توسعه صنعتی منطقه طبس با تکمیل زنجیره ارزش زغال سنگ/ مجموعه کک طبس به دنبال تامین نیاز کشور

به گزارش می‌متالز، در خصوص فعالیت‌ها و برنامه‌های آتی با «علی حسن زاده» مدیرعامل شرکت صنعتی کک طبس گفت و گویی داشتیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

لطفا در ابتدا توضیحاتی درباره مجموعه بفرمایید.

مجتمع کک طبس یکی از سه مجموعه بزرگ کک سازی کشور پس از مجموعه کک سازی ذوب آهن اصفهان و فولاد زرند ایرانیان، عنوان سومین مجتمع صنعتی تولید کک در کشور را از آن خود کرده است. البته تکنولوژی به کار رفته در کارخانجات کک طبس برای تولید کک استفاده می‌شود متفاوت از دو شرکت یاد شده است. دو شرکت دیگر از تکنولوژی کوره بلند استفاده می‌کنند که تکنولوژی خاص بوده و نحوه تولید متفاوت است، اما کک طبس از تکنولوژی سایت شارژ استفاده می‌کند که مزیت‌های خاص خود را دارد. در تکنولوژی‌های کوره بلند که ذوب آهن و فولاد زرند ایرانیان از آن استفاده می‌کنند، همراه با تولید کک برخی محصولات جانبی مانند قطران و بنزن، انواع اسید و ... تولید می‌شود. اما در مجموعه کک طبس با توجه به متفاوت بودن تکنولوژی این نوع محصولات جانبی به دست نمی‌آیند. محصول جانبی که ما حرارتی است که وارد توربین‌های برق می‌شود که نیروگاه ۳۵ مگاواتی خواهیم داشت که برق تولید خواهیم کرد. این محصول را می‌توان به عنوان یکی از مزایای این روش دانست.

در کارخانه کک طبس در حال حاضر ۶ باتری وجود دارد که ظرفیتی حدود ۴۵۰ هزار برای تولید کک متالورژی در سال را در اختیار دارد که بالغ بر ۶ باتری است که هرکدام ظرفیتی ۷۵ هزار تن دارد. در ۴ ماهه گذاشته ۲ باتری راه اندازی شده بود که ماهانه حدود ۲ تا ۳ هزار تن تولید داشت که امروز این عدد به ۱۰ هزار تن افزایش یافته است. باتری‌های ۳ و ۴ در حال آماده سازی است که از اواسط شهریور ماه قابلیت پیوستن به ظرفیت تولید را در اختیار دارد. یعنی مجموعه حدود ۳۰۰ هزار تن تولید در سال را از ابتدای مهر کلید خواهیم زد و امیدوار هستیم در اواخر پاییز باتری‌های ۵ و ۶ نیز راه اندازی و به چرخه تولید اضافه شود.

مصرف کنندگان محصول شما چه شرکت‌هایی هستند؟

در این کارخانه صرفا تامین مصرف مورد نیاز صنایع داخلی یعنی صنایع فولاد را در دستور کار داریم. یعنی شرکت‌های فولاد به عنوان مصرف کنندگان محصول ما هستند، همچنین صنایع فروآلیاژ نیز از دیگر مصرف کنندگان ما محسوب می‌شوند از جمله فروسیلیس ها، فرومنگنزها، فروکروم‌ها و... که به عنوان بخشی دیگر از مشتریان ما هستند و آن‌ها را یک به یک به زنجیره مشتریان خود اضافه می‌کنیم. بخش دیگر از بازار ما شرکت‌های تولیدکننده قند و شکر هستند که به عنوان مصرف کننده کک محسوب می‌شوند که در مجموع حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار تن مصرف سالانه دارند که اقامات مناسبی برای عضویت آن‌ها در خانواده مصرف کنندگان کک طبس صوت گرفته است.

چه اقدامات دیگری در دستور کار شما قرار دارد؟

ما در حال تکمیل زنجیره ارزش هستیم. احداث یک کارخانه زغالشویی در دستور کار قرار دارد. در حال حاضر ما زغال را به صورت کنسانتره از شرکت‌های تامین کننده زغال خریداری و مصرف می‌کنیم، اما برنامه آتی شرکت که از نیمه دوم سال ۱۴۰۰ کلید می‌خورد بحث احداث کارخانه زغالشویی است که در کنار آن تملک و مشارکت در برخی معادن تولید کننده زغال کک شو را در برنامه داریم که این محصول را به صورت کلوخه می‌خریم و در کارخانه خودمان آن‌ها فرآوری و کنسانتره مورد نیاز کارخانه را تامین خواهیم کرد و مازاد بر مصرف را هم به سایر مصرف کنندگان کنسانتره زغال عرضه خواهیم کرد.

