کسب‌وکار‌های اینستاگرامی ایرانی در مرز فروپاشی مالی پس از فیلترینگ؛ برخی دستفروش شده اند!

به گزارش می‌متالز، کسب‌وکار‌های فعال در اینستاگرام به دلیل فیلترینگ با آسیب مالی جدی مواجه شده‌اند و برخی نیز به دست‌فروشی روی آورده‌اند.

کسب‌وکار‌های فعال در اینستاگرام یک ماه بعد از آغاز فیلترینگ این پلتفرم در مرز فروپاشی مالی قرار دارند و آمار فروش آن‌ها به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. این موضوع در حالی است که زمزمه‌های فیلترینگ دائمی اینستاگرام هر روز در حال جدی‌تر شدن است.

نیمه خرداد امسال، زمانی که گزارشی رسانه‌ای مبنی بر حجم تجارت ۳۲ هزار میلیارد تومانی اینستاگرام منتشر شد، صاحبان فروشگاه‌های اینستاگرامی، از قدیمی‌ترین تا نوپاترین آن‌ها تصور نمی‌کردند کمتر از ۳ ماه بعد در آخرین روز شهریور سال ۱۴۰۰ خبر فوری فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ هم منتشر شود. آن‌ها همان کسب و کار‌هایی بودند که در خرداد ماه ۱۴۰۰، رییس جمهور دولت جدید درباره‌شان گفته بود «در بستری فعالیت دارند که زمینه کسب و کار مردم است و روی این بستر در حال درآمد کسب کردن هستند و چه کسی ممکن است محل درآمد مردم را تعطیل کند؟»، اما این اتفاق افتاد و برخلاف نظرات پیشین ابراهیم رئیسی که در خرداد ماه ۱۴۰۰ اعلام شده بود، حالا محل کسب و کار میلیون‌ها ایرانی در یک ماه اخیر با فیلترینگ این پلتفرم تعطیل شده است.

حالا، یک ماه بعد از این ماجرا نه تنها تغییری در جریان فیلترینگ اینستاگرام به عنوان بستر تجارت اجتماعی شکل نگرفته، بلکه بهروز محبی، نماینده مجلس در آستانه ورشکستگی تعداد قابل توجهی از کسب‌وکار‌های اینستاگرامی اعلام کرد: «صریحاً می‌گویم که قطعاً حاکمیت، واتس‌اپ و اینستاگرام را رفع فیلتر نخواهد کرد.»

گذشته از اظهارنظر این نماینده مجلس، در حالی یک ماه از فیلترینگ اینستاگرام می‌گذرد که بر اساس فعالیت ۴۱۵ هزار فروشگاه اینستاگرامی، این پلتفرم را می‌توان بازیگر اصلی صنعت تجارت اجتماعی ایران دانست. از سویی دیگر انتظار کوچ ۴۴ میلیون کاربر فعال ایرانی در اینستاگرام به پلتفرم‌های داخلی، نه تنها ممکن نیست، بلکه به واقعیت هم نزدیک نیست.

کسب‌وکار‌های فعال در اینستاگرام اغلب توسط زنان راه‌اندازی شده و مدیریت می‌شود. زنانی که به دلیل دشواری ورود به جریان اقتصاد معمول کشور، خود اشتغالی را برای تامین معیشت انتخاب کرده‌اند. این زنان نه تنها چرخ‌های اقتصاد کشور در حوزه اقتصاد دیجیتال را در طی فعالیت خود در بستر اینستاگرام روغن‌کاری کردند، بلکه بازاری که در ابتدای شکل‌گیری اعتماد قابل توجهی در جامعه نداشت، تبدیل به بستری امن به منظور فعالیت کسب‌وکار‌های کوچک تبدیل کردند.

بر اساس اطلاعات منتشر شده در ۱۵ خرداد سال ۱۴۰۱ توسط تکراسا، ۴۱۵ هزار فروشگاه در اینستاگرام فعالیت دارند. بر اساس همین اطلاعات حجم مبادلات مالی در سال ۱۴۰۰ در این بستر ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. تخمین‌های این آمار بیانگر آن است که تا پیش از فیلترینگ گسترده، روزانه ۳۱۰ تا ۴۷۰ هزار سفارش خریدوفروش در اینستاگرام شکل گرفت و زمینه اشتغال‌زایی مستقیم یک میلیون نفر را فراهم کرد.

