لزوم پایداری ظرفیت گاز صادراتی ایران به عراق از سوی دولت/ تمرکز بر توسعه صادرات به جای مصرف داخلی

به گزارش می‌متالز، ارتباط میان جمهوری اسلامی ایران و عراق با موقعیت ژئوپلیتیکی و ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی هر دو کشور، مبتنی بر حسن نیت و تلاش برای افزایش همکاری‌های دو جانبه و همچنین وجود اشتراکات زیاد تاریخی، فرهنگی و اجتماعی و برخورداری از بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر مرز مشترک، در طول سال‌های گذشته به خصوص پس از سقوط صدام بسیار عمیق‌تر شده است.

مواضع دو کشور ایران و عراق علیه تروریسم و گروه‌های تکفیری با هدفی مشترک موجب شده تا هر کدام در گذر از چالش‌های گوناگون از جمله مشکلات اقتصادی برای دیگری یاری رسان باشند و روابط اقتصادی خود را با یکدیگر گسترش دهند، چرا که ارتقای روابط تهران_ بغداد به ویژه مناسبات تجاری به نفع دو کشور و منطقه است.

در همین راستا، چند روز پیش، سخنگوی گمرک ایران خبر داد که در ۱۱ ماهه نخست سال ۱۴۰۰، بیش از ۲۸ میلیون تن کالا به ارزش هشت میلیارد و ۲۲۲ میلیون دلار به عراق صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۷درصد در وزن و ۲۰درصد درارزش رشد داشته است. این میزان صادرات ۲۵ درصد وزن و ۱۹ درصد ارزش کل صادرات ایران با ۱۱۲ میلیون و ۶۵۸ هزار تن به ارزش ۴۳ میلیارد و ۵۱۷ میلیون دلار را در این مدت به خود اختصاص داده است.

وی اظهار داشت: اشتراکات فراوان بین دولت ایران و عراق باعث شده تا صادرات غیرنفتی کشور از ۱۴۵ میلیون دلار در سال ۱۳۸۰ به ۹ میلیارد دلار در سال ۹۸ برسد و مجدد در سال جاری نیز همین میزان قابل پیش‌بینی است.

سید روح الله لطیفی خاطر نشان کرد که اجرای کنوانسیون تیر و حمل یکسره کالا بین دو کشور، فرماندهی واحد مرزی، صادرات حرفه‌ای، بسته‌بندی مناسب، برنامه‌ریزی تولید بر اساس بازار‌های هدف و تولید کالا‌های با ارزش افزوده بیشتر و تامین نیاز‌های کشور از مسیر عراق می‌تواند توسعه تجارت بین دو کشور را به همراه داشته باشد.

در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع ارتقاء روابط دو جانبه اقتصادی ایران و عراق، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر احمد زارعان» عضو هیات علمی دانشگاه و کارشناس مسائل راهبردی و پژوهشگر مسائل غرب آسیا ترتیب داده که مشروح مصاحبه را در ادامه می‌خوانیم:

با توجه به محور‌های مذاکره تلفنی یک ماه گذشته رئیس جمهور ایران با نخست وزیر عراق در راستای توسعه مناسبات دوجانبه، محور افزایش روابط با کشور‌های همسایه در دیدگاه سیاست خارجی دولت سیزدهم پررنگ است. از این رو، عراق می‌تواند جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. نظر و ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

عراق مهمترین همسایه جمهوری اسلامی ایران است و دو کشور، اشتراکات تاریخی، فرهنگی و تمدنی زیادی با یکدیگر دارند. علاوه بر این، به دلیل عامل همسایگی و وجود مرز‌های طولانی دو کشور و قرار داشتن دو کشور در یک منطقه ژئوپلیتیکی، مسائل و موضوعات ژئوپلیتیک ایران و عراق به شدت بر یکدیگر متاثرند.

