گسل‌های مهم در اطراف ۱۴ کلانشهر کشور؛ ثبت بیش از ۱۷۰۰ زلزله در دو ماه پایانی سال ۹۹

به گزارش می‌متالز، ایران به دلیل قرارگیری در کمربند لرزه خیز "آلپ-هیمالیا" و در محل تصادم ورقه‌های اوراسیا-عربستان، از نظر زمین شناسی فعال است، به گونه‌ای که حدود ۸ درصد از زمین لرزه‌های دنیا و حدود ۱۷ درصد از زلزله‌های بزرگ دنیا در فلات ایران رخ می‌دهد. بیشتر زمین لرزه‌ها در کمربند‌های زاگرس، البرز، کپه‌داغ رخ می‌دهد و داده‌های تحقیقاتی نشان می‌دهد مناطقی، چون حاشیه بلوک‌های ایران مرکزی، آذربایجان و دریای مازندران دارای لرزه‌خیزی بالا است.

بر همین اساس، پژوهشگر لرزه‌زمین ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور و متخصص پالئوسایزمولوژی تکتونیک جنبا با اشاره به نقشه‌های جهانی زمین لرزه­‌ها بر پایه داده‌­های لرزه‌نگاری در مدت ۱۲۰ سال گذشته، گفت: این نقشه‌ها نشان می‌دهند که بیشتر زمین لرزه‌ها در مناطق خاصی رخ می‌دهند و ایران نیز در یکی از این پهنه­‌های لرزه خیز دنیا قرار گرفته است و در ایران نیز رخداد زلزله‌ها عمدتا در بخش­‌های خاصی متمرکز است.
دکتر شهریار سلیمانی آزاد، با بیان اینکه در کره زمین منطقه‌ای به نام کمربند کوه‌زایی آلپ–هیمالیا وجود دارد، خاطرنشان کرد: این کمربند از آلپ تا هیمالیا بیش از ۱۰ هزار کیلومتر را شامل می‌شود و منطقه‌ای است که محل برخورد چند صفحه تکتونیکی و یا به ­عبارتی چند قطعه شکسته شده پوسته نازک زمین است و تخلیه انرژی این پوسته نازک به­ سبب حرکت موجب می‌شود که بخشی از این انرژی به صورت گسل خوردگی لایه‌­های زمین و رخداد زمین­‌لرزه‌­ها خود را نشان دهد.
وی با تاکید بر اینکه ایران از نظر میزان خطر نسبی رخداد زمین­‌لرزه در موقعیت خطرناکی قرار دارد، یادآور شد: اگر به اطلاعات زمین لرزه‌های ایران توجه کنیم، درمی‌یابیم که در ایران علاوه بر داده‌های دستگاهی زلزله‌­ها در مدت ۱۲۰ سال گذشته (همچون دیگر مناطق لرزه خیز جهان)، زمین لرزه‌هایی که در گذشته‌های بسیار دورتر رخ داده‌­اند نیز توسط تاریخ‌نگاران به ثبت رسیده­‌اند و این داده‌های تاریخی و داده‌های دستگاه‌های لرزه­‌نگاری هر دو تاییدکننده قرار داشتن ایران در گستره خطر زمین لرزه‌­ها است.
به اعتقاد محققان حوزه زمین‌شناسی، هر منقطه‌­ای که حتی اگر یک بار یک زمین­لرزه اثرگذار را تجربه کرده باشد، بدون شک در آینده پتانسیل زلزله‌های دیگری را خواهد داشت. تعیین اثر این زلزله با توجه به میزان خطر آن و نیز میزان آسیب پذیری این مناطق، اصلی­‌ترین مساله‌ای است که متخصصان در سطح دنیا بر اساس میزان تمرکز جمعیت و منابع اقتصادی مانند شهرها، نیروگاه‌ها، شبکه گازرسانی و... به برآورد بزرگای زلزله‌های احتمالی آینده و میزان تخریب احتمالی حاصل از آن می‌پردازند. برای انجام هرچه درست‌تر چنین برآورد‌هایی به شناسایی عواملی که منجر به رخداد زلزله‌ها می‌شود، یعنی گسل‌های جنبا نیاز داریم.
گسل‌های جنبا شکستگی‌هایی با فعالیت و حرکات جوان در پوسته نازک زمین است، به این معنا که کره ­زمین دارای بخش‌های "پوسته"، "هسته" و " گوشته" است. گوشته که در زیر پوسته نازک زمین قرار دارد، لایه ضخیم و مملو از مواد عمدتا مذاب بر روی هسته جامد زمین است. به دلیل فعل و انفعالات رادیواکتیوی که در هسته و گوشته زمین رخ می‌دهد، جریان‌های حرارتی شکل می‌گیرد که تشکیل و حرکت مواد مذاب و جریان‌های "همرفتی" را باعث می‌شود. از آنجایی که پوسته زمین نازک و شکننده است، این جریان‌های حرارتی، موجب شکسته شدن پوسته و تکه تکه شدن آن می‌شود و این قطعات پوسته‌­ای بزرگ توسط مواد مذاب و جریان‌­های حرارتی شروع به حرکت می‌کنند و بر اثر این حرکت و برخورد این قطعات، اصطکاک و انرژی در اعماق پوسته زمین جمع و پس از مدت زمانی به یک باره رها و این امر موجب شکل‌گیری گسل‌ها و رخداد زمین‌لرزه‌ها می‌شود.
در ایران دو رشته کوه "البرز" و "زاگرس" داریم که پیامد چین ­خوردگی و گسل­ خوردگی زمین هستند. در این بین، رشته کوه زاگرس در محل برخورد صفحه عربی و اوراسیا شکل گرفته و در گذر میلیون‌­ها سال رشد کرده است و بخش عمده‌ای از گسل‌های کشور در پهنه این دو رشته کوه متمرکز شده‌اند و به عبارت دیگر بسیاری از گسل‌های فعال، سازنده این دو رشته کوه هستند.