«فروش به هیچ رسید»

کسب‌وکار‌های فعال اینستاگرامی که پیش از این مدل درآمدی خود را بر اساس تعداد بازدید در اینستاگرام پیش می‌بردند، بعد از فیلترینگ، طی یک ماه گذشته کاهش بازدید قابل توجهی را تجربه کردند. فیلترینگ دقیقا شبیه پلمپ مغازه‌های کنار خیابان برای آن‌ها عمل کرده است و امکان تعامل با مشتریان خود را از دست داده‌اند.

«الناز محمدی»، بنیان‌گذار برند oribwear که صفحه اینستاگرامی‌اش بیش از ۷ سال در حال فروش پوشاک زنانه ایرانی است، حالا به دیجیاتو اعلام کرده که طی یک ماه گذشته این صفحه هیچ فروشی نداشته است.

صفحه اینستاگرامی اریب که نزدیک به ۵۲ هزار دنبال‌کننده و نزدیک به ۹۰۰ پست اینستاگرامی دارد هیچ فروشی در یک ماه گذشته نداشته و این موضوع صرفا به معنی توقف کار یک صفحه اینستاگرامی نیست. این برند همه مراحل طراحی، دوخت و فروش را به شکل زنجیره‌وار انجام می‌داد. رسیدن فروش به هیچ، به معنی از دست دادن کار طراح لباس، خیاط، فروشنده، ادمین صفحه و مشاغل پنهان این زنجیره است.

الناز محمدی با بیان اینکه مدت زیادی به دلیل عدم دسترسی به فیلترشکن امکان ورود به اینستاگرام وجود نداشت، همین موضوع و همچنین مشکلات یک ماه گذشته را عامل عدم فعالیت در صفحه برند اریب دانست.

او با تائید اینکه فروش برند اریب در اینستاگرام کاهش ۱۰۰ درصدی داشته است، به دیجیاتو گفت: «این موضوع در حالی است که برند اریب فروشگاه فیزیکی هم دارد. پرداخت اجاره بها و شارژ فروشگاه به واسطه کاهش ۱۰۰ درصدی فروش صفحه اینستاگرام بسیار دشوار شده است.»

صاحب برند اریب با تاکید بر اینکه در این شرایط دخل و خرج متناسب با هم نیست به توقف تولید این برند در دو ماه اخیر با وجود باز بودن فروشگاه فیزیکی اشاره کرد و گفت: «در این مدت برای کاهش هزینه‌ها هیچ تولید جدیدی انجام نشده است. تولید در این شرایط به معنی بدهکاری بیشتر به خیاط و کارگاه است.»

محمدی در بخش دیگر توضیحات خود با یادآوری اینکه مشکلات برای فعالیت کسب‌وکار‌ها در اینستاگرام همواره وجود داشته و این اولین رویارویی با مشکل نیست، درباره از بین رفتن برند‌های فعال در اینستاگرام هشدار داد و گفت: «اگر ماجرا به همین شکل ادامه پیدا کند حتما تعداد قابل توجهی از برندها، نابود خواهند شد. برند اریب هم در حال تجربه همین روند است و احتمال از بین رفتن آن وجود دارد.»

جای خالی امید بعد از ۹ سال

کارگاه‌های کوچک خانگی که پشت صفحات فعال در اینستاگرام مشغول به کار هستند، به فعالیت خود به امید چراغی که در اینستاگرام روشن کرده‌اند ادامه می‌دهند. چراغی که اخیرا به دلیل کاهش سرعت اینترنت و حتی کاهش پهنای باند سوسو میزد و حالا بعد از فیلترینگ اینستاگرام خاموش شده است.

نور کم رمق این فروشگاه‌ها هم حالا فقط از فیلترشکن‌هایی تابانده می‌شود که وزیر ارتباطات هفته گذشته اعلام کرد باید به دنبال جرم‌انگاری آن بود. هرچند بعد از انتشار این اظهار نظر که در حاشیه نشست خبری دولت اعلام شده بود روابط عمومی وزارت ارتباطات آن را تصحیح کرد.

