اکتشاف سنگ آهن، درگیر دلال بازی

به گزارش می متالز، از سال ۹۲ حدود ۱.۵ میلیارد تن سنگ آهن گواهی کشف در سطح ملی گرفته شده که ۰.۵ میلیارد تن از آن آماده صدور گواهی کشف است.
در آمار و ارقام دیده می‌شود که برای رسیدن به هدف تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد در افق ۱۴۰۴ سنگ آهن مورد نیاز تامین نمی‌شود و با برنامه‌ریزی باید استخراج سنگ آهن افزایش یابد، در حالی‌ که متخصصان حوزه اکتشاف، ایران را غنی از سنگ آهن می‌دانند.

استان‌های غنی از سنگ آهن

در این میان عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی، از حدود ۱.۵ میلیارد تن اخذ گواهی اکتشاف جدید برای سنگ آهن خبر داد که ۰.۵میلیارد تن آن آماده صدور گواهی کشف و مستلزم توجه بیشتر به بخش اکتشاف است.
بهروز برنا بیان کرد: در کشور ما محورهایی که سنگ آهن دارند مشخص هستند و گستره آن در دست کم ۲۳ استان کشور است که بیش از ۹۰ درصد ذخایر سنگ آهن کشور در ۳ استان کرمان، یزد و خراسان رضوی قرار دارند.
وی افزود: البته عمده ذخایر سنگ‌آهن از نوع مگنتیت و هماتیت است و برای اینکه سنگ‌آهن کم عیار، پرعیار شود و بازار خود را پیدا کند نیاز به تاسیس کارخانه‌های فرآوری است. به همین دلیل استان‌هایی که دارای ذخایر قابل توجه سنگ‌آهن کم عیار از نوع مگنتیت و هماتیت هستند، اقدام به راه‌اندازی کارخانه فرآوری برای این سنگ‌آهن کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه ذخایر قطعی سنگ‌آهن در جهان ۱۷۰ میلیارد تن است که بخشی از آن هماتیت و بخشی مگنتیت است، گفت: باید به این نکته دقت کرد که فرآوری هماتیت نسبت به مگنتیت، دشوارتر است. سنگ‌آهن مگنتیت با یک میدان مغناطیسی ساده از خاک و باطله جدا می‌شود، درحالی‌که جداسازی سنگ‌آهن هماتیت، نیاز به میدان مغناطیسی بالاتری دارد. در ایران به ذخایر هماتیت در کشور آن‌گونه که باید، توجه نشده اما باید این نکته را در نظر گرفت که در تمام جهان این ذخایر مورد توجه ویژه قرار دارند. در گذشته، کشور چین عمده خریدار سنگ‌آهن هماتیت ما بود چراکه در داخل کشور استقبال چندانی از فرآوری آن نمی‌شد اما به تازگی، این مهم از سوی بخش‌خصوصی احساس شده است و کارخانه‌های فرآوری این سنگ‌آهن با همراهی ایمیدرو در استان‌های مختلف تاسیس شده‌اند.
عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی، رفع نیاز سنگ آهن کشور را اجرایی دانست و گفت: کرمان، خراسان رضوی، سمنان، زنجان، کردستان، هرمزگان، فارس و... دارای منابع غنی این ذخایرند. این امکان وجود دارد که با اکتشاف در نواحی و محورهای مستعد، نیاز داخلی به سنگ‌آهن کشور تامین شود.