گسل‌های ایران

همچنین دکتر علی بیت‌اللهی، مدیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به گسل‌های ایران با بیان اینکه گسل‌های طویل، فعال و لرزه‌زا مهمترین چشمه‌های لرزه‌زای ایران را تشکیل می‌دهند، گفت: طول گسل با بزرگی رخداد زلزله مرتبط است بر این اساس ۳۶ گسل طویل در پهنه ایران شناسایی شده‌اند که طول تقریبی برخی از آن‌ها در برخی مراجع بیش از ۲۰۰ کیلومتر برآورد شده است.
به گفته وی، طویل‌ترین گسل، گسل اصلی "جوان زاگرس" با طول ۱۵۶۰ کیلومتر و پس از آن گسل "دورونه" با طول ۱۵۰۰ و در ادامه گسل "پیشانی کوهستان" که با تمامی سگمنت‌های خود دارای طول ۱۱۶۰ کیلومتر است. براساس برآورد‌های اولیه مجموع طول گسله‌های طویل در ایران به بیش از ۱۴۰۰۰ کیلومتر می‌رسد!.

عناوین طویل‌ترین گسل‌های ایران به این شرح است:

 ردیف عنوان گسل

۱- گسل اصلی جوان زاگرس


۲- گسل دورونه


۳- گسل پیشانی کوهستان


۴- گسل زاگرس مرتفع


۵- گسل شمال البرز


۶- گسل خزر


۷- گسل دهشیر


۸- گسل مکران


۹- گسل پیش ژرفای زاگرس


۱۰- گسل کلمرد


۱۱- گسل سیاه کوه


۱۲- گسل نایبند


۱۳- گسل بشاگرد


۱۴- گسل پشت بام


۱۵- گسل سراوان


۱۶- گسل کنار


۱۷- گسل انار


۱۸- گسل میامی


۱۹- گسل لهبری


۲۰- گسل رامهرمز


۲۱- گسل شهربابک


۲۲- گسل حکم آباد


۲۳- گسل زردکوه


۲۴- گسل میناب


۲۵- گسل بهاباد


۲۶- گسل کوهبنان


۲۷- گسل کوشک نصرت


۲۸- گسل شمال تهران

گسل‌های نزدیک به شهر‌های پرجمعیت

برخی از گسل‌ها که در نزدیکی مراکز جمعیتی هستند، به این شرح است:

نام گسل                    تعداد جمعیت تحت تاثیر
گسل شمال تهران       جمعیت ۸،۶۹۳،۷۰۶ نفر
گسل خزر                     جمعیت ۱،۸۸۱،۰۸۷ نفر
گسل زاهدان                  جمعیت ۵۸۷،۷۳۰ نفر
گسل زاگرس مرتفع          جمعیت ۵۶۹،۰۷۷ نفر
گسل رامهرمز                   جمعیت ۵۱۴،۰۹۳ نفر
گسل اصلی جوان زاگرس    جمعیت ۴۰۸،۹۴۹ نفر
گسل دورونه                     جمعیت ۳۷۱،۰۸۸ نفر
گسل مشاء                      جمعیت ۳۷۰،۶۴۸ نفر
گسل شمال البرز              جمعیت ۳۷۰،۳۱۵ نفر
گسل پیشانی کوهستان   جمعیت ۲۹،۱۴۹

شهر‌های مهم که در کنار گسل‌ها قرار دارند به این شرح است:

شهر          گسل مجاوز
مشهد        در مجاورت گسل کشفرود و شاخه‌های جانبی آن
تبریز            در مجاورت گسل شمال تبریز
شیراز          در مجاورت گسل سبزپوشان
یاسوج         در نزدیکی گسل کازرون
قم و کاشان  در مجاورت گسل کاشان (قم-زفره)
زنجان           در مجاورت گسل زنجان
قزوین          در مجاورت گسل شمال قزوین
بروجرد و دورود در مجاورت گسل دورود
ساوه        در مجاورت گسل البرز
سمنان     در مجاورت قطعه شمال سمنان گسل عطاری
ایذه         در مجاورت گسل ایذه
قوچان      در مجاورت گسل بینالود
جیرفت     در مجاورت گسل جیرفت – دلفا
مریوان      در مجاورت گسل صحنه

داده‌های آماری زلزله‌های دی و بهمن ۹۹

شبکه‌های لرزه‌نگاری مرکز لرزه‌نگاری کشوری در دی‌ماه ۱۳۹۹، تعداد نزدیک به ۹۱۸ زمین لرزه را ثبت و تعیین محل کرده‌اند. در این ماه تعداد ۱۶ زمین لرزه با بزرگی بیش از ۴.۰ توسط مرکز لرزه‌نگاری کشوری به ثبت رسیده است که بزرگترین آن در ۲۷ دی ماه با بزرگی ۵.۵ حوالی کنگ واقع در استان هرمزگان رخ داده است.

رومرکز زمین لرزه‌های ایران و نواحی مجاور در دی‌ماه ۱۳۹۹

در بهمن‌ماه ۱۳۹۹ نیز حدود ۷۹۲ زمین لرزه رخ داد که در این ماه تعداد ۱۸ زمین لرزه با بزرگی بیش از ۴.۰ بوده و بزرگترین زلزله با بزرگی ۵.۶ حوالی سی‌سخت واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد بوده است.

منبع: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور