توجه جدی به کاهش تصدی‌گری دولت در سازمان زمین‌شناسی

به گزارش می متالز، امروز این سازمان در انتظار رییسی است که بتواند چالش‌های موجود را از میان برداشته و تعامل میان بخش دولتی و خصوصی را افزایش دهد. در همین رابطه با جلیل قلمقاش دانشیار پژوهشکده علوم زمین و کارشناس ارشد سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به گفتگو نشسته ایمکه در ادامه مشروح آن را خواهید خواند.

با توجه به تغییرات اخیر، امروز اصلی‌ترین چالش در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور را چه می‌دانید؟

ایران در یک منطقه فعال کوه‌زایی قرار دارد و به لحاظ معدنی جزو ده کشور نخست جهان است. از 10سوی دیگر ایران سومین کشور پرمخاطره از نظر رخداد بلایای طبیعی همچون زلزله، فرورنشست، سیل، آتشفشان، زمین لغزش و ... است. در چنین کشوری اطلاعات زمین شناسی برای اجرای هر پروژه عمرانی ضروری است و موفقیت طرح های ملی بستگی به دقت اطلاعات پایه زمین‌شناسی دارد. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور وظیفه حاکمیتی تولید اطلاعات پایه در زمینه‌های مختلف علوم زمین را برعهده دارد.
در سال‌های گذشته به لحاظ اصلاح ساختار سازمانی، به ویژه گسترش مراکز استانی، کارهای درخور توجهی صورت گرفته است. به علاوه تجهیزات آزمایشگاهی، اکتشافی و مهندسی مناسبی در اختیار سازمان است که توان انجام مطالعات علمی و اجرایی در اکثر گرایش‌های علوم زمین را فراهم می‌سازد. همکاری‌های بین المللی گسترده با موسسات علمی درجه اول دنیا و نیروی انسانی کارآمد از امتیازات دیگر این سازمان است.
با وجود امتیازات فوق‌الذکر، کمبود منابع مالی، تامین حجم بالای درخواست‌ها و انتظارات علمی کشور در زمینه‌های مختلف علوم زمین را به چالش جدی برای سازمان تبدیل کرده است. زیرا با اعتبارات محدود امکان برداشت و تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی کاربردی و نیز تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی برای مناطق اولویت‌دار کشور در کوتاه مدت میسر نیست. موارد دیگری که سازمان در سال‌های آینده به طور جدی باید به آنها بپردازد تولید اطلاعات دقیق علمی در مورد زمین شناسی شهرها (به ویژه نقشه های زمین شناسی سه بعدی)، تولید اطلاعات پایه مناسب جهت اکتشاف منابع معدنی عمیق به ویژه پوشش سراسری نقشه های ژئوفیزیک هوایی، ایجاد و نگهداری سامانه‌های پیش نشانگر وقوع رخدادهای طبیعی (زلزله، سیل، سونامی، فرونشست، آتشفشان و...)، مسائل زیست محیطی، تغییرات آب و هوایی، خشکسالی، بحران آب، و.. است که با توجه به کمبود اعتبارت چالش‌های جدی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در آینده خواهند بود. حل کردن این مسائل بیش از هر چیز نیازمند برنامه ریزی دقیق و مدیریت هوشمندانه با استفاده از روش‌های نوین مدیریتی است.

به عبارت دیگر تنظیم استراتژی و برنامه های عملیاتی دقیق ضمن جلوگیری از تفرق مالی، همگرایی کارکنان سازمان را به همراه خواهد داشت تا به گونه واحد پیگیر اجرای طرح‌های حیاتی کشور باشند. تقویت مدیریت و استفاده از روش‌های انگیزشی موجب ارتقا توان کارشناسی و جلوگیری از فرار مغزهای سازمان خواهد شد. سرخوردگی و یاس متخصصان سازمان در سال‌های اخیر موجب مهاجرت تعداد قابل توجهی از کارشناسان نخبه سازمان به دانشگاه‌ها داخلی یا خارجی شد که در افت توان عملیاتی سازمان بسیار موثر بود. به عبارت دیگر بی‌انضباطی مالی، پراکنده کاری و فرار مغزها بزرگترین چالش های کنونی سازمان هستند. کمبود اعتبارات و تاخیر در تخصیص واقعی آنها از چالش‌های مهم دیگر است که اجرای طرح ها را با مشکلات جدی روبرو کرده است.
افزون بر موارد فوق الذکر "اشتغال فارغ التحصیلان جوان علوم زمین" بزرگترین چالش امروز جامعه است که رئیس آینده سازمان زمین شناسی به طور جدی با آن روبرو خواهد بود و باید برای آن برنامه داشته باشد.