طبیعی است در چنین شرایطی جمهوری اسلامی به عراق توجه ویژه‌ای داشته باشد. البته اگر چه در تاریخ روابط دو کشور از سال ۲۰۰۳ تا کنون در اغلب مقاطع زمانی، رویکرد امنیتی و سیاسی حاکم بوده است، اما دولت سیزدهم با هدف بی‌اثر کردن تحریم‌ها و سیاست منطقه‌گرایی، نگاه ویژه‌ای به فرصت‌های اقتصادی کشور‌های همسایه دارد و کشور عراق در این سیاست از جایگاه ممتازی برخوردار است.

با توجه به اینکه عراق یکی از مقاصد بسیار مطمئن و با ظرفیت خوب برای صادرات کالا‌های ایرانی به‌ شمار می‌رود، اگر دولت در کمیسیون مشترک ایران و عراق نسبت به انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی و آزاد اقدام کند، می‌توانیم در یکی دو سال آینده صادرات را به این کشور به دو برابر افزایش دهیم. آیا چنین امری امکان پذیر است؟

اگر نفت را از سبد صادرات عراق حذف کنیم، تراز تجاری این کشور به شدت منفی می‌شود؛ یعنی ارزش صادرات کالا‌های غیرنفتی عراق در مقابل ارزش واردات آن بسیار ناچیز است. بنابراین، عراق کشوری است که عمده نیازمندی‌های خود را از طریق واردات تامین می‌کند. از این رو، این کشور می‌تواند بازار بسیار خوبی برای کالا‌های ایرانی باشد.

عامل همسایگی هم کمک بسیاری می‌کند، زیرا به دلیل کاهش هزینه انتقال کالا به عراق، قیمت تمام شده کالا کاهش می‌یابد و توان صادرکنندگان ایرانی برای رقابت با صادرکنندگان سایر کشور‌ها افزایش پیدا می‌کند. دولت می‌تواند از طریق وضع برخی قوانین حمایتی و همچنین انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری با طرف عراقی، از تولیدکننده و تاجر ایرانی حمایت کند و حجم و ارزش صادرات کالا به عراق را افزایش دهد.

مشکل انتقال ارز حاصل از صادرات یک مشکل جدی است که بر اقتصاد ایران سایه انداخته است

چندی پیش احمد موسی سخنگوی وزارت برق عراق اعلام کرد که تحریم‌های آمریکا باعث شده که این کشور نتواند بدهی‌های گازی خود را به ایران پرداخت کند و این مساله سبب کاهش صادرات گاز ایران به عراق شده است. بر همین اساس، عراق برای فعال نگه داشتن نیروگاه‌های برقی خود در جستجوی جایگزینی برای گاز ایران است. آیا از دیدگاه شما عراق در حال تلاش برای تنوع منابع گازی و کاهش وابستگی به ایران است؟

همه کشور‌ها به دنبال تنوع بخشی سبد انرژی خود هستند تا ثبات اقتصادی و همچنین ثبات سیاسی خود را تضمین کنند. عراق هم از این قاعده مستثنی نیست. مشکل انتقال ارز حاصل از صادرات هم یک مشکل جدی است که بر اقتصاد ایران سایه انداخته است.

متاسفانه برخی مسوولین عراقی بدون اجازه آمریکایی‌ها آب نمی‌خورند یا این که به دلیل داشتن گرایش‌های ضدایرانی در این رابطه همکاری نمی‌کنند.

البته این مشکل قابل حل است به شرط آن که طرف عراقی اراده جدی برای همکاری اقتصادی داشته باشد. اما، متاسفانه برخی مسوولین عراقی بدون اجازه آمریکایی‌ها آب نمی‌خورند یا این که به دلیل داشتن گرایش‌های ضدایرانی در این رابطه همکاری نمی‌کنند.