به هر حال حالا تنها راه ارتباط کسب‌وکار‌های اینستاگرامی برای ارتباط با مشتریانشان استفاده از VPN است. دسترسی به این تکنولوژی و عبور از این پلمپ جدی هم این روز‌ها کار ساده‌ای نیست. فیلترینگ به شکل قابل توجهی در جریان تجارت اجتماعی، به ضرر برند‌هایی تمام شده که پیش از این حتی به عنوان کارآفرین از آن‌ها تقدیر میشد.

«مریم احمدی»، بنیان‌گذار و صاحب برند «میم» از سال ۱۳۹۳ صفحه اینستاگرامی mim_hand_made را راه‌اندازی کرده و در این ۸ سال مشغول فروش کیف‌های پارچه‌ای دست‌دوز در این صفحه است. صفحه‌ای که حالا برای ورود به آن و بارگذاری تصویر محصول جدید ناچار به امتحان چند فیلترشکن متفاوت است.

صفحه اینستاگرام دست‌سازه‌های میم ۳۴ هزار دنبال کننده و نزدیک به ۹۰۰ پست اینستاگرامی دارد. این در حالی است که با این قدمت و تعداد دنبال کننده، در یک ماه گذشته با کاهش قابل توجه میزان فروش مواجه بوده است.

مریم احمدی در پاسخ به پرسش دیجیاتو درباره آمار فروش صفحه دست‌سازه‌های میم، گفت: «تعداد بازدید و لایک به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. همین موضوع هم باعث شده با وجود آغاز سال تحصیلی و تجربه افزایش فروش در این مدت بر اساس آمار سال‌های گذشته، کاهش فروش قابل توجهی را تجربه کنیم.»

احمدی با اشاره به آمار فروش ۴۰ تا ۵۰ محصول به طور ماهانه در دو ماه قبل اعلام کرد فروش محصولات در این مدت به کمتر از ۱۰ مورد در یک ماه رسیده است.

او با اشاره به اینکه همین میزان فروش هم به دلیل ارتباط از طرف مشتریان قدیمی دست سازه‌های میم بوده است، گفت: «دسترسی به فیلترشکن و فعال شدن آن خیلی سخت شده با توجه به این موضوع ارتباط با مشتریان هم فقط از طریق شماره تلفن که از قبل در اختیار داشته‌اند شکل می‌گیرد.»

صاحب برند دست‌سازه‌های میم در پاسخ به این پرسش که آیا کوچ به پلتفرم‌های داخلی را برای بازگشت فروش ممکن می‌داند، گفت: «مدل و ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هی داخلی به هیچ عنوان قابل مقایسه با اینستاگرام نیست. ظرفیت لازم را ندارند و پشتوانه‌ای برای فعالیت در این صفحات وجود ندارد.»

به گفته او کاربران اینستاگرام چه به عنوان کسب‌وکار وچه به عنوان کاربر عادی همه تلاش خود را برای دور زدن فیلترینگ می‌کنند تا وارد اینستاگرام شوند.

احمدی در بخش دیگری از توضیحات خود درباره ضرر و زیان مالی که در این مدت این کسب‌وکار تجربه کرده، کفت: «بر اساس میزان درآمد ماه‌ها و سال‌های گذشته وام بانکی دریافت کرده‌ایم که در این شرایط بزرگترین نگرانی در پی کاهش فروش، چگونگی پرداخت اقساط این وام‌های بانکی است.»

فیلترینگ و دستفروشی در خیابان

«مریم شقایقی» برند ورتیگو را در اینستاگرام مدیریت می‌کند و چند سالی است که به سراسر ایران محصول می‌فروشد. او این روز‌ها مجبور شده تا کار‌های دستباف خود را در کنار خیابان به فروش برساند و این کار را نه آنکه کاری زشت و ناپسند بداند، ولی تاکید دارد با مخاطراتی همراه است که او با آن‌ها کاملا غریبه است:

«بازار دستفروشی چیزی نیست که بتوان تمامی کسب و کار‌های اینستاگرامی را به سمت آن سوق داد. خود این بازار تقریبا یک بازار غیر قانونی است و راه ورود به آن نیز چم و خم خودش را دارد. بازار دستفروشان در هر منطقه مافیای خودش را دارد و به این راحتی نمی‌توان وارد آن شد و در نهایت بعد از کشمکش‌های فراوان، قرار نیست که فروشی معادل فروش اینستاگرام نصیب آدم شود چرا که مگر روزی چند نفر از جلوی بساط یک دستفروش رد می‌شوند؟ مگر می‌شود این تعداد اندک را با بازدید‌های متعدد اینستاگرامی از سراسر جهان یکی دانست؟»

این فروشنده اینستاگرامی تاکید دارد بسیاری از فروشندگان اساسا نمی‌توانند وارد حوزه دستفروشی شوند چرا که برخی محصولات قابل عرضه و فروش در خیابان‌ها یا مترو و اتوبوس نیست.

