تهدیدهای جدید برای پتروشیمی منطقه

این همکاری‌های مشترک به تدریج در حال حرکت به سمت تولید ارزان‌تر و تجارت با حداقل هزینه‌ها است. کارشناسان جهانی معتقدند این موضوع باعث می‌شود فشارهای مضاعفی به تولیدکنندگان عرب حاشیه خلیج فارس وارد آورد؛ فشارهایی که هزینه‌های تولید این کشورها را نشانه می‌رود و آنها را ناگزیر به کاهش هزینه‌هایشان خواهد کرد. بر این‌اساس یک کارشناس صنعت پتروشیمی با ارائه گزارشی می‌گوید طی سال‌های پیش‌رو قطعا تولیدکنندگان منطقه ای با تهدیدهای جدی‌تری از این حیث روبه‌رو‌ خواهند بود و رقابت شدیدتری را در بازارهای جهانی و آسیایی تجربه خواهند کرد.

نادا الفلاح در این گزارش معتقد است که در سال‌های پیش رو نیازمند بازبینی این صنعت از سوی کشورهای منطقه خواهد بود. وی معتقد است عربستان سعودی با تثبیت جایگاه خود از طریق خصوصی‌سازی مجتمع‌های بزرگ پتروشیمی و پالایشی تلاش می‌کند کارآیی را در این بخش صنعت برطرف کند و این در حالی است که این کشور در میانه دهه 90 میلادی با خصوصی‌سازی برخی از مجتمع‌های پتروشیمی خود تلاش کرد ریسک‌هایی که متوجه این صنعت خواهند شد را تا حدودی برطرف سازد و اکنون اوراق سهام این شرکت‌ها در بازار دست به دست شده و منابع مورد نیاز را برای تولید فراهم می‌کند. با این حال این کسب و کار در سایر کشورهای عربی متعلق به دولت بوده و این دولت است که درباره صنعت مذکور تصمیم‌گیری می‌کند و همین موضوع را باید پاشنه آشیل این صنعت در منطقه خلیج‌فارس دانست و البته بعید است این مشکل به این زودی‌ها برطرف شود.

در این شرایط یک نگرانی که دامن کشورهای منطقه ر ا خواهد گرفت اثرات این ریسک‌ها بر تولید و اشتغال در این کشورها است. بررسی‌ها نشان می‌دهد 108 میلیارد دلار از منابع درآمدی جهان از طریق این صنعت تأمین می‌شود و در عین حال میلیون‌ها شغل مستقیم و غیرمستقیم نیز برای منطقه ایجاد شده است و به همین دلیل نیز ضرورت رقابت پذیری برای این صنعت کاملا احساس می‌شود. در این میان، کارشناسان معتقدند ایران در مقایسه با کشورهای عرب منطقه تا حد زیادی از این قاعده مستثنا است. ایران کشوری صنعتی و صادرکننده محصولات غیرنفتی در منطقه خاورمیانه است که از بعد نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده وضعیت به مراتب بهتری نسبت به کشورهای منطقه دارد.

در سال‌های تحریم نیز به رغم عدم ارتباط موثر با کشورهای جهان توانسته از دستاوردهای صنعتی خود دفاع کند و این موضوع به رغم مشکلاتی که وجود دارد در مورد صنعت پتروشیمی نیز مشهود است. با این حال به نظر می‌رسد مشکلاتی که در حوزه پتروشیمی وجود دارند از جمله نرخ خوراک، عوارض و چالش‌های سیاست‌گذاری و صادراتی باید به سرعت برطرف شوند تا در فشارهایی که این صنعت در آینده به همراه خواهد داشت بتواند نقش مهمی را ایفا کند. البته چالش‌های پتروشیمی در تمام کشورهای منطقه دیده می‌شود. به‌عنوان مثال یک کارشناس عرب در این رابطه در گفت‌وگو با یک نشریه عربی می‌گوید تولید پتروشیمی در این منطقه به‌رغم موجودی بالای نفت و گاز از آسیب‌پذیری بالایی برخوردار است که بیشتر این آسیب پذیری بعد از بحران جهانی و به دلیل مشکلات ناشی از رکود اقتصادی کشورهای بزرگ دنیا تشدید شده است. به عقیده وی کشورهای بزرگی همچون چین در سال‌های اخیر بیشتر به سمت تولید بالاتر این محصولات حرکت کرده و واردات خود را کاهش داده است.

هرچند چین هنوز یک غول مصرف محصولات پتروشیمی محسوب می‌شود اما تولید این کشور نیز به سرعت و شدت رشد کرده است. این کشور فناوری‌های تبدیل زغال سنگ به محصولات پتروشیمی را در دستور کار خود قرار داده و به این ترتیب در حال رشد تولید در این صنعت است که این موضوع می‌تواند باعث شود تولیدات خاورمیانه با چالش‌های فروش همراه شود؛ البته در این بین چند شانس اساسی را باید برای این موضوع در نظر گرفت؛ نخست آنکه هزینه‌های تولید از زغال سنگ به دلیل بالاتر رفتن قیمت این محصول در حال حاضر بالا است و به علاوه کشور چین به دلیل مسائل زیست محیطی ناچار به کاهش تولید زغال سنگ شده است اما در کل برنامه این کشور برای تولید و حتی صادرات محصولات پتروشیمی در دستور کار جدی دولت قرار دارد.

در طرف مقابل منطقه خلیج فارس دسترسی مناسبی به نفت دارند و با توجه به کاهش قیمت نفت قیمت نفتا به‌عنوان یک ماده اولیه در دسترس کاهش قابل توجهی یافته است که می‌تواند یک فرصت برای توسعه صنعت پتروشیمی باشد. به عقیده کارشناسان در این مسیر البته شرکت‌های کوچک مقیاس با مشکلات روبه‌رو‌ خواهند بود و به همین دلیل باید سیاست ادغام شرکت‌های کوچک را در منطقه در دستور کار قرار داد تا به این ترتیب هزینه‌ها تعدیل و سرشکن شوند به علاوه باید کشورهای منطقه به سمت تقویت حضور بخش خصوصی و تقویت جذب سرمایه‌های خارجی حرکت کنند که تمام این موارد برای حیات صنعت ضروری است.

البته برخی کشورهای عرب منطقه در سال‌های اخیر با انتشار اوراق مشارکت و قرضه و اوراق سهام شرکت‌های پتروشیمی تلاش کرده‌اند منابع مناسبی را برای خود فراهم کنند؛ به‌عنوان مثال عمان تلاش کرد یک پالایشگاه مهم خود را در سال گذشته به بخش خصوصی معرفی کند یا در کویت برنامه‌های فروش سهام در بخش حمل و نقل و شرکت‌های شیمیایی برای افزایش بهره وری صنعتی و حرکت قدرتمند به کشورهای جهان در دستور کار قرار گرفته است که همه این موارد نشان دهنده تلاش برای تعدیل فشارهای جهانی است. کارشناسان می‌گویند هزینه‌های تحقیق و توسعه در بخش پتروشیمی در منطقه خلیج‌فارس هنوز پایین است و این مسأله روی توان رقابتی این بخش اثر منفی داشته است. به‌طوری‌که در حال حاضر سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه به یک درصد از کل فروش می‌رسد درحالی‌که باید 2.5 تا 3 درصد باشد و این به معنای 3 برابر کردن هزینه‌های مذکور است و این موضوع متأسفانه هنوز مورد توجه کشورهای منطقه قرار نگرفته است.