زغال‌سنگ، طلای سیاه یا بلای جان لهستان؟

«ذرات زغال‌سنگ را در دهان و بینی و چشمهایمان حس می‌کنیم»

روستای زیبای «ویکتوف» واقع در دره لبرتس در مرز جمهوری چک و لهستان قرار دارد. به نظر می‌رسد یکصد ساکن این روستا زندگی آرامی دارند. اما مدتی است که اضطراب بر این روستا سایه افکنده است.

یکی از ساکنان این روستا می‌گوید:‌ «عمق آب قبلا در اینجا به یک متر می‌رسید، اما از سال گذشته عمق این نهر بسیار کم شده و نهر تقریباً خشک شده است.»

گرمایش جهانی و معادن زغال سنگ موسوم به «تورو» TOUROV که در آن سوی تپه در لهستان قرار دارد، علت خشکی رودخانه است.

ساکنان ویکتوف نگرانند. زیرا مصرف سنگین آب در این معدن، آب‌های زیرزمینی تمام این ناحیه را در معرض تهدید قرار داده است.

به بوگاتینیا یا درغرب لهستان می‌رویم. شهری در مجاورت معدن زغال سنگ تورو که شهرتش را مدیون معادن زغال سنگ است.

اما این شهرت بهایی هم دارد:‌ نیروگاه توروو از نظر آلوده کردن محیط زیست یکی از پنج نیروگاه اول در اروپاست که در آنها با زغال‌سنگ برق تولید می‌شود.

یکی از ساکنان بوگاتینا می‌گوید:‌ «سوزاندن و استخراج زغال سنگ برای سلامتی ضرر دارد. گرد و غبار ناشی از زغال سنگ و ذرات ریز آن باعث خفگی می‌شود. اما به طور مرتب استانداردها نقض می‌شود. ذرات را در دهان و بینی و چشمهایمان حس می‌کنیم. گرد و غبار روی همه چیزهایی که در اطرافمان هست، دیده می‌شود.»

آلودگی هوا در لهستان سالانه ۵۰هزار قربانی می‌گیرد

دیوان دادگستری اروپا می‌گوید لهستان قوانین جلوگیری از آلودگی هوا را نقص و استاندارهای مربوط به کیفیت آب و هوا را رعایت نمی‌کند. اما ۴۰ درصد خانوارها در این کشور برای گرمایش و پخت‌وپز از زغال سنگ استفاده می‌کنند.

در شهر کاتوویتس در ناحیه سیلزی در جنوب لهستان هستیم. شهری که به تازگی میزبان کنفرانس تغییرات آب وهوایی بود.

فعالان محیط زیست در خیابان‌ها به مردم ماسک می دهند. آنها تلاش می‌کنند سطح آگاهی مردم را بالا ببرند. به گفته آژانس محیط زیست اروپا، هر سال آلودگی هوا جان ۵۰ هزار نفر را در این کشور می‌گیرد.

پاتریک یکی از فعالان محیط زیست در کاتویتس می‌گوید:‌ «از ۵۰ شهری که جزء آلوده ترین شهرهای اروپا به شمار می روند، ۳۳ شهر در لهستان قرار دارند. زغال سنگ یکی از دلایل گرمایش جهانی است به همین دلیل هم باید استفاده از این سوخت را متوقف کنیم.»

اما ایده توقف استفاده از زغال‌سنگ چالشی واقعی برای منطقه سیلزی به شمار می رود. ۸۵ هزار شغل در این منطقه به طور مستقیم و چهار برابر این میزان هم به طور غیر مستقیم به صنعت زغال سنگ وابسته هستند.

«نسل اندر نسل معدنچی هستیم و وظیفه‌مان ترویج سنت معدن‌کاری است»

معدن زغال سنگ موسوم به «پیاست» در نزدیکی کاتوویتس، یکی از بزرگترین معادن زغال سنگ در سراسر اروپاست. چند روز قبل از آغاز کنفرانس جهانی آب و هوا توانستیم وارد این معدن شویم.

ورود به اینجا چالشی واقعی بود. شرکتهای استخراج زغال سنگ قبل از برگزاری کنفرانس تمایلی به روبرو شدن با رسانه‌ها ندارند چون نگران تبلیعات منفی هستند.

۳۵۰۰ نفر در معدن استخراج زغال سنگ «پیاست»‌ کار می‌کنند. آنها روزانه هفت ساعت را در عمق ۵۰۰ الی۶۰۰ متری زمین می‌گذرانند.

رادوسلاو ۲۹ ساله یکی از این افراد است. او از ۲۰ سالگی کارگر معدن است.

