اثر معکوس اقدام‌های ضد‌برجامی ترامپ

به گزارش می متالز، نشریه «آتلانتیک» در گزارشی پیامدهای پیدا و پنهان صدور معافیت‌های خرید نفت ایران برای چند کشور را مورد بررسی قرار می‌دهد و می‌نویسد: دولت ترامپ فشار و تنبیه ایران را در اولویت خود قرار داده است. اما همین دولتی که با فاجعه خطاب کردن برجام از آن خارج شد ممکن است در نهایت منجی آن باشد. ایران و تمامی اعضای باقی‌مانده در برجام کماکان به مفاد توافق هسته‌ای پایبند مانده‌اند.

امریکا در پاییز سال گذشته با ازسرگیری تحریم‌ها علیه ایران موجب کاهش صادرات نفت این کشور و فشار مضاعف بر اقتصاد آن شد. اما با اینکه دولت ترامپ آنچه آن را «کمپین فشار حداکثری» می‌داند، علیه ایران دنبال می‌کند، از طریق صدور مجوز معافیت خرید نفت برای چند کشور و حتی حفظ برخی از همکاری‌های هسته‌ای بین‌المللی برخلاف وعده خود عمل کرده است.

اکنون در آستانه ضرب‌الاجل کلیدی در ماه مه، دولت ترامپ درحال مخابره سیگنال‌های مبهمی در زمینه نحوه مقابله با حاکمیت ایران است. هدف اعلامی کاخ‌سفید از اعمال تحریم‌ها آن بود تا با به‌ صفر رساندن صادرات نفتی، اقتصاد نفتی ایران را درهم بشکند. گام گذاشتن در این مسیر به معنای رویارویی با متحدانی است که بخشی از نفت خود را از ایران وارد می‌کنند.

حتی ریسک مهم‌تری وجود دارد و آن خروج ایران از برجام و حرکت به سوی از سرگیری توافق هسته‌ای است. از سوی دیگر تداوم اجرای برجام توسط ایران و دیگر اعضا موجب خواهد شد تا فرصت بازگشت دوباره آمریکا به برجام پس از به‌قدرت رسیدن یک رئیس‌جمهور دموکرات همچنان وجود داشته باشد.

شکاف در مواجهه با ایران

درحالی که مقامات دولت ترامپ همچنان به سردادن شعار‌های ضد ایرانی خود با هدف به‌صفر رساندن صادرات نفتی ایران ادامه می‌دهند، شکاف‌ها رفته‌رفته درحال نمایان شدن است. وزارت‌خارجه اعلام کرده است که بنا ندارد  در زمان به پایان رسیدن مهلت معافیت کنونی در ۴ مه آن را برای بار دیگر تمدید کند. مقامات آمریکایی اکنون از سویی تلاش دارند تا هرچه سریع‌تر صادرات نفتی ایران را به صفر برسانند اما روی دیگر ماجرا آن است که نمی‌خواهند بازارهای نفتی دچار اختلال شوند. در همین حال شورای انرژی و امنیت‌ملی آمریکا با استناد به برخی داده‌ها تاکید کرده‌ است که حتی با حذف صادرات نفت ایران، بهای جهانی نفت در بازارها ثابت خواهد ماند.

یک سخنگوی این شورا گفت: ما نگرانی مهمی در این‌باره نداریم و بر این باور هستیم که بازار می‌تواند خودش را به حالت تعادل برساند. در کنگره نیز جنگ‌طلبان و نئوکان‌ها با این نظر موافق هستند. یکی از کارکنان کنگره در همین زمینه در گفت‌و‌گو با آتلانتیک تاکید کرد که اگر سیاست آمریکا به صفر رساندن صادرات نفتی ایران است باید همه توان خود را برای نیل به این هدف به‌کار ببندد.» یک عضو شورای انرژی و امنیت‌ملی گفت که «این شورا به همکاری نزدیک خود با وزارت خارجه برای اجرای کمپین فشار حداکثری ادامه می‌دهد. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز تاکید کرد که «ما تاکنون نیز به پیشرفت‌های قابل‌توجهی برای کاهش صادرات نفت ایران دست یافته‌ایم.»

در سطح رسانه‌ای اما اتحاد آشکاری میان مقامات برای فشار بر ایران دیده می‌شود. ترامپ در پیامی توییتری گفت: «اگر حسن روحانی بار دیگر آمریکا را تهدید کند با پیامدهایی مواجه خواهد شد که کمترین کسی در طول تاریخ آن را تجربه کرده است.» مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا نیز وعده داد تا فشارهای مالی بی‌سابقه‌ای بر حکومت ایران اعمال شود.» جان بولتون در اظهارات ضدایرانی خود این کشور را به بانکی برای تروریسم تشبیه کرده و یادآور شده است که رفتار ایران از سوی آمریکا تحمل نخواهد شد. برایان هوک، مسوول امور ایران در وزارت‌خارجه آمریکا نیز مدعی شد که تحریم‌های کنونی منابع ایران برای دفاع از تروریسم را خواهد خشکاند.