از دیگر اقدامات ما که در چرخه زنجیره تولید انجام داده ایم بحث احداث دو خط خردایش است. محصولی که ما از تولید در ابتدای کار دریافت می‌کنیم در سایز خاص ۲۵ تا ۸۰ میلیمتر است. مصرف کنندگان ما به ویژه فولادی ها، مصرف کک با دانه بندی‌های متفاوت دارند و بین ۲۰ تا ۵۰ میلیمتر مصرف می‌کنند، اما شرکت‌های فروآلیاژ با دانه بندی ریز‌تر در قالب ۵ تا ۱۵ یا ۳۰ میلیمتر مصرف دارند. همچنین واحد‌های قند و شرکت نیز در قالب ۱ تا ۳ میلیمتر مصرف می‌کنند به همین دلیل ضرورت دارد ما برای تفکیک نیاز مشتریان، تجهیزات لازم را در اختیار داشته باشیم. احداث دو خط خردایش و یک خط سرند کک‌ها را به دانه بندی‌های مختلف تبدیل می‌کند. با این اقدام تفکیک محصولات در بازار را برای ما مهیا می‌کند.

این اقدامات از ابتدای فروردین سال جاری آغاز و تقریبا در یک ماه دو خط خردایش را با ظرفیت در مجموع حدود ۶۰ تن در ساعت ایجاد کردیم و امروز به مشتریان خود خدمات را عرضه می‌کنیم. از دیگر کار‌های صورت گرفته در این مدت نیز نگاه به بازار‌های صادراتی است، زیرا در نهایت ما مجبور هستیم بخشی از زغال سنگ مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین کنیم که در مقابل تامین ارز این کار برنامه‌ای را در نظر گرفته ایم که محصول کک را صادر کرده تا منابع ارزی لازم برای واردات زغال سنگ فراهم شود.

ابتدا بازار منطقه را ارزیابی کرده و نگاهی به بازار پاکستان داشته ایم، در این زمینه اقدامات مثبتی انجام گرفته است و تقریبا از فروردین ماه با ظرفیت ۳۰۰ تا ۵۰۰ تن در ماه و امروز تقریبا یک بازار ۴ هزار تنی در ماه را در پاکستان برای خود ایجاد کرده ایم و در نظر داریم این رقم را به ۲۰ هزار تن در ماه برسانیم.

بازار دیگری که روی آن تمرکز کرده و حدود یک ماه است به آن وارد شده ایم، بازار ترکیه است. این بازار برای ما بسیار مناسب است و محمواه‌هایی را به صورت آزمایشی برای بخشی از تولیدکنندگان ترکیه ارسال کرده ایم که آنالیز کرده و مورد تایید بوده است و امیدوار هستیم در ماه‌های پیش رو به این بازار وارد شویم.

پروسه تامین زغال سنگ چطور انجام می‌شود؟

تقریبا بخش قابل توجهی از زغال سنگ کک شو کشور در منطقه طبس است. یکی از نقاط قوت احداث کارخانه در این منطقه، نزدیکی به مجموعه معادن زغال سنگ پرورده است که این زغال برای ما تامین می‌شود. تکنولوژی مورد استفاده در ذوب آهن و زرند ایرانیان، تکنولوژی کوره بلند است که از بالا زغال تزریق و تبدیل به کک می‌شود که در این روش محصولات جانبی هم دریافت می‌شود. اما محدودیت آن‌ها این است که باید از زغال سنگ با کیفیت بالا استفاده کنند. اما مزیت تکنولوژی سایت شارژ یا سنگ کک این است که ما می‌توانیم از گرید‌های مختلف زغال حتی کم کیفیت استفاده کنیم. این یک مزیت خاص برای ما است، زیرا کیفیت زغال سنگ در ایران نسبت به زغال‌های موجود در خارج از کشور پایین‌تر است. زغال سنگ‌های داخلی گوگرد و خاکستر بالاتری دارد و مواد فرار آن بیشتر است که برای فرآیند کک کیفیت مناسب را در اختیار ندارد. اما تکنولوژی ما می‌تواند با تلفیق انواع زغال‌های مرغوب و نامرغوب کک مورد نیاز را تولید کند. بازیافت حرارتی که منجر به تولید برق می‌شود هم از دیگر مزایای این روش است. همچنین موضوع مهم دیگر سبز بودن تکنولوژی ما است یعنی آثار منفی زیست محیطی ندارد، زیرا عمدتا ۳۰ تا ۳۵ درصد مواد فرار موجود در زغال در این تکنولوژی در حرارت ۳۰۰ درجه سوخته و از بین می‌رود و به حرارت تبدیل می‌شود. درواقع هیچ مواد سمی را وارد محیط زیست نمی‌کند.