رادوسلاو می‌گوید کارش سخت و خطرناک است اما کار دیگری هم نمی‌تواند انجام بدهد. او می‌افزاید: «این معدن را از پنجره اتاقم می‌دیدم. پدرم هم معدنچی بود. پدربزرگم هم همینطور. نسل اندر نسل به همین کار مشغولیم. گاهی فکر می‌کنم توانی برایم نمانده است. گاهی فکر می‌کنم بدنم خرد و خاک‌شیر شده است. ستون فقراتم، زانوها و پاهایم آسیب دیده‌اند. اما ماهیت کار من همین است. توضیح دادنش سخت است. اما چیزی هست که من را به سمت این کار می‌کشاند و من هم به کار در معدن ادامه می‌دهم.»

رادوسلاو عکاسی هم می‌کند. او سالهاست سعی می‌کند واقعیات زندگی معدنچی‌ها را ثبت کند. او می‌گوید:‌ «احساس می‌کنم ثبت این تصاویر وظیفه‌ام است. چون این جا کار و زندگی می‌کنم. وظیفه ام ترویج سنت معدن کاری است. باید این سنت را نشان بدهم و از آن حمایت کنم تا هیچ وقت فراموش نشود.»

رادوسلاو و دوستانش می‌گویند وظیفه دیگری هم دارند‌:‌ مقابله با گرمایش زمین. اما این کار نباید به ضرر سنتی تمام شود که در آن رشد کرده و بزرگ شده‌اند.

دومینک، یکی از دوستان و همکاران رادوسلاو می‌گوید:‌ «ساده‌انگارانه است که گرمایش جهانی را به کار کسانی نسبت بدهیم که زندگی‌شان را به خاطر کار در معدن به خطر می‌اندازند. از نظر من نوعی تبعیض اجتماعی است. به نظرم باید منابع انرژی را در دراز مدت تغییر دهیم و به مرور سهم زغال سنگ را کم کنیم. اما طی کردن این روند، به برنامه ریزی خوب احتیاج دارد.»

خانه‌هایی که به دلیل گسترش معادن زغال سنگ تخریب می‌شوند

زغال‌سنگ ۸۰درصد برق لهستان را تأمین می‌کند، اما به نظر می‌رسد هنوز تا پایان عصر زغال‌سنگ در لهستان راه زیادی مانده باشد. آنهم در حالیکه نیروگاه جدید تولید برق از زغال سنگ در شمال کشور ساخته شده و چندین معدن دیگر هم قصد دارند فعالیت‌هایشان را در ناحیه سیلزی گسترش بدهند.

طرح‌های جدید گسترش معدن «پیاست» زیر منطقه مسکونی ایمیلین باعث نگرانی ساکنان این منطقه شده است.

توماش، رییس سابق شورای منطقه ایمیلین به ما خرابی‌هایی را نشان می‌دهد که به دلیل گسترش معدن زغال سنگ رخ داده است.

او می‌گوید گسترش معادن زغال سنگ و به دنبال آن فرونشست زمین باعث شده است که ساختمانها آسیب دیده و خانه‌ها ترک برداشته دارند.

او می‌افزاید: «از ۳۰ سال پیش اینجا فعالیت معدنکاری وجود دارد. ساختمانها را تعمیر می‌کنند اما دوباره ترک می‌خورند. دوباره تعمیرشان می‌کنند، دوباره خراب می‌شوند، و این داستان ادامه دارد.»

در ورودی منطقه «ایمیلین» خطوط راه آهن را می‌بینیم که در اثر فرونشست زمین از بین رفته‌اند. آلیشا، یکی از ساکنان این منطقه می‌گوید:‌ «این راه‌آهن برای من نماد وضعیت کنونی شهر ماست:‌ از یک سو زیبا و تمیز است و از سوی دیگر نشان می‌دهد که چه می‌تواند بر سر ما بیاید، خانه‌ها فرو بریزند ومنابع آب‌مان از بین برود.»

چالشهای گذار به اقتصاد سبز برای اقتصاد لهستان

اقتصادی که تا سال ۲۰۵۰ هیچ نوع گاز گلخانه‌ای را وارد جو نکند، از دیدگاه مقامات لهستان و صنعت معدن قابل تصور نیست. رئیس اتحادیه همبستگی در ناحیه سیلزی می گوید گذار خیلی سریع به چنین اقتصادی می‌تواند مهلک باشد چون اقتصاد سبز نخواهد توانست شغل‌هایی را که از دست می‌رود جبران کند.