در یکی دو ماه گذشته توافق‌هایی بین امارات و ترکیه برای جایگزینی عراق به جای ایران برای ترانزیت کالا حاصل شده است. وزیر خارجه ترکیه اعلام کرده بود که امارات در این زمینه پیشنهاد‌هایی ارائه کرده که آنکارا از آن‌ها استقبال می‌کند. انتقال کالا میان ترکیه و امارات در حال حاضر به طور عمده از مسیر دریایی تنگه باب المندب، دریای سرخ و کانال سوئز انجام می‌شود که بین ۲۰ تا ۲۸ روز طول می‌کشد. راه زمینی برای این کار می‌تواند از خاک عراق یا ایران بگذرد. آیا عراق جایگزین ایران در ترانزیت کالا بین امارات و ترکیه می‌شود؟

پیش شرط تبدیل یک کشور به یک مسیر ترانزیت بین‌المللی وجود امنیت و ثبات است. در حال حاضر کشور عراق از فقدان ثبات و امنیت به شدت رنج می‌برد. این کشور در حال حاضر یکی از سخت‌ترین دوران بی‌ثباتی سیاسی را تجربه می‌کند به نحوی که احزاب و جریان‌های عراقی نمی‌توانند بر سر موضوعاتی مانند انتخاب رئیس جمهور و نخست وزیر به توافق برسند.

از سوی دیگر ریشه‌های ناامنی در عراق هنوز از بین نرفته است و هسته‌های زیرزمینی داعش کماکان در حال فعالیت هستند. اختلافات اقلیم کردستان با دولت مرکزی عراق و ناشکیبایی‌های اهل سنت را هم باید در نظر بگیریم، زیرا هر گونه مسیر ترانزیت کالا از ترکیه به خلیج فارس لاجرم از اقلیم کردستان و مناطق سنی‌نشین می‌گذرد. علاوه بر این، تنش‌های آبی بین ترکیه و عراق و تجاوز‌های نظامی مکرر ترکیه به مناطق شمالی عراق به بهانه مقابله با پ. ک. ک امنیت ترانزیت کالا را به مخاطره روبرو خواهد کرد.

ضمنا در عراق، حاکمیت، چندگانه است و بین احزاب و جریان‌های عراقی در مورد این چنین طرح‌هایی اجماع و توافق وجود ندارد. این طرح که اشاره کردید بیشتر شبیه یک طرح روی کاغذ است و اجرایی و عملیاتی شدن آن نیاز به شرایطی دارد که فعلا مهیا نیست.

اگر موضوع تامین گاز پایدار از سوی ایران و موضوع انتقال ارز حاصل از فروش گاز حل نشود، طبیعی است سایر کشور‌ها از جمله قطر که یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز جهان است می‌توانند جای جمهوری اسلامی را در بازار انرژی عراق بگیرند

به نظر می‌رسد با توجه به تهدید‌های آمریکا علیه عراق در خصوص واردات گاز از ایران، این کشور به دنبال جایگزین کردن قطر در بازار گاز خود است. عادل کریم، وزیر برق عراق و سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر در ماه گذشته در مورد گاز از دوحه به بغداد برای رفع کمبود برق این کشور گفتگو کردند. آیا گاز قطر جایگزین ایران می‌شود؟

همان طور که پیش‌تر گفتم، همه کشور‌ها به دنبال تنوع‌بخشیدن به سبد انرژی خود هستند و عراق هم از این قاعده مستثنی نیست. اگر موضوع تامین گاز پایدار از سوی ایران و موضوع انتقال ارز حاصل از فروش گاز حل نشود، طبیعی است سایر کشور‌ها از جمله قطر که یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز جهان است می‌توانند جای جمهوری اسلامی را در بازار انرژی عراق بگیرند.

از این رو دولت سیزدهم باید از یک سو، فکری برای پایدار کردن ظرفیت گاز صادراتی ایران به عراق کند و در ایام سرد سال، به بهانه تامین گاز مصرفی در داخل، صادرات گاز به عراق را کاهش نداده یا متوقف نکند. از سوی دیگر، برای انتقال ارز ناشی از فروش گاز به عراق، راه حل‌های جایگزین را امتحان کند.

منبع: خبرگزاری بازار (تحلیل بازار)