریخ معین یا همان تاریخ اعمال از سهامداران خریداری کند. به طور مثال شرکت ایران خودرو(همانطور که در جدول پایین متن آمده است) برای ۱۵۰ میلیون سهم خود اوراق تبعی منتشر کرده، عرضه کننده این ۱۵۰ میلیون سهم را با قیمت اعمال (۳۶۸ تومان) در تاریخ اعمال (۲۰ بهمن) از سهامداران حقیقی خریداری خواهد کرد.

نکات مهم آگهی انتشار اوراق تبعی

شرکت‌ها موظفند حداکثر یک روز پیش از عرضه اوراق اختیار فروش تبعی با انتشار آگهی در خصوص آن اطلاع رسانی کنند. این آگهی‌ها حاوی ۷ نکته مهم هستند.

اول) سهم پایه: نام سهمی است که اوراق مربوط به آن منتشر می‌شود.

دوم) تاریخ اعمال: تاریخ سررسید اوراق اختیار فروش تبعی است و بعد از آن تاریخ اوراق ابطال می‌شود.

سوم) قیمت اعمال: عرضه کننده اوراق تبعی مجبور است در سررسید اوراق با نرخ اعمال اقدام به خرید سهام پایه کند.

چهارم) سقف خرید: برای هر کد حقیقی و حقوقی محدودیت خرید تعداد اوراق تبعی وجود دارد. در غالب اوراق تبعی که امسال منتشر شد اجازه خرید به سهامدار حقوقی داده نشد.

پنجم) کل حجم عرضه: تعداد کل اوراق اختیار فروش تبعی عرضه شده توسط عرضه کننده.

ششم) شرایط تسویه تعهدات در تاریخ اعمال: در سررسید اوراق شرکت‌ها معمولا به دو شکل فیزیکی و نقدی اقدام به تسویه با سهامداران می‌کنند.

هفتم) نماد اوراق اختیار فروش تبعی: این اوراق خود دارای نمادی است که معمولا با حرف «ه» شروع می‌شود. همچنین بخشی از نماد سهم پایه و تاریخ سرسید دیگر موارد تشکیل دهنده نماد این اوراق است.

به طور مثال در انتشار اوراق تبعی خودرو؛ سهم پایه، خودرو است. نماد «هخود۹۱۱» نشان دهنده نماد اوراق تبعی خودرو در سررسید بهمن ۹۹ است. تاریخ اعمال ۲۰ بهمن و قیمت اعمال ۳۶۸ تومان است. بر اساس اطلاعیه سهامدار حقوقی مجاز به خرید اوراق نبود و هر کد سهامداری حقیقی نیز مجاز به خرید حداکثر ۱۵۰ هزار اوراق تبعی بود. یعنی هر سهامدار نهایت می‌توانست ۱۵۰ هزار ورق از سهم خودرو را بیمه کند. شرایط پرداخت نیز به این ترتیب است که در تاریخ سررسید یا سهام به قیمت پایه از سهامدارانی که اوراق تبعی خود را اعمال کرده‌اند، خریداری می‌شود یا اینکه مابه التفاوت قیمت پایانی روز اعمال به سهامداران پرداخت به شکل نقدی یا سهم پرداخت خواهد شد.

قوانینی که برای خرید اوراق تبعی در ایران باید رعایت کرد

اما اوراق اختیار فروش تبعی در ایران با آنچه که در دنیا با عنوان اوراق اختیار فروش متداول است، تفاوت‌هایی دارد که مهمترین آن عدم اعتبار اوراق تبعی بدون سهم پایه است. بنابراین برای استفاده از اوراق تبعی ضروری است که سهامداران مواردی را رعایت کنند.

اول) سهامدار باید اول سهم شرکت مورد نظر را در اختیار داشته باشد یا اینکه در همان روز خرید اوراق تبعی اقدام به خرید سهم پایه کند.

دوم) به ازای هر سهم حداکثر یک عدد اوراق تبعی خریداری شود. بدون داشتن سهم خرید اوراق ارزشی ندارد.

سوم) در صورتی که تعداد اوراق اختیار فروش تبعی سهامدار از تعداد سهم پایه بیشتر شود، اوراق مازاد باطل خواهد شد. برخی اقدام به خرید اوراق بدون داشتن سهم پایه کرده‌اند و این اوراق که قیمت آنها با چند ۱۰۰ درصد رشد نسبت به قیمت روزهای اول مواجه شده، بعضا هنوز در پورتفوی سهامدارن نمایش داده می‌شود. اما سهامدار نه توان فروش آن را دارد و نه می‌تواند از آن استفاده کند.

چهارم) این اوراق قابل معامله نیستند و تنها در یک مرحله یعنی در زمان عرضه توسط ناشر معامله می‌شود.

پنجم) هر کد سهامداری حداکثر مجاز به خرید تعداد مشخصی اوراق برای هر سهم پایه است که در اطلاعیه عرضه به عنوان «سقف خرید» مشخص می‌شود.

ششم) تا تاریخ سررسید سهامدار نمی‌تواند اوراق تبعی خود را اعمال کند و همچنین نمی‌تواند سهام پایه آن را نیز به فروش رساند. در صورت فروش سهم پایه این اوراق ابطال می‌شوند.

هفتم) باید توجه داشت که هرچند اوراق تبعی قیمت سهم را در برابر ریزش بیمه می‌کند، اما با هر نرخی برای سهم پایه و اوراق تبعی نمی‌توان انتظار داشت که سهامدار سود کند. در واقع میزان سود بستگی به قیمت سهم در زمان خرید اوراق و همچنین قیمت اوراق دارد. به این معنا که مجموع هزینه خرید اولیه سهم پایه به علاوه هزینه خرید اوراق تبعی باید در مجموع کمتر از ارزش آن سهام در قیمت اعمال باشد.