وی افزود: این درحالی‌است که کشور ما در زمینه سنگ آهن، درگیر دلال بازی است و استخراج ذخایر در سطح انجام شده و برای صادرات به سمت چین سوق داده شده است که متاسفانه اکتشافات خوبی در این محدوده‌ها انجام نشده است، با اینکه از سال ۹۲ در سطح ملی برای استخراج حدود ۱.۵ میلیارد تن سنگ آهن گواهی کشف گرفته شده که ۰.۵ میلیارد تن از آن آماده صدور گواهی کشف هستند.
برنا تصریح کرد: در کشور ما ژئوفیزیک هوایی از دهه ۸۰ فعال شده که کار اکتشاف آن باید با فواصل پروازی نزدیک انجام شود. برای مناطقی که این اقدام شد نتایج خوبی را شاهد بودیم. عمیق‌ترین حفاری در تاریخ حفاری‌های کشور از سوی شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران که عمق نهایی آن ۱۹۰۷ متر بود، در یکی از آنومالی‌ها به نام آنومالی ۲۱ در ایران مرکزی مشخص شد. در شرایط فعلی باید برای گسترش فعالیت در زمینه ژئوفیزیک هوایی برنامه‌ریزی شود.
وی افزود: تاکنون بیش از ۳ میلیارد تن ذخایر قطعی سنگ آهن برای کشور برآورد شده و با توجه به این بخش در سال‌های آینده با تکمیل اکتشاف میزان ذخایر قطعی کشور برای تامین سنگ آهن افزایش خواهد یافت.
برنا در ادامه خاطرنشان کرد: حفاری به ازای هر متر ۳۰۰ هزار تومان هزینه دارد. دستگاه‌های حفاری ما مناسب نیستند چون در عمق زیادتر نمی‌روند و سرعت ندارند. دستگاه‌های فرسوده مشکلات زیادی را برای اکتشاف ایجاد کرده‌اند و از سرعت کار به شدت کاسته‌اند. دستگاه باید بتواند روزی ۳۰۰ متر حفاری کند، در حالی که حفاری ما ۱۰ متر در هر شیفت است.
عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی پیشنهادهایی برای بهبود بخش اکتشاف ارائه کرد و افزود: در زمینه اکتشاف باید به طور جدی وارد شوند تا برای سنگ آهن کم عیار با فرآوری به عیار موردنظر برسیم. به‌علاوه اینکه دپوهای باطله در زمینه فرآوری وارد شوند. دستگاه‌های حفاری نیز پیشرفته‌تر شوند و ژئوفیزیک هوایی را در کشور توانمند کنند چراکه در بخش‌های امیدبخش نیازمند آن هستیم و در آخر اینکه مناطقی که اکتشاف اولیه شده‌اند، به مزایده گذاشته شوند تا شرکت‌ها برای تکمیل اکتشاف به ویژه در نواحی پنهان وارد شوند.
وی هزینه موردنیاز برای ارتقای این مهم در بخش اکتشاف را دست‌کم ۱۰۰ میلیارد تومان در سال برآورد کرد و خواستار توجه دولت به این بخش شد تا با پوشش ریسک اکتشاف به شرکت‌ها برای حرکت در مسیر تولید کمک کنند.