میزان مصرف آب در این تکنولوژی به چه صورت است؟

در فرآیند تولید ما بحث مصرف آب صرفا برای خنک کردن گدازه‌ها است. ما از ۵۰ تن زغالی که دریافتی آن حدود ۳۰ تا ۳۵ تن کک است، مواد گداخته را توسط آب خنک می‌کنیم و این آب مجدد بازیافت می‌شود. در واقع مصرف آب زیادی در کارخانه نداریم و آب مصرفی از چاه‌های آب شور است که در منطقه‌ای که کارخانه احداث شده است، غیر قابل شرب است و مجدد آن را بازیافت می‌کنیم. در کارخانه‌های زغالشویی هم روند به همین صورت است. تلاش ما بر این است که در تکنولوژی به کار رفته، منابع آب مصرفی بازیافت شود.

وضعیت سهامداران شرکت به چه صورت است؟

این شرکت تقریبا سال ۹۰ کار خود را شروع می‌کند. مرحوم شکیبی که در آن زمان نماینده وقت مجلس در شهرستان طبس بودند به عنوان بنیان گذار این کارخانه بودند. این شرکت با همکاری شرکت سرمایه گذاری فلات ایرانیان راه اندازی می‌شود و در حین اجرای پروژه شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات نیز به جرگه سهامداران می‌پیوندد. در حال حاضر سهامداران شرکت ۵۱ درصد متعلق به شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات است، ۳۹ درصد متعلق به شرکت سرمایه گذاری فلات ایرانیان و ۸ درصد برای خانواده شکیبی و ۱.۵ درصد نیز برای سهامدار خصوصی دیگر است. در واقع ۴۹ درصد متعلق به بخش خصوصی است که در کنار شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات قرار گرفته اند.

در سال ۹۶، کارخانه تکمیل می‌شود و طی قراردادی با شرکت همیار گستران فولاد باتری‌های ۱ و ۲ راه اندازی می‌شود و یک قرار داد مشارکتی بود که این دو باتری اجاره داده می‌شود. این همکاری حدود ۱.۵ سال ادامه پیدا می‌کند و اواخر پاییز ۹۷ قرار داد متوقف و شرکت خود به تولید شروع می‌کند و این موضوع تا امروز ادامه داشته است.

این تکنولوژی در چه کشور‌هایی وجود دارد؟

تکنولوژی سنگ کک در اصل تکنولوژی آمریکایی است و ۸ کشور این تکنولوژی را در اختیار دارند و ایران تقریبا هشتمین شرکتی است که آن را دارد. آمریکا، چک، کانادا، استرالیا، آلمان، چین و ایران کشور‌هایی هستند که آن را در اختیار دارند و ایران این تکنولوژی را از یک شرکت چینی گرفته است. استفاده از این تکنولوژی بسیار ساده است و به نیرو متخصص کمتری نیاز دارد و با یک آموزش ساده نیرو‌های مورد نیاز این تولید فراهم می‌شود و حجم نیروی کار مورد نیاز هم نسبت به نیرو‌های مورد استفاده در تکنولوژی ذوب آهن و زرند ایرانیان کمتر است.

کک متالورژی در چه صنایعی استفاده می‌شود؟

کک تقریبا کربن خالص است. زغال سنگ دارای مواد فراری است و در حرارت بالا این مواد اضافی سوخته و حدود ۷۲ ساعت کیک زغال در کوره با حرارت ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه قرار می‌گیرد و این مواد اضافی می‌سوزد و محصول خروجی حدود ۸۳ درصد کربن خالص است که حدود ۱۰ درصد رطوبت و ۱ درصد گوگرد دارد. این کربن در فرآیند تولید فولاد با سنگ آهن به کوره‌های ذوب تزریق و حرارت حاصل از کک در کوره منجر به عمل احیا سنگ آهن می‌شود و چدن به دست آمده از کیفیت و استحکام بالاتری برخوردار خواهد بود. در صنایع فروآلیاژ هم با سنگ سیلیس یا کروم در کوره‌ها تزریق می‌شود و در صنایع قند و شکر کک را با آهک مخلوط می‌کنند و به هر میزان فرآیند احیا آهک بهتر باشد قند به دست آمده سفید‌تر خواهد بود. به هر میزان کربن کک بالاتر باشد کیفیت قند و شکر نیز بالا‌تر است.