شقایقی به مشتریانی اشاره می‌کند که از کشور‌های دیگر از او سفارش گرفته‌اند و باعث شده که بتواند کسب و کار خود را یک جور کسب و کار کوچک، ولی در ابعاد جهانی بداند: «حالا هیچ کدام از این مشتریان با من در تماس نیستند چرا که به سختی می‌توانم ویدیو‌های محصولات خودم را آپلود کنم.» شقایقی به فیلترینگ تلگرام اشاره کرد و گفت این فیلترینگ شاید باعث شد که بسیاری از مردم از آن آسیب ببینند، اما اینستاگرام رسما در ایران تبدیل به یک بازارگاه اینترنتی شده بود و بستن آن ضرر خیلی بیشتری به همراه دارد:

«اینکه آیا این درست بود که اینستاگرام تبدیل به یک بازارگاه شد یا نه دلایل دیگری دارد و باید کارشناسان به آن رسیدگی کنند. اما در هر حال این اتفاق، چه درست و چه غلط، رخ داده بود و حالا نمی‌توان یکباره با بستن همه مغازه‌ها آن را اصلاح کرد. اصلاحات در هر زمینه‌ای چه سیاسی چه اقتصادی، باید به مرور باشد و نه به یکباره.»

ضرر فقط برای فروشندگان نیست، مشتریان هم آسیب می‌بینند

«نادیا راد» نیز فعال دیگری است که به تازگی تمامی سرمایه خود را برای راه‌اندازی کسب و کار مجازی‌اش هزینه کرده و حالا به قول خودش درست سر بزنگاه، با بسته شدن بازاری که برایش کلی هزینه و وقت کرده روبرو شده است. او به دیجیاتو می‌گوید برخلاف بسیاری از کسب و کار‌های دیگر که حالا رو به دستفروشی آورده‌اند، نمی‌تواند به دستفروشی فکر کند: «کار ما یک کار هنری است و سفارش‌های ما وسایل شخصی سازی شده هستند؛ ما نمی‌توانیم چیزی را دستفروشی کنیم.» راد تاکید می‌کند که چشم اندازی برای کسب و کار خود تعریف کرده‌اند که حالا نقش بر آب شده:

«فقط ما نیستیم، میلیون‌ها آدم مثل ما وجود دارند. ما در اطراف خودمان فقط چند ده نفر می‌شناسیم که دقیقا شرایط مشابه ما را دارند.»

راد به صحبت‌های معاون وزیر ارتباطات اشاره کرد که گفته بود کسب و کار‌ها باید پیش از این به فکر فیلترینگ اینستاگرام می‌افتادند. او این صحبت‌ها را نمک روی زخمی می‌داند که بر میلیون‌ها نفر پاشیده می‌شود:

«چرا فکر می‌کنیم که کسب و کار‌های اینستاگرامی یعنی فقط آن دسته از صفحاتی که جنس فیزیکی می‌فروشند و بس؟ ما به جز فروشندگان انبوهی از آدم‌های دیگر را داریم که کارشان رسما با اینستاگرام گره خورده است، از گرافیست و تدوین کننده ویدیو گرفته تا عکاس و سناریست و ادمین اینستاگرامی و... این بازار فقط مربوط به شخص فروشنده‌ها نیست بلکه همه افراد درگیر با آن را شکننده می‌کند، حتی مشتریان.»