حواس‌مان باشد

بر اساس آمارهای اعلام‌شده، تاکنون در ۷ درصد معادن کشور عملیات اکتشاف انجام شده و ارزش ذخایر معدنی حدود ۷۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. با وجود تلاش‌های انجام شده، هنوز در بخش اکتشاف معادن از میانگین جهانی عقب هستیم به‌طوری که در ۳۵ سال گذشته حجم فعالیت‌های اکتشافی در جهان ۱۰ برابر شده اما در ایران فعالیت‌های چشمگیری در زمینه اکتشافات معدنی انجام نشده است.
در این زمینه، سجاد غرقی، نایب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان محصولات معدنی گفت: تاکنون اقداماتی مانند واگذاری پهنه‌ها انجام شده اما تغییر رویکردی نسبت به توسعه بخش معدن و اکتشاقات دیده نمی‌شود.
البته ما نه‌تنها در بخش اکتشاف بلکه در کل زنجیره از اکتشاف تا فولاد مشکل‌ داریم. در سال‌های اخیر تاکید در حوزه معدن بر تکمیل زنجیره ارزش بوده است و نه معدنکاری و اکتشاف.
وی ادامه داد: فارغ از صحبت‌ها و شعارها، سیاست‌های حاکمیتی مانند وجود نداشتن مشارکت‌ موثر بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها، افزایش حقوق دولتی معادن، وضع عوارض بر صادرات محصولات معدنی، جرایم یک درصدی محیط زیست، نامیدن واژه خام‌فروشی به معدنکاری و... سبب نبود امنیت برای سرمایه‌گذاری در این حوزه بود که ناگزیر سبب خروج سرمایه از این بخش شد.
وی آسیب‌پذیرترین حوزه با توجه به ریسک بالا و ماهیت سرمایه‌گذاران آن را اکتشاف دانست و خاطرنشان کرد: این موضوعی است که انجمن سنگ‌آهن در سال‌های ۹۳ و ۹۴ پیش‌بینی کرده بود و در گزارش‌های کارشناسی به صراحت وقوع این بحران را یادآور شد. در همان زمان هم اشاره کردیم که در صورت تداوم نحوه حکمرانی با وجود ظرفیت بالای معدنی، از یک صادرکننده به واردکننده تبدیل خواهیم شد.
رئیس کمیسیون تولید ملی انجمن سنگ‌آهن افزود: سرمایه‌گذاری در یک بخش، هرچه ریسک بالاتری داشته باشد هزینه بیشتری نیز خواهد داشت که این سرمایه‌گذاری از خارج تامین می‌شود که به‌واسطه تحریم‌ها باید سرمایه‌گذاری خارجی را حذف شده دانست یا سرمایه داخل را موردنظر قرار دهیم که باید با تسهیلات بانکی همراه باشد و با نرخ سود فعلی اقدامی ناممکن است.
 در این شرایط، تنها راه انباشت سرمایه، فروش و صادرات است که آن را هم با عبارت نادرست «خام‌فروشی ممنوع» به نابودی کشانده‌ایم. این یک سیاست ضد توسعه و ضد ملی است.
وی عنوان کرد: متاسفانه با جلوگیری از صادرات و افزایش حقوق دولتی، مسیر «انباشت سرمایه مولد» برای این بخش را نیز بسته‌اند که از سوی دولت و به دلیل هم‌زمانی آن با رکود داخل و خارج، سرمایه را از این بخش به سایر حوزه‌های غیر مولد هدایت کرده است. از اوایل دهه ۸۰ تا اوایل دهه ۹۰ در معادن سنگ‌آهن به ویژه معادن کوچک و متوسط با توجه به رونق جهانی، بسترسازی قانونی مناسب برای حضور بخش خصوصی (قانون معادن مصوب سال۷۷)، افزایش نرخ ارز، مشوق‌های صادراتی و... شاهد رشد مناسب سرمایه در بخش معدن و اکتشافات بودیم اما از سال ۹۲ با چالش جدی روبه‌رو بودیم که به‌جای انباشت سرمایه، مسبب استهلاک و خروج سرمایه از این بخش با عناوین مختلف بود.
وی تصریح کرد: ما برای اکتشاف ۲ مسیر داریم؛ یکی سرمایه‌گذاری سنگین در پهنه است و دیگری سرمایه‌گذاری برای اکتشافات تکمیلی از طریق SME ها. برای اولویت‌دهی به افق ۱۴۰۴ و تولید ۵۵ میلیون تن فولاد، باید اکتشافاتی انجام شود که ما را به این تولید نزدیک کند و این موضوع همان اکتشافات تکمیلی است. اتفاقی که درحال‌حاضر برای آن سرمایه‌گذاری می‌شود، پایه‌ای و بلندمدت است. در واقع سرمایه‌گذاری عمده روی اکتشافات پایه در حال انجام است، درحالی که بازدهی بیشتر و سریع‌تر، در اکتشافات تکمیلی (اکتشاف هنگام استخراج) است. این موضوع به این معناست که منابع مالی اکتشافات باید به معادن فعال که نیازمند اکتشافات تکمیلی هستند، اختصاص پیدا کند و اولویت بعدی سرمایه‌گذاری برای اکتشاف پهنه‌ها باشد.
 معادن کوچک و متوسط برای افزایش ظرفیت از این روش استفاده می‌کنند که در این مسیر تداوم اکتشافات، گاهی منجر به کشف کانی‌های بزرگ می‌شود که نیازمند حمایت است تا کوچک و متوسط نمانند و انباشت سرمایه و سود داشته باشند و درنهایت سبب سرمایه‌گذاری بیشتر شوند.
به گفته غرقی، ذخایر اکتشاف شده کوچک و متوسطی به بهره‌برداری رسیده‌اند که عملیات استخراجی در آنها در جریان است و از لحاظ سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی حداقلی (راه دسترسی، مجوزها و...) شرایط مطلوبی دارند و مستعد افزایش ذخیره و حتی کشف کانی‌های بزرگ هستند.
افزایش فشار به این معادن از طریق افزایش حقوق دولتی و قطع مشوق‌ها، موجب می‌شود معدنکاران به سمت سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی نروند.