معادن سطحی تمام نشده، به تغییر مقیاس مطالعات نیاز داریم/نقش دانش‌بنیان‌ها در شکوفایی صنعت

به گزارش می‌متالز، حدود ۶۸ نوع ماده معدنی، ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده و ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه موجب شده است تا ایران در سال ۲۰۱۴ در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان قرار گیرد و کشوری با سابقه حدود ۴ هزار ساله معدنکاری، کار اکتشافات سطحی در آن بسیار انجام شده و بسیاری از مواد معدنی قابل‌شناسایی، شناسایی شده است.

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی معتقد است که مواد معدنی سطحی همچنان وجود دارد و کشور همچنان جا برای مطالعات بیشتر برای شناسایی مواد معدنی سطحی دارد و بر تغییر مقیاس مطالعات در این حوزه تاکید دارد.

وی علاوه بر آن بر ضرورت دستیابی به اطلاعات در زمینه اکتشافات تحت‌الارضی تاکید دارد و یادآور می‌شود که رفع موانع، انجام اکتشافات تحت الارضی، توجه به فرآوری و رفع مشکلات آزمایشگاهی می‌تواند در شکوفایی این صنعت تاثیر شگرفی داشته باشد.

ما هنوز اطلاعات زیادی از اکتشافات تحت‌الارضی نداریم

مهندس محمدباقر دری، معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی با بیان اینکه از روزی که فکر پیدا کردن ماده معدنی به ذهن مکتشف وارد می‌شود تا رسیدن به معدن و استخراج آن، مراحل بسیاری باید طی شود، افزود: مراحلی، چون "شناسایی"، "پی‌جویی"، "اکتشاف عمومی" و "تفصیلی" دارای مقیاس کاری خاصی مانند "یکصدهزارم"، "بیست هزارم"، "دو هزارم" و "پانصدم" هستند، ضمن آنکه هر کدام از این مراحل ابزار‌ها و وسایل خاص خود را می‌طلبد.

وی اضافه کرد: به عنوان مثال وقتی مکتشفی برای شناسایی یک ماده معدنی اقدام می‌کند، اولین ابزار او، نقشه زمین‌شناسی مناسب است تا بر اساس آن دریابد که لایه‌های سنگ و سازند‌های مختلف، در چه زمانی و در چه مکانی، چگونه گسترده شده است؛ چرا که نوع سنگ و زمان آن بیانگر مستعد بودن آن مکان برای دارا بودن یک ماده معدنی به شمار می‌رود. این مرحله با عنوان مرحله "شناسایی" نامگذاری شده است.

دری، اضافه کرد: بعد از آنکه برآورد اولیه درباره نوع ماده معدنی در محل مورد نظر انجام شد، ضمن بازدید از منطقه، نمونه‌برداری از مناطق مستعد انجام خواهد شد و در صورتی که در این مرحله به منطقه امیدبخش برخورد شد، اقدام به "پی‌جویی" می‌شود که طی آن علاوه بر بررسی نقشه‌های یکصدهزار منطقه، با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و داده‌های ژئوفیزیک هوایی، داده‌های زمین‌شناسی اقتصادی و ژئوشیمی پردازشی پردازش انجام خواهد شد.

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با تاکید بر اینکه برخی از مواد معدنی دیداری است و قادر به دیدن آثار آن بر سطح زمین هستیم و برخی دیگر غیر دیداری است، خاطر نشان کرد: بهترین ابزار برای شناسایی مواد معدنی غیر دیداری، اکتشافات ژئوشیمیایی است؛ چرا که در این روش، بر اساس رخنمون‌‎های سنگ، آبراه‌ها، اقدام به نمونه‌گیری خواهد شد و زمانی که اثری از ماده معدنی در نمونه‌ها مشاهده شد، آن منطقه مستعد یا آنومال از نظر معدنی معرفی خواهد شد.

وی با بیان اینکه در این مطالعات، آن مناطقی که از نظر ژئوشیمیایی مستعدتر باشد، تعداد بیشتری نمونه گیری صورت خواهد گرفت، ادامه داد: در این مطالعات در صورتی که وجود منطقه مستعد به اثبات رسید، مقیاس کار بزرگتر خواهد شد و تعداد نمونه‌گیری‌ها بیشتر می‌شود و در نهایت یک اثر معدنی کشف خواهد شد.