میزان مصرف کشور و واردات چقدر است؟

درحال حاضر میزان مصرف کشور حدود ۳.۵ تا ۴ میلیون تن در سال است. شرکت ذوب آهن اصفهان حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تن تولید می‌کند و زرند ایرانیان حدود ۸۰۰ هزار تن و شرکت ما حدود ۴۵۰ هزار تن تولید می‌کند. در نتیجه حدود ۱ الی ۱.۵ میلیون تن وارد می‌شود. اگر واردات را محدود کنیم البته نه به معنای متوقف کردن آن، می‌توانیم ۲ باتری دیگر را راه اندازی و ظرفیت را به ۶۰۰ هزار تن رسانده و در تولید کک خودکفا شویم. مشکلی که در حال حاضر برای تولید کک داریم محدودیت معادن زغال است. قیمت زغال سنگ را انجمن زغال بر پایه نسبت‌هایی از شمش فولاد خوزستان تعیین می‌کند که با نوساناتی همراه خواهد بود که ما هم با نوسان قیمتی و بی ثباتی در آن مواجه خواهیم بود. اما ما برای راه اندازی باتری‌های جدید با محدودیت زغال مواجه هستیم. اگر در منطقه تسهیلاتی برای ما ایجاد شود وضعیت تولید بهتر خواهد شد در حالی که معادن پرورده با ذوب آهن هم خانواده است اگر این محدودیت‌ها رفع شود آینده خوبی در انتظار کشور خواهد بود. ما در حال حاضر حدود ۲۲۰ الی ۲۳۰ نفر پرسنل داریم که با راه اندازی کارخانه زغالشویی و خردایش و صنایع جانبی می‌تواند وضعیت اشتغال در منطقه را بهتر کند.

این تکنولوژی ارزش افزوده بسیار خوبی ایجاد می‌کند و می‌تواند در آمد خوبی به همراه داشته و صنایع پایین دستی که برای آن شکل می‌گیرد می‌تواند اشتغالزایی جدید به همراه داشته باشد به عنوان مثال در نزدیکی مجموعه ما طرح تولید pvc از کک است که هفته گذشته تفاهم نامه‌ای ما این کارخانه داشتیم که مصرف کننده ۱۵۰ هزار تن کک تولیدی ما در سال هستند. اگر ۶ باتری ما فعال شود یک نیروگاه ۳۵ مگاواتی داریم که هم برق منطقه تامین می‌شود و هم با راه اندازی صنایع وابسته شاهد توسعه صنعتی منطقه طبس خواهیم بود.

آیا بحث گوگرد زدایی در برنامه شما قرار دارد؟

در مراحل اول وقتی کلوخه به کنسانتره تبدیل می‌شود بخشی از مواد زائد گرفته می‌شود، درنتیجه گوگرد کاهش می‌یابد. ما برای حل این مشکل از ترکیب‌های مختلف استفاده می‌کنیم. درواقع از مناطق مختلف زغال وارد مجموعه می‌کنیم که گوگرد‌های آن کمتر از ۱ درصد است و کیفیت بهتری در کک ایجاد می‌کند.

آیا بحث تعطیلی کارخانه صحت دارد؟

خیر، خوشبختانه در سه شیفت کاری فعالیت داریم و بحث تعطیلی کذب است. کارخانه در این ۵ ماهه اخیر رو به رشد بوده و امیدواریم با حل شدن مشکلات در تامین زغال و ارائه این محصول با تسهیلات بیشتر با توسعه ظرفیت همراه خواهیم بود.

حمل و نقل بر قیمت تمام شده محصول شما اثر گذار است؟

بله تاثیر گذار است، زیرا بخشی از زغال سنگ مورد نیاز از کرمان، یزد و شمال کشور تامین می‌شود. این در حالی است که هزینه‌های حمل و نقل در یک سال گذشته به شدت افزایش پیدا کرده و بر قیمت تمام شده اثر گذار است. در ۶ ماهه گذشته هزینه‌های حمل و نقل بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. این در حالی است که ما محصول را درب کارخانه می‌فروشیم و مشتری باید برای حمل هزینه‌ای بپردازد. از سویی دیگر شهرستان طبس در منطقه‌ای است که بحث ترانزیت در آن با محدودیت‌هایی همراه است که می‌تواند هزینه‌های حمل را افزایش دهد. برنامه آن است که در آینده با تکمیل ظرفیت یک شرکت حمل و نقلی به صورت کنسرسیوم با معادن اطراف راه اندازی کنیم تا این محدودیت‌ها برطرف شود.

آیا به دنبال خرید معدن در منطقه هستید؟

بله، صرفا به دنبال خرید در منطقه پرورده هستیم تا بتوانیم مجوز بهره برداری از معادن را بگیرم البته در دیگر نقاط کشور هم معادنی را شناسایی کرده و تلاش می‌کنیم زنجیره ارزش را یا خود شرکت یا با مشارکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات تکمیل کنیم.

اگر نکته‌ای باقی مانده بفرمایید.

امیدواریم دوستان کمک کرده و زغال سنگ مورد نیاز ما از معادن داخلی و حدود ۲۰۰ هزار تن را برای افزایش کیفیت از طریق واردات تامین کنیم که با اجرایی شدن آن این کارخانه می‌تواند مثل الماسی در این صنعت بدرخشد.

گفت و گو از علیرضا جعفری نژاد