ابهام درشفاف‌سازی معاملات طلای سیاه

به گزارش می متالز، اگر نفت خام را استراتژیک‌ترین کالایی که زیربنای درآمدی اقتصادی ایران است بدانیم، پر بیراه نگفته ایم. اهمیت درآمدی این کالا در این سال‌ها که اقتصاد غیرنفتی نتوانست جایگزین درآمدهای نفتی شود، خود را بیش از پیش نمایان می‌کند. از سوی دیگر به دلیل توسعه و پیشرفت بازار مالی در حوزه اوراق بهادار و دارایی فیزیکی نیاز، ورود معاملات نفت خام به بازار شیشه ای بورس مطرح می‌شود. طرح این موضوع، قدمتی فراتر از ایجاد بورس انرژی دارد. یک بار هم عرضه آزمایشی نفت خام در بورس کالا انجام شد اما تداوم نداشت.

دستور ویژه بر ای عرضه

حال که دوباره غول تحریم بر سر اقتصاد ایران سایه انداخته است، صحبت از عرضه نفت خام در بورس انرژی وارد ادبیات اقتصادی مسئولان شده اما هنوز خبری از عرضه این کالا در تالارهای معاملاتی بورس انرژی نیست. با آن که رئیس جمهور هم در این مورد دستور ویژه داده است. اگرچه علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت چندی پیش از عرضه نفت خام در اواسط مهر ماه خبر داده بود، اما وزیر نفت اجرای آن را فعلا آزمایشی می‌داند. به گفته بیژن زنگنه هیأت دولت با عرضه نفت در بورس موافقت نکرده و سران سه‌قوه موافقت کردند. البته به دلیل حساسیت‌هایی که این موضوع دارد، گفته شده که ۲۰ درصد به صورت ریالی و ۸۰ درصد به صورت ارزی به طور آزمایشی و به طور محدود عرضه شود و بعد ازگرفتن نتایج و انجام ارزیابی تصمیم‌گیری نهایی صورت خواهد گرفت که عرضه آن حدود ۴۰ هزار بشکه است.

مسئولان دنبال نخود سیاه نروند

محمد حسن نژاد، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اقتصادی در این باره معتقد است که طرح فروش نفت در بورس شکست می‌خورد، چراکه نمی توانند پول را منتقل کنند؛ بنابراین باید گفت که مسئولان دنبال نخود سیاه نروند.

حسن‌نژاد با اشاره به تصویب راه‌اندازی بورس نفت گفت: دلیلی وجود ندارد که هر چیز زیبایی که ذکر می‌شود به دنبال آن رفت؛ بورس کلمه با کلاسی است اما در واقع محلی بوده که باید خریدار و فروشنده به یکدیگر برسند. وی با بیان اینکه خریدار نفت ایران شرکت‌های خارجی هستند، گفت: هم اکنون که خارجی‌ها نفت ایران را خریداری می‌کنند نمی‌توانند نفت را از کشور خارج کنند، بنابراین اگر بخش خصوصی نفت را خریداری کند می‌خواهد کجا تزریق و یا از آن نگهداری کند.

تاکید سیاست‌های ابلاغی و غیره

سید علی حسینی، مدیر عامل بورس انرژی هم در خصوص آخرین اقدامات برای راه اندازی بورس انرژی گفت: با وجود تاکید سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری مبنی بر متنوع سازی روش‌های فروش نفت خام و فرآورده‌های نفتی و تکلیف قانون برنامه ششم توسعه و همچنین اعلام معاون اول رئیس جمهور و تصویب سران سه قوه، هنوز برنامه زمان بندی مشخص و جزئیاتی درباره عرضه نفت خام در بورس توسط دستگاه ذیربط اعلام نشده است.

حسینی با اشاره به تاکید مصوبه سران سه قوه بر استفاده از ظرفیت و توان بخش خصوصی، یادآور شد: به نظر می‌رسد در مقطع کنونی ضروری است شرکت ملی نفت طی چند جلسه کاری پیوسته از نزدیک نظرات مشورتی بخش خصوصی را اخذ و با آگاهی دقیق از ظرفیت این بخش نسبت به نهایی کردن روش عرضه و تسویه مالی تصمیم‌گیری کند. همچنین در تشریح موارد ذکر شده، مدیرعامل بورس انرژی نیز تصریح کرد: باید به شرکت ملی نفت اجازه داد با انجام مذاکرات جدی و برگزاری جلسات کارشناسی منظم و جلب مشارکت همه گروه‌های مؤثر در فرآیند فروش نفت خام، به یک طرح مشخص و عملی برای عرضه موفق نفت خام در بورس انرژی ایران دست یابد.

حسینی افزود: به نظر می‌رسد با توجه به حمایت‌های قانونی کافی و استقبال فعالان اقتصادی از موضوع راه اندازی بورس نفت، همه دست اندرکاران به ویژه وزارت نفت باید تمام ظرفیت خود را برای موفقیت عرضه نفت خام بکار گیرند تا در این مقطع زمانی خطیر، علائم و نشانه‌های مثبتی از توانمندی‌های ایران اسلامی برای غلبه بر موانع و مشکلات پیش رو ظاهر و آشکار شود.

