چالش مازاد تولید سیمان

به گزارش می‌متالز، در شش سال گذشته، میزان تولید سیمان در سطح جهان تغییرات چندانی را تجربه نکرده، به‌طوری‌که طی این سال‌ها تولید در سطح ۱/ ۴ میلیارد تن قرار داشته است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ میزان تولید سیمان به ۸۳/ ۴ میلیارد تن افزایش یابد. میزان مصرف سیمان نیز در همین محدوده قرار دارد منتها در سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا و رکود اقتصادی اندکی کاهش یافته است. بیش از نصف سیمان جهان در چین تولید می‌شود، در واقع چین با تولید ۲/ ۲ میلیارد تن سیمان در سال بزرگ‌ترین تولیدکننده این محصول است، همچنین این کشور بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نیز محسوب می‌شود، چراکه در حدود ۵۵ درصد بازار مصرف سیمان جهان را دارد. بعد از چین، هند با تولید ۳۴۰ میلیون تن در سال قرار دارد. در نمودار ۲ بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سیمان لحاظ شده است. ایران با تولید ۶۷ میلیون تن سیمان در رتبه ششم جهان قرار دارد. گرچه در سال ۲۰۲۰ میزان مصرف در سطح جهانی کاهش یافت، اما منطقه خاورمیانه شاهد رشد مصرف ۸ درصدی به دلیل گسترش ساخت‌وساز بود. پیش‌بینی‌ها بر این است که در سال‌های آینده میزان مصرف جهانی افزایش یابد. میانگین سرانه مصرف جهانی سیمان ۵۲۱ کیلوگرم است، درحالی‌که در برخی مناطق جهان، مصرف سرانه سیمان فقط ۹۱ کیلوگرم است و با میانگین جهانی فاصله زیادی دارد. در حال حاضر سرانه تولید سیمان در ایران ۷۹۰ کیلوگرم و سرانه مصرف سیمان در کشور ۷۵۰ کیلوگرم است.

قیمت سیمان در جهان

ارزش کل تجارت سیمان در سال ۲۰۱۹ بالغ‌بر ۱۲ میلیارد دلار بوده است و بزرگ‌ترین کشور صادرکننده، ویتنام با سهم ۱۱ درصد از کل ارزش صادرات و بزرگ‌ترین واردکننده، ایالات متحده آمریکا با سهم ۱۰ درصدی در واردات قرار دارند. این ارزش تجارت در مقایسه با ارزش تجارت بین‌المللی صنایع دیگر رقم کمی است و نشان می‌دهد سیمان، محصولی است که کاربرد منطقه‌ای دارد و در فواصل طولانی استفاده نمی‌شود. قیمت سیمان در جهان عموما با توجه به قیمت محصولات فولادی تعیین می‌شود. به طور متوسط قیمت سیمان حدود یک‌هفتم قیمت میلگرد است.

صنعت سیمان در ایران

مصرف سیمان در ایران توسط سه گروه از مشتریان انجام می‌شود: گروه اول بخش مردمی هستند که سیمان را بیشتر از نمایندگان فروش تهیه می‌کنند. این گروه حدود ۶۰ درصد از کل سیمان تولیدی را مصرف می‌کنند، ۲۵ درصد از سیمان تولیدی کشور نیز در پروژه‌های عمرانی به مصرف می‌رسد و بقیه آن (حدود ۱۵ درصد) به‌عنوان ماده اولیه صنایع دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حمایت‌های دولتی موجب رشد ظرفیت تولید سیمان از ۶/ ۳۲ میلیون تن در سال ۱۳۸۲ به ۳/ ۸۸ میلیون تن در سال جاری شده است که معادل رشد میانگین سالانه ۶ درصدی ظرفیت تولید سیمان در ۱۵ سال گذشته است. به‌رغم ایجاد توازن بین میزان تولید و مصرف سیمان در ابتدای سال ۱۳۸۷، ظرفیت تولید سیمان در دهه اخیر (پس از سال ۱۳۸۷) سالانه با نرخ متوسط ۸/ ۵ درصد رشد پیدا کرده است. با توجه به رابطه خطی بین رشد مصرف سیمان و نرخ رشد اقتصادی با ضریب تناسب ۹۵/ ۰ در ایران، بازار داخل تنها در صورت تحقق رشد اقتصادی میانگین ۱/ ۶ درصدی در ۱۰ سال اخیر، می‌توانست پاسخگوی ظرفیت ایجاد شده در صنعت سیمان باشد؛ بنابراین، صادرات ظرفیت مازاد، بخشی از برنامه راهبردی صنعت سیمان کشور قرار گرفت. رشد نامتناسب بازار‌های پیش‌بینی شده موجب ایجاد ظرفیت مازادی به بزرگی ۱۵ میلیون تن در سال ۱۳۹۹ شده است. آمار‌های منتشر شده نشان داد، در دو سال گذشته میزان تولید سیمان کل کشور افزایش یافته است و از ۵۵ میلیون تن در سال ۹۷ به ۶۷ میلیون تن در سال ۹۹ رسیده است.