دری، با تاکید بر اینکه همه مناطقی که برای بار اول، ماده معدنی یافت شود، به عنوان یک پتانسیل معدنی معرفی می‌شوند، اظهار کرد: با انجام تست‌های راستی آزمایی، در مناطق مستعد بررسی بیشتری با استفاده از تهیه نقشه بزرگ مقیاس‌تر، ژئوفیزیک زمینی و حفریات انجام خواهد شد.

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی افزود: در ایران با سابقه حدود ۴ هزار سال سابقه معدنکاری، کار اکتشافات سطحی بسیار انجام شده و بسیاری از مواد معدنی قابل شناسایی، شناسایی شده است؛ ولی به این صورت نیست که دیگر مواد معدنی در سطح وجود نداشته باشت، بلکه در کشور همچنان جا برای مطالعات بیشتر برای شناسایی مواد معدنی سطحی وجود دارد؛ چرا که در کشور مطالعات بر اساس نقشه‌های یکصد هزار و در روش ژئوشیمیایی با نواقصی در سطح یکصد هزار انجام شده و نیاز است که مقیاس مطالعات در سطح تغییر کند و در مقیاس‌های یک پنجاه هزار که در دست کار سازمان زمین شناسی قرار دارد، اجرایی شود.

وی یادآور شد: علاوه بر آن ما هنوز اطلاعات زیادی از عمق نداریم و اکتشافات تحت الارضی کم انجام شده است. یکی از بزرگترین و مهمترین ابزار‌های مورد استفاده در مطالعات تحت الارضی، مطالعات ژئوفیزیک هوا است. این مطالعات چندین سال است که در کشور آغاز شده است، به طوری که تاکنون کمتر از ۷۰۰ هزار کیلومتر خطی انجام شده، ولی حداقل نیاز کشور بالغ بر ۲میلیون و۷۵۰ هزار کیلومتر خطی است.

به گفته این مقام مسوول، وسعت زیادی از مناطق مستعد معدنی کشور تحت این مطالعات قرار نگرفته است؛ از این رو در برنامه‌های آتی سازمان، اجرای مطالعات ژئوفیزیک هوایی است. البته در این امر از روش‌های مختلف ژئوفیزیک زمینی استفاده می‌شود.

ضرورت توجه به اکتشافات عمقی زمین

دری، با بیان اینکه ما باید به سمت اکتشافات معدنی در عمق زمین حرکت کنیم، خاطر نشان کرد: ابزار این کار در وهله اول ژئوفیزیک هوایی است و بعد از آن باید از روش‌های ژئوفیزیک زمینی و حفاری بهره‌مند شویم و در تمامی این مراحل اکتشاف‌گر و زمین شناس باید در کنار یکدیگر قرار گیرند.

وی اختصاص بودجه لازم برای اجرای مراحل اکتشاف مواد معدنی را از دیگر ضروریات این حوزه نام برد و اضافه کرد: علاوه بر آن نیاز است تا در قوانین و مقررات تغییراتی ایجاد شود تا بخش خصوصی، علاقه‌مند به حضور در این حوزه شود و بتواند در زمینه اکتشاف سرمایه‌گذاری کند و از عواید آن بهره‌مند شود.

دری تاکید کرد: تحقق این امر مستلزم آن است که وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین مجلس شورای اسلامی نیز این مسیر را برای فعالیت بیشتر سازمان زمین شناسی و مشارکت بخش خصوصی در عرضه معدن هموار کند تا بتوانند وارد میدان شوند. خوشبختانه در سال جاری با هماهنگی خوب و توافق بین سازمان زمین شناسی واکتشافات معدنی، سازمان توسعه و نوسازی صنایع معدنی و معاونت معدنی وزارت صمت قدم‌های خوبی برداشته شده است.

به گفته دری، انجام عملیات ژئو شیمی، تهیه نقشه‌های زمین شناسی کوچک‌مقیاس، فرآیند پر هزینه و وظیفه حاکمیتی هست که از سوی سازمان زمین شناسی انجام می‌شود، ولی بخش خصوصی برای آنکه بتواند در این عرصه وارد شود، باید سود آن نیز تامین شود.