چگونه اوراق تبعی را اعمال کنیم؟

درصورتی که قیمت سهم در زمان اعمال به کمتر از قیمت اعمال برسد، سهامدار می‌تواند با اعمال اوراق تبعی نسبت به فروش سهام خود در قیمت بالاتری(قیمت اعمال) اقدام کند. برای اعمال برداشتن گام های زیر لازم است:

اول) سهامدار بنا به اعلام ناشر معمولا در فاصله حدود یک هفته مانده به تاریخ اعمال می‌تواند در خواست اعمال این اوراق را صادر کند.

دوم) سهامدار در خواست اعمال را باید به صورت تلفنی به کارگزار اعلام کند و کارگزاری پیش از پایان مهلت مقرر (ساعت ۱۳ روز اعمال) در خواست‌ها را به صورت تجمیعی در یک فایل اکسل و از طریق اتوماسیون اداری به شرکت بورس ارائه خواهد داد.

سوم) بر اساس آگهی اولیه اوراق تبعی تسویه به دو صورت نقدی و فیزیکی انجام خواهد شد. بعضا نیز شرکت‌ها به سهامدار این اختیار را می‌دهند که مدل تسویه را خود انتخاب کند. در شکل نقدی، انتقال سهم به قیمت اعمال، از دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به عرضه کننده انجام می‌شود. در فیزیکی نیز مابه التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم پایه به دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به صورت نقدی یا از طریق واگذاری سهم پایه از عرضه کننده به دارنده این اوراق انجام می‌شود.

چهارم) طبق قانون اگر سهامدار درخواست اعمال اوراق تبعی را به کارگزاری بدهد اما قیمت روز سهام در تاریخ سررسید به بیشتر از قیمت اعمال برسد، اوراق اعمال نخواهد شد.

پنجم) اوراق تبعی بعد از تاریخ اعمال ارزش خود را از دست داده و اعمال نشده تلقی می‌شود. بر این اساس اگر سهامدار تا تاریخ سررسید اقدام به اعمال این اوراق نکند عملا اوراق ابطال شده و ناشر هیچ تعهدی در قبال آن ندارد.

مراقب ابطال اوراق کدام سهام باشیم؟

تا پایان سال جاری سررسید اعمال اوراق اختیار فروش تبعی ۲۲ نماد فرا می‌رسد. تا پایان معاملات امروز از این ۲۲ نماد تنها قیمت سررسید دو نماد کویر و ونفت از قیمت اعمال بیشتر است. بنابراین نیاز است که سهامداران ۲۰ نماد دیگر در صورتی که دارای اوراق تبعی نیز هستند، در چند روز مانده به سررسید اوراق نسبت به اعمال آنها با تماس با کارگزاری خود اقدام کنند.

اما سهامداران این اوراق چقدر سود می‌کنند؟ این موضوع را با ذکر یک مثال شرح می‌دهیم. فرض کنید فردی شهریور امسال اقدام به خرید ۱۰ هزار سهم وپارس و ۱۰ هزار اوراق تبعی اختیار فروش آن با نماد هپارس۹۱۲ کرده است. فرض می‌کنیم قیمت سهم در زمان خرید حدود ۵۰۰ تومان بوده و سهامدار ۵ میلیون تومان برای خرید سهام هزینه کرده است. اگر سهامدار هر اوراق هپارس ۹۱۲ را ۱۰ تومان خریده باشد، بنابراین برای خرید اوراق تبعی نیز حدود ۱۰۰ هزار تومان هزینه شده است. بنابراین کل هزینه کرد او برای خرید اوراقد تبعی و سهام وپارس به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان می‌رسد. قیمت وپارس در حال حاضر به حدود ۳۲۰ تومان کاهش یافته است. بنابراین ارزش ۱۰ هزار سهم حدود ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است.

اما قیمت اعمال اوراق تبعی وپارس ۵۹۲ تومان است. بنابراین در روز اعمال عرضه کننده اوراق تبعی وپارس، ۱۰ هزار سهم سهادار را با قیمت اعمال خریداری می‌کند و ۵ میلیون و ۹۲۰ هزار تومان به حساب سهامدار واریز می‌شود که ۸۲۰ تومان بیشتر از هزینه اولیه خرید سهام پایه و خرید اوراق تبعی سهم وپارس است. بنابراین این سهامدار فرضی نه تنها با افت قیمت سهام متحمل زیان سنگینی نشده، بلکه ۸۲۰ هزار تومان معادل ۱۶ درصد از خرید این سهام و اوراق تبعی آن سود کرده است.

البته این اعداد فرضی در نظر گرفته شده است. بسته به قیمت سهم در زمان خرید و قیمت اوراق تبعی، سود سهامدارن ممکن است مقداری متفاوت باشد. به طور مثال در همین مورد وپارس زمانی که قیمت سهم حدود ۵۰۰ تومان بود، اوراق تبعی این نماد با قیمت کمتر از ۱۰ ریال به فروش می‌رسید. اما با افت قیمت سهم، قیمت اوراق رو به افزایش گذاشت و به حدود ۲۶۰ تومان نیز رسید.

در پایان باید تاکید کرد که در حال حاضر مهمترین موضوع این است که سهامدارانی که اوراق اختیار فروش تبعی خریداری کرده‌اند، طی چند روز مانده به تاریخ سررسید نسبت به اعمال آن اقدام کنند.