بر اساس برنامه راهبردی توسعه صنعت سیمان، چشم‌انداز کسب جایگاه سوم جهان با تولید سالانه ۱۲۰ میلیون تن به‌عنوان رتبه اول ظرفیت تولید در منطقه و صادرات جهانی با عرضه ۳۲ میلیون‌تن سیمان به کشور‌های منطقه در سال ۱۴۰۴ و توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت هدف‌گذاری شده است. سیاست‌گذاری نادرستی که وضعیت توسعه اقتصادی کشور، منطقه، ناوگان حمل‌ونقل و سایر عوامل نتوانست موجب تعدیل آن شود. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با احتساب پروژه‌های در شرف بهره‌برداری، ظرفیت تولید سیمان در چشم‌انداز ۱۴۰۰ به ۹۳ میلیون تن خواهد رسید.

تجهیزات پنج طرح سیمانی یک میلیون تنی دیگر نیز خریداری شده یا گشایش اعتبار ارزی آن صورت گرفته است. اگرچه پیشرفت این پروژه‌ها به دلیل رکود بازار بسیار کند است، ظرفیت بالقوه تولید سیمان کشور در چشم‌انداز ۱۴۰۰ حدود ۹۸ میلیون تن خواهد بود. ظرفیت تولید یک کارخانه سیمان را می‌توان با افزایش تعداد روز‌های کاری از ۳۰۰ به ۳۳۰ روز و نیز با استفاده از افزودنی‌هایی نظیر سرباره فولادسازی و پوزولان‌ها، به ۱۱۵ درصد ظرفیت اسمی آن افزایش داد؛ بنابراین، صنعت سیمان کشور تا سال ۱۴۰۰ (در صورت نیاز) می‌تواند بالغ بر ۱۱۳ میلیون تن سیمان تولید کند که پاسخگوی نیاز داخل و بازار‌های صادراتی در دو دهه پیش‌رو خواهد بود؛ بنابراین، کشور تا سال‌ها نیاز به احداث کارخانه سیمان جدید ندارد.

فرصت‌ها و تهدید‌های صنعت

صنعت سیمان کشور به لحاظ ظرفیت بالای تولیدی که دارد در کنار وجود مواد اولیه فراوان و با کیفیت بالای داخلی و وجود دانش فنی و تولید بخش زیادی از تجهیزات موردنیاز داخل کشور، می‌تواند یکی از لنگرگاه‌های مهم کشور برای رشد و توسعه اقتصادی کشور باشد.

با این وجود، برنامه‌ریزی برای رفع چالش‌ها و موانع پیش روی این صنعت جهت استفاده از پتانسیل‌های آن در گذر از رکود و رسیدن به شکوفایی بیش‌ازپیش از طریق آزادسازی قیمت سیمان، امری ضروری است. مصرف بالای انرژی، وابسته بودن به صنایع جانبی مانند مسکن و ساخت‌وساز، پایین بودن بهره‌وری نیروی انسانی به علت تعداد بالای نیروی انسانی در کارخانه‌های سیمان، ضعف در بخش تحقیق و توسعه، ضعف در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تقاضای بیش از حد مصرف داخل کشور به علت پایین بودن قیمت سیمان نسبت به سایر کالا‌های جایگزین و ناتوانی کارخانه‌ها در پاسخگویی به تقاضا به علت زیان‌ده شدن کارخانه‌ها با بهای تمام شده فزاینده جاری و قیمت‌های دستوری، ورود کارخانه‌های تازه تاسیس، وجود واسطه‌ها و دلالان، عدم توازن نرخ تورم اعلامی با افزایش نرخ مصوب سیمان در سنوات گذشته، نوسانات نرخ ارز و تاثیر قابل‌توجه آن در افزایش بهای تمام شده از جمله نقاط ضعف و تهدیدات جدی این صنعت زیربنایی خواهند بود.

رضا محمدی‌پور ندوشن کارشناس بازار سرمایه

منبع: دنیای اقتصاد