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی سازمان زمین شناسی با ابراز تاسف از اینکه انجام امور اکتشاف در مرحله اکتشاف عمومی وتفصیلی با موانع اداری دست‌وپا گیر همراه است، یادآور شد: اگر در نقطه‌ای ماده معدنی یافت شود، هر کدام از این مواد مشکلات خاص خود را دارند و موانعی از سوی سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی، سازمان محیط زیست، سازمان آب، سازمان میراث فرهنگی، معارضان محلی و سایر ارگان‌ها ایجاد خواهد شد، به طوری که گاه امکان فعالیت وجود ندارد و سرمایه‌گذار از کار خود بهره نمی‌برد.

دری با بیان نقش شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه، گفت: قطعا شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه مؤثر هستند، چرا که امروزه در زمینه‌های مختلف این حوزه، چون نرم‌افزارها، ابزار‌های دورسنجی، روش‌های برداشت، کانه آرایی، پردازش داده‌ها و حفاری، این شرکت‌ها حضور مفیدی دارند و ما در بخش‌هایی به آن‌ها نیازمندیم.

اولویت‌بندی برای اکتشافات معدنی

وی در پاسخ به این سوال که برای توسعه اکتشافات معدنی اولویت با کدام یک از مواد معدنی است، توضیح داد: اولویت‌بندی در این زمینه بسته به نیاز صنعت و کشور است، بر این اساس تهیه خوراک برای صنایع ذوب آهن از جمله آن‌ها است و غالب اکتشافاتی که برای آهن انجام داده‌ایم، در سطح زمین بوده است و به نظر می‌رسد که ما تا چند سال آینده دچار کمبود سنگ آهن خواهیم شد.

دری، اکتشاف طلا را از دیگر زمینه‌های اولویت‌دار در بخش اکتشافات معدنی نام برد و اظهار کرد: ما در این زمینه جای کار بسیاری داریم، علاوه بر آن ایران در زمینه املاح تبخیری از نظر گسترش سازند‌های تبخیری و گنبد‌های نمکی، یکی از کشور‌های نمونه دنیا است، ولی در زمینه اکتشاف و بهره برداری از این ذخیره، عقب هستیم. موادی، چون بوکسیت، فسفات، عناصر نادر خاکی، کرومیت، سرب و روی و مس از اهمیت خاص برخوردارند.

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی خاطر نشان کرد: در آینده نیز لیتیوم می‌تواند به یک عنصر استراتژیک تبدیل شود که این منبع احتمالا در کشور است، ولی یک اکتشاف اصولی و علمی برای این ماده معدنی صورت نگرفته است.

وی اضافه کرد: ما برای اکتشافات مواد غیر فلزی اقدام زیادی انجام نداده‌ایم، در صورتی که به مراتب اکتشافات غیر فلزی و فرآوری آن از صنعت آن سودآورتر است.

وی با تاکید بر اینکه ایران کشوری وسیع است و زمینه کاری در حوزه معدن بسیار زیاد، گفت: ما به عنوان سازمان زمین‌شناسی در شروع تهیه نقشه‌های یک پنجاه هزارم گام برداشتیم و اگر نقشه‌های اکتشافی سیستماتیک نهایی شود، سرنوشت بسیاری از مواد معدنی در کشور تغییر خواهد کرد و تحول بسیار بزرگی صورت خواهد پذیرفت.

معاون اکتشاف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی با اشاره به وضعیت فرونشست بر ذخایر معدنی، تاکید کرد: پدیده فرونشست بر روی بعضی از مواد معدنی از قبیل شورابه‌ها، سطح آب در معادن زیر زمینی و پایداری تونل‌ها می‌تواند اثرگذار باشد.

دری تاکید کرد: رفع موانع ذکر شده، اکتشافات تحت‌الارضی، توجه به فرآوری، رفع مشکلات آزمایشگاهی، حذف دوباره کاری و موازی کاری و حمایت از فعالین عرصه اکتشاف می‌تواند در شکوفایی این صنعت تاثیر شگرفی داشته باشد.

منبع: ایسنا