راهکارهای پیشنهادی شما برای برای حل چالش های سازمان چیست؟

توسعه تعامل بین دستگاهی برای تدوین دقیق برنامه راهبردی علوم زمین و جذب اعتبارات لازم مهم ترین راهکار پیشنهادی برای رئیس آینده سازمان است. به عبارت دیگر گفتگو و هم اندیشی با معاونت معدنی وزارت صمت، مقامات محلی و نمایندگان مجلس، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، تشکل‌های معدنی، انجمن های مردم نهاد، دانشمندان علوم زمین و استخراج راهکارهای عملیاتی برای گذر از چالش‌های موجود سازمان و به طبع آن کشور ضروری است. استفاده از ظرفیت بالای علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها برای عبور از بحران‌های علمی کشور اجتناب ناپذیر است. در این صورت می توان امید داشت برنامه ها با حمایت همه نخبگان کشور اجراء شود به عبارت دیگر تعریف دقیق اهداف و برنامه‌های سازمان بر اساس اسناد بالادستی و با نظر نخبگان نقش اساسی در موفقیت رئیس آینده سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور خواهد داشت.

توان بالای کارشناسان نخبه سازمان که به اذعان همگان از نظر سطح تحصیلات با دانشگاه‌ها برابری می‌کند، برای گذر از هر چالشی مهیاست به شرط آنکه ضمن قدر نهادن به جایگاه علمی آنها، اهداف و برنامه‌های عملیاتی سازمان به صورت دقیق (از نظر زمان، اعتبار و منابع انسانی و...) تعریف و هدایت شوند. سالهاست کارشناسان تحصیلکرده سازمان زمین شناسی دارای جایگاه مناسب اداری نیستند. تغییر ساختار سازمان از "خدمات کشوری" به "ساختار تحقیقاتی" ضمن ارتقاء جایگاه سازمانی موجب انگیزش کارکنان و ارتقاء بهره وری آنها خواهد شد. در ساختار جدید، برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت با اهداف کاملا روشن باعث موفقیت رئیس آینده سازمان خواهد بود.
استفاده از تمام ظرفیت‌های کارشناسی سازمان زمین‌شناسی در تهران و مراکز تضمین کننده موفقیت‌های آینده است. توجه به دغدغه های کارکنان دلسوز الفبای مدیریت موفق در سازمان است. تامین نیازهای مالی کارکنان ساعی با افزایش سطح درآمد به ویژه به گونه پرداخت کارانه می‌تواند موجب افزایش توان عملیاتی سازمان شود. توجه به نیازهای فرهنگی و اجتماعی کارکنان می‌تواند برای انگیزش بیشتر آنها مفید باشد. انجام هدفمند برنامه‌ها به صورت دقیق و جلوگیری از پراکنده کاری می تواند منابع مالی لازم برای پرداخت کارانه را فراهم کند.   
تقویت مراکز سازمان با همکاری استان ها و نمایندگان مجلس برای رفع سریع کمبودهای اطلاعاتی آنها در زمینه مختلف علوم زمین ضروری به نظر می رسد. برگزاری دوره های آموزشی داخلی و خارجی برای حفظ توان علمی کارکنان ضروری و اجتناب ناپذیر است.
برگزاری نشست های دوره ای با فارغ التحصیلان جوان و نمایندگان دانشکده های علوم زمین و آسیب شناسی علل عدم اشتغال جوانان می تواند منجر به یافتن راهکارهای مناسب در جهت اشتغال و ارتقای توان کارشناسی و عملیاتی جوانان فارغ التحصیل شود. انجمن های مردم نهاد علمی می‌توانند در این راستا برای افزایش اشتغال جوانان کمک کند.