مشکلات حاشیه ای

نعیم میری، مدیر کالایی کارگزاری بانک تجارت معتقد است: در بورس انرژی ایران به لحاظ زیر ساختی مشکلی برای عرضه نفت خام در بورس انرژی وجود ندارد. اما احتمال دارد که از لحاظ موقعیت سیاسی کشور و جایگاه جهانی این محصول مشکلاتی ایجاد شود. به دلیل این که اگر وارد فاز تحریم شویم، طبعا برخی از مشتریان نفت ایران نمی‌خواهند مراودات مالی آنها برای رسیدن به مقصد مشخص شود. همچنین برخی واسطه‌ها نیز این وسط هستند که ایران با آنها توافق می‌کند که تحریم‌ها را دور بزنندو و سر قیمت هم توافق می‌کنند، اما ساز و کار شفاف بورسی شدن نفت از این مسیرهای انحرافی جلوگیری می‌کند.

این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: البته قصد ورود نفت خام به بورس وجود دارد، اما مشکلات حاشیه ای نیز احتمالا متن موضوع را تحت الشعاع قرا بدهند و مقاومت‌هایی از سوی خریدار و فروشنده دیده شود. با این حال می‌توانیم به صراحت ادعا کنیم که از لحاظ ساختاری بازار سرمایه ایران مشکلی برای پذیرش این کالا حتی در مقادیر بزرگ ندارد و می‌تواند به راحتی عملیات فروش را انجام دهد. چنانچه این اتفاق رخ داد به ثبات بازار سرمایه و جایگاه ایران در منطقه کمک می‌کند.

تاوان و تخفیف‌های سنگین

احمد صرامی، عضو هیأت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گازو پتروشیمی در خصوص عرضه نفت خام در بورس انرژی بیان داشت: این که بورس انرژی برای عرضه نفت مسئول شده است، اقدام مثبتی است. از سوی دیگر رصد فروش نفت در بورس انرژی هم موضوع مهمی است. در سال‌های پیش هرچقدر هم تلاش می‌شد 400 میلیارد تومان فروش فرآورده نفتی داشتیم اما اکنون فروش فرآورده‌های نفتی در بورس به 3 هزار میلیارد تومان هم رسیده است که نقطه قوت است. صرامی افزود: اما سازو کا ر فروش نفت خام در بورس، راهکارهای متفاوتی دارد که دولت باید نوع نگاه فروش نفت از طریق بخش خصوصی را عوض کند. باید پذیرفت که در ادوار مختلف با شرایط ویژه مواجه شدیم و تاوان و تخفیف‌های سنگینی به واسطه‌ها برای فروش نفت دادیم. حال آن که در نهایت باید به این نتیجه برسیم که اگر بخش خصوصی به صورت شفاف ورود کند، برای این که درگیر دلالان و واسطه گران نشود، باید ساز و کار آن دیده شود.

شفاف سازی روش خرید و پرداخت

یکی از ابتدایی‌ترین مسایلی که سر راه معاملات نفت خام در بورس انرژی قرار می‌گیرد، بحث تأمین اعتبار و وضعیت خرید و فروش آن است. حسن نژاد با اشاره به اینکه عنوان شده که 80 درصد پول فروش نفت در بورس باید به‌صورت ارز پرداخت شود، افزود: مگر پتروشیمی‌ها که از دولت نفت و گاز خریداری می‌کنند پول خود را به صورت ارزی می‌دهند که خریداران نفت خام در بورس پول را به صورت ارزی پرداخت کنند.بر این اساس شفاف سازی نوع پرداخت، امری ضروری است.

الزام اعتبار سنجی در فروش اعتباری و نقدی

همچنین صرامی خاطرنشان کرد: فروش نفت در پارت‌های سنگین، ساز و کار مالی سنگینی را نیاز دارد. بنابراین بخش خصوصی برای مارجین سود کم نمی‌تواند همیشه نقد خرید کند. بلکه باید اعتبار سنجی و فروش اعتباری و نقدی توامان داشته باشد. زیرا اکنون هیچ ایرانی نمی تواند کاملا نقدی پرداخت‌ها را انجام دهد. بلکه باید به روز بخشی از مبلغ را ریالی بپردازد و بخشی را اعتباری پرداخت کند.

یکسانی قیمت‌ها

حسن نژاد نیز در این باره گفت: شنیده‌ها حاکی از آن است که قیمت بخش خصوصی با قیمت بین‌المللی یکسان است. زیرا نمی‌توان قیمت را با دو نرخ در کشور به فروش رساند. بخش خصوصی همچنین نحوه دریافت پول را تعریف و از طریق بانک‌های عاملی که تعریف شده است اقدام می‌کند.

تعیین تکلیف رویه وصول و تسویه

به گفته حسینی، یکی از موضوعاتی که ضروری است توسط شرکت ملی نفت ایران و بانک مرکزی تعیین تکلیف شود رویه وصول و تسویه مبالغ فروش و استفاده از ساز و کار مناسب و مطمئن برای حضور بخش خصوصی در این معاملات است. وی افزود: از آغاز مذاکرات شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با چند بانک دولتی و خصوصی درباره عملیات نقل و انتقال و تسویه ارزی خبر داد و افزود: به نظر می‌آید این بانک‌ها بتوانند راه حل‌های مؤثر و اطمینان بخشی را برای نقل و انتقال وجوه و تسویه در اختیار شرکت سپرده‌گذاری قرار دهند.