دومینیک کولورز، رئیس شورای منطقه سیلزی می‌گوید: «۲۵ سال پیش که فرایند تغییرات ساختاری آغاز شد، هزارها شغل از دست رفت در عوض تعداد شغل‌های جدید چند صد شغل بیشتر نبود. اگر فرایند کربن‌زدایی در اروپا بخواهد به همان سرعتی پیش برود که اتحادیه اروپا می‌خواهد - چه از نظر اقتصادی و چه از نظر اجتماعی - این ناحیه نابود خواهد شد. در هر صورت خرید محصولاتی که باعث گسیل دی اکسید کربن می‌شوند، از کشورهایی که نگران وضعیت آب‌وهوا و کاهش گازهای گلخانه‌ای نیستند، ادامه خواهد داشت و اتحادیه اروپا توان رقابت در بازارها را از دست خواهد داد.»

بخش‌هایی از این ناحیه که اقتصادش در گذشته‌ به معدن‌کاری وابسته بود در گذار اقتصادی موفق بوده است، اما بخش‌های دیگر هم‌چنان از نظر اقتصادی در وضعیت بدی قرار دارند.

استخراج زغال سنگ قاچاق از «حفره‌های فقر»

منطقه موسوم به «Walbrzych»‌ در شمال غرب ناحیه سیلزی مدتهاست که به زغال سنگ وابسته است. اما به خاطر فقدان سودآوری تمام معادن اینجا درهای خود را بسته و به دنبال آن و دهها هزار نفر بیکار شده اند.

بسیاری در اینجا این تصمیم را که تصمیمی سیاسی و توجیه‌ناپذیر می‌دانند. عده‌ای از معدنچی‌هایی که بیکار شده‌اند در جاهایی که به «حفره‌های فقر» معروف است مشغول به کار شده است. زغال سنگ، طلای سیاه منطقه سیلزی به شمار می‌آید.

بیرون شهر گودالهای غیرقانونی معدن دیده می‌شود. در اوج بحران حدود ۳۰۰۰ نفر از این نوع چاله‌ها می‌کندند تا زغال‌سنگ قاچاق استخراج کنند. اما با وضع جرایم سنگین این نوع فعالیت در سال‌های اخیر کم‌تر شده است.

رومن یکی از کسانی است که قبلا در معدن کار می‌کرد و سالهاست بیکار است. او در حال حاضر با شغل‌های کوچک امرار معاش می‌کند. اما هنوز هم گاهی برای استخراج غیرقانونی زغال سنگ به «حفره‌های فقر»‌ سر می‌زند تا کسری آخر ماه را جبران کند.

او می‌گوید هر بار که وارد این حفره‌ها می‌شود دعا می‌کند که گودال روی سرش خراب نشود. عمق برخی از این حفره‌ها به ۱۵ متر هم می‌رسد. رومن به یاد هفت نفر از کسانی که جانشان را در «حفره فقر» از دست دادند، هفت قطعه زغال سنگ را روی دسته کلنگش قرار داده است.

رومن می‌گوید:‌ «تا زمانی که زغال‌سنگ هست، این گودالهای فقر و بدبختی هم خواهند بود. کارگزاران می‌آیند و معدن را تعطیل می‌کنند. اما مردم می‌آیند و دوباره بازشان می‌کنند. چون همیشه به زغال‌سنگ نیاز هست.»

او گاهی زغال سنگ‌ها را به یکی از همسایگانش می‌دهد که قبلا معدنچی بوده است. او «زیبگنیو» نام دارد و حدود ده سال پیش پس از حادثه‌ای که در معدن برای او رخ داد، از کار افتاده و زمین‌گیر شده است.

«زیبگنیو» با کمک‌هزینهٔ ماهانه ۱۴۰ یورو از پس پرداخت بدهی‌هایش برنمی‌آید. رومن زغال‌سنگ‌هایی را که جمع کرده به او می‌دهد تا خانه‌اش را گرم کند.

استخراج غیرقانونی زغال سنگ از «حفره‌های فقر»‌ در ناحیه سیلزی لهستانEuronews

عید سن‌باربارا، قدیس حافظ معدنچیان

به نووا رودا می‌رویم که چهل کیلومتر با اینجا فاصله دارد.

روز چهارم دسامبر در لهستان روز سنت باربارا قدیس حافظ معدنچیان است. هر سال معدنچی‌ها این روز را جشن می‌گیرند. به این جشن دعوت شده‌ایم. در جشن رومن را می‌بینیم که لباس سنتی معدنچی‌ها را پوشیده است. او به هیچ قیمتی حاضر نیست این مراسم را از دست بدهد.

او می‌گوید:‌ «سال‌هاست که معدن‌ها را بسته‌اند اما اینجا جمع شده‌ایم که سنت‌های قدیمی معدنچیان را جشن بگیریم، با هم نوشیدنی بخوریم، آهنگ‌های معدنچیان را بخوانیم تا قلبمان چند دقیقه هم شده با ضرباهنگ روزهای قدیم بتپد،‌ روزهایی که همه کار می‌کردند و شغلی داشتند.»

جشن «سنت باربارا»‌ قدیس حافظ معدنچیان در لهستان