راد با تاکید بر اینکه مشتریان اینستاگرامی که تعدادشان بسیار بیشتر از فروشندگان این بستر است، ضرر‌های بیشتری را در دراز مدت متحمل خواهند شد به دیجیاتو درباره چرایی این موضوع چنین گفت: «وقتی بستری برای عرضه نباشد، این افراد ناخودآگاه باید اجناس خود را از طریق دیگری خریداری کنند. پیج‌های اینستاگرامی در بسیاری مواقع قطع کردن واسطه را انجام می‌دادند و ارتباط مستقیمی بین تولیدکننده و فروشنده را ایجاد می‌کردند و حالا مشتریان مجبور هستند اجناس را جور دیگری بخرند که احتمال بسیار زیاد گران‌تر خواهد بود. این یعنی ضربه اقتصادی خیلی بیشتر از اینست که فقط به من فروشنده آسیب بزند. خود من خرید‌های مواد اولیه کارم را از چندین صفحه خریداری می‌کردم و حالا راه ارتباطی‌ام با اکثر آن‌ها بسته شده است.»

او با اشاره به اینکه فیلترینگ اینستاگرام نمی‌تواند موجب شود تا کسب و کار‌ها همگی به پلتفرم‌های بومی مهاجرت کنند به دیجیاتو گفت: «ما به دنبال ایجاد ارتباط با همه هستیم و نمی‌توان همه را مجبور به ثبت نام در برنامه X کرد. این «همه» که می‌گویم لزوما منظورم افراد داخل کشور نیست و ما در یک بازار جهانی فعالیت داشتیم که حالا تبدیل شده به بازاری مرده که کمتر کسی به آن سر می‌زند.» او می‌گوید سرمایه زیادی برای کارش در اینستاگرام صرف کرده و حالا نه تنها به بازگشت این سرمایه نمی‌تواند فکر کند بلکه در پس دهی این رقم نیز با مشکل مواجه شده است.

موج بدهکاری‌های مالی در راه است

بدهکاری‌های مالی برای برند‌های قدیمی و نوپای اینستاگرام به یک اندازه خطرناک است. خرید مواد اولیه تولید محصول تا هزینه اجاره کارگاه و پرداخت اقساط بانکی همه در دنیای واقعی وجود دارند و نمی‌توان آن‌ها را انکار کرد. اگر کمتر از دو هفته قبل نگران افزایش موج دستفروشی بعدی از عدم دسترسی به اینستاگرام شکل گرفت، حالا هم باید هشدار جدی گسترش بدهکاری مالی و به راه افتادن دومینوی تبدیل یک کسب‌وکار فعال به کسب‌وکار مرده‌ای با حجم بدهکاری مالی را هم مورد توجه قرار داد.
ادامه پلمپ عمومی بزرگترین پلتفرم تجارت اجتماعی

روایت تبدیل شدن پلتفرمی زنده که در حال نجات معیشت بخش قابل توجهی از جامعه بود به پلتفرمی پلمپ شده در حالی نگران کننده‌تر شد که در حین نگارش این گزارش، خبری از سوی رئیس سازمان پدافند غیرعامل، مبنی بر اینکه «تشخیص اولیه شورای امنیت کشور این است که اینستاگرام و واتس‌اپ مخل امنیت مردم است.» منتشر شد.

انتشار این خبر به معنی جدی‌تر شدن امکان فیلترینگ دائمی است. مسئله‌ای که پیش از این و زمان روی میز گذاشته شدن طرح صیانت صرفا یک نگرانی بود، حالا با سرعت بیشتری در حال تحقق است. هیچ گزینه دیگری مگر کوچ به پلتفرم‌های داخلی هم برای کاربران اینستاگرام مطرح نشده و این موضوع زنگ خطر افزایش شکاف معیشتی، بدهکاری‌های مالی و البته دستفروشی را تشدید می‌کند.

پیچیدگی مشکل کاربران اینستاگرام و عدم امکان کوچ آن‌ها به پلتفرم‌های داخلی هم در حالی است که تعداد کاربران فعال در واتس‌اپ ۵۷ میلیون نفر، تعداد کاربران فعال در اینستاگرام ۴۴ میلیون نفر و در مقابل تعداد کاربرن فعال در روبیکا به عنوان پلتفرم پیشنهادی تصمیم‌گیران کمتر است.

بیش از یک میلیون نفر در فضای اینستاگرام زمینه اشتغال‌زایی‌شان شکل گرفته و حالا یک بلوک سیمانی عظیم در مقابل فروشگاه آن‌ها گذاشته شده است. یک میلیون کسب‌وکار پیش از آنکه بدانند چرا و تا چه زمانی، در غروب ۳۰ شهریور ۱۴۰۱ حکم عمومی پلمب کسب و کار خود را در اینستاگرام دریافت کردند.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی جماران (جی پلاس)