واقعیت این است که چالش های موجود در جامعه علمی و سازمان زمین شناسی ثابت نیست و دایم در حال تغییر هستند به همین دلیل نمی توان یک نسخه ثابت ارائه کند. لازمه مدیریت موفق، تعامل و هم اندیشی با همکاران و شناخت دقیق فرآیندها به گونه مستمعر و استفاده از ابزارهای مدیریتی برای عبور از چالش هاست. خلاقیت، خلاقیت و خلاقیت برای ابداع راهکارهای جدید کلید طلایی عبور از موانع است. استفاده از جوانان در بخش های مختلف کارشناسی و مدیریتی می توانند در ابداع راهکارهای نوین با استفاده از فناوری های جدید ارزشمند باشد.  
نکته آخر اینکه همیشه این سوال در ذهنم مطرح است چه جایگاهی باید برای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ایجاد کرد که خطاهای عمرانی/ زیست محیطی همچون سد گتوند در کشور رخ ندهد؟

مهم ترین برنامه هایی پیشنهادی شما برای رییس آینده سازمان در بخش اکتشاف مواد معدنی چیست؟

بخش اکتشاف سازمان زمین شناسی کشور اطلاعات پایه برای تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع معدنی کشور را تهیه و ارائه می کند، بنابر این برنامه های کوتاه مدت و میان مدت اکتشاف سازمان باید منطبق با برنامه های میان مدت و دراز مدت صنایع معدنی و با در نظر گرفتن شرایط سیاسی و اقتصادی کشور تعریف شود.
در زمان حاضر منابع سطحی کشور شناسایی شده و بیشتر آنها در حال بهره برداری هستند. مهم‌ترین دغدغه فعلی کشور نبود اطلاعات کافی در زمینه منابع معدنی پنهان یا عمیق است. در این راستا گسترش اکتشافات ژئوفیزیک هوایی ضروری و اجتناب ناپذیر است و لازم است طرح جامع با هدف تسریع برداشت‌های ژئوفیزیک هوایی و پوشش سراسری طی یک برنامه کوتاه مدت تدوین شود. این مهم با تکیه بر فناوری داخلی، همکاری بخش خصوصی و پژوهشگران برجسته دانشگاهی کشور دست یافتنی است. همزمان برای گسترش اکتشافات منابع معدنی عمیق لازم است اطلاعات تولید شده با در نظر گرفتن موازین قانونی و با حفظ عدالت در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد.

تعریف و اجرای طرح‌های بنیادی به منظور کشف کانسارهای با مقیاس جهانی، همسان سازی اطلاعات اکتشافی موجود در سطح کشور و رفع نواقص احتمالی آنها با استفاده فناوری های جدید از جمله روش های نوین آزمایشگاهی و سنجش از دور و... ضروری به نظر می‌رسد. گسترش طرح‌های اکتشافی در مناطق محروم و استان‌های مرزی با هدف ایجاد ثروت پایدار محلی موضوع دیگری است که نباید از آن غافل شد. استفاده از توان پژوهشی دانشگاه‌ها و بخش خصوصی در راستای اکتشاف عناصر خاکی نادر در یک برنامه مشترک بین سازمانی هم ضروری به نظر می رسد.

ارتباط با بخش خصوصی از سوی مدیریت جدید را چطور ارزیابی می کنید و چه نظری در این باره دارید؟

ارتباط با بخش خصوصی لازمه سرعت بخشیدن به فرایندهای اجرایی در سازمان است. بهره گیری از چابکی بخش خصوصی در اجرای پروژه های زمین شناسی و اکتشافی در راستای کاهش تصدی گری دولت در سازمان زمین شناسی باید مورد توجه جدی قرار گیرد. ایجاد اتاق فکر مشترک با بخش خصوصی و برگزاری جلسات منظم و بررسی راهکارهای تعاملی با هدف درگیر کردن بخش خصوصی و استفاده از توان علمی این بخش برای سرعت بخشیدن به انجام کارهای اکتشافی معوقه در سازمان و دعوت از نمایندگان تشکل های بخش خصوصی برای همفکری در این خصوص مفید و راهگشا خواهد بود. بدیهی است اجرای پروژه های زمین شناسی و اکتشافی نیازمند اعتبار است که باز هم همکاری با بخش خصوصی می تواند در جذب سرمایه های داخلی و خارجی موثر باشد. 
استفاده از توان اکتشافی سازمان‌های توسعه ای و سایر سازمان ها در یک کار گروه مشترک به منظور جلوگیری از موازی کاری و سرعت بخشیدن به فعالیتهای اکتشافی در سطح کشورمفید فایده خواهد بود.