اما در پشت‌پرده این اتحاد جدل‌های فراوانی وجود دارد. هوک ماه‌ها صرف مذاکره با اروپایی‌ها برای رسیدن به نسخه‌ای از توافق هسته‌ای کرد که مورد قبول ترامپ واقع شود؛ با این حال ترامپ بی‌توجه به این مذاکرات در ماه مه گذشته خروج از برجام را اعلام کرد. در کنفرانسی که به تازگی در ورشو برگزار شد، مایک پنس، معاون ترامپ به‌طور علنی خواستار خروج اروپایی‌ها از برجام شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که این صحبت‌های پنس موجب خشمگین شدن پمپئو شد.

هوک نیز از سویی بر به صفر رساندن صادرات نفتی ایران تاکید دارد اما او در همین هفته یادآور شد که ترامپ قصد ندارد تا بازارهای نفتی را دچار اخلال کند. نشانه‌ای دیگر از اختلافات بین سازمانی در آمریکا در مواجهه با ایران را می‌توان در گفته‌های ریچارد گولدبرگ، مدیر بخش مقابله با «تسلیحات کشتار جمعی» ایران در شورای امنیت‌ملی دید. او بر این باور است که بازار نفت اکنون به‌خوبی تامین می‌شود و می‌تواند کاهش صادرات نفت ایران را جبران کند. 

چارچوب اساسی توافق هسته‌ای درواقع تبادلی از مشوق‌های اقتصادی نظیر تعلیق تحریم‌های گذشته برای محدودسازی برنامه هسته‌ای در ایران بود. اگرچه در آستانه ازسرگیری تحریم‌های نفتی علیه تهران ترامپ به شرکای تجاری این کشور مهلتی ۶ ماهه داد تا تمهیدات دیگری برای تامین نفت خود بیندیشند و در عین حال با عربستان‌سعودی لابی کرد تا با افزایش تولید نفت قیمت‌ها را تثبیت کند. براین اساس بنا بود هرکشوری که تا ماه نوامبر سال گذشته به واردات نفت ایران ادامه داده باشد هدف تحریم‌های ثانویه واشنگتن قرار بگیرد. اما پیش از این مهلت نیز صادرات نفت ایران سیر نزولی خود را آغاز کرده بود.

حتی ریک پری، وزیر انرژی آمریکا نیز در سرمقاله‌ای که در روزنامه وال‌استریت‌ژورنال نوشت بار دیگر تاکید کرد که اطلاعات آمریکا نشان می‌دهد بازار نفت قادر خواهد بود برای سال ۲۰۱۹ بدون نفت ایران نیز نیاز خود را تامین کند. از این رو بسیار جای تعجب دارد با این سطح از اطمینان کاخ‌سفید به عدم تاثیرگذاری کاهش صادرات نفت ایران در بازارهای جهانی، ترامپ معافیت‌هایی را به برخی کشورها نظیر هند، کره‌جنوبی، چین و تایوان اعطا کرد تا برای ۶ ماه به واردات نفت خود از ایران بدون هرگونه جریمه، ادامه دهند.

از زمانی که ترامپ اعلام کرد قصد خروج از برجام را دارد صادرات نفت ایران از ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز به حدود یک میلیون بشکه رسیده است. اما تاکنون نه پمپئو و نه هوک اعلام نکرده‌اند که در چه دوره‌ای این صادرات نفت به صفر می‌رسد. پمپئو در پاسخ به این پرسش که آیا صفر شدن صادرات نفتی ایران میسر خواهد بود گفت که نمی‌خواهد پیش‌بینی انجام دهد اما جهت مسیر کنونی به همین سمت است.

ابهام در اجرای سیاست فشار حداکثری

ازسویی رویترز گزارش داده است که آمریکا احتمال تمدید معافیت‌های نفتی را حتی در مقیاس محدود‌تر حفظ کرده است. مقامات ژاپنی و کره‌ای اعلام کرده‌اند که به‌دنبال تمدید این معافیت هستند. کارشناسان براین باورند که چینی‌ها نیز نامزد احتمالی دیگر هستند. برخی منابع هندی نیز به رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که مقامات دهلی‌نو درحال مذاکرات با واشنگتن برای تمدید معافیت خود هستند.

باتوجه به اینکه هوک تاکید کرده است که سیاست واشنگتن برای قطع صادرات نفتی ایران تداوم می‌یابد اما اظهارات وی در مورد بازارهای نفتی فضای مانور را باز می‌کند و ممکن است در دل ترامپ نگرانی‌هایی را نیز ایجاد کرده باشد. جدا از دلایل احتمالی ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک برای تمدید معافیت‌ها، کاخ‌سفید دلایلی دیگر نظیر ایجاد رضایت در مذاکرات تجاری با چینی‌ها و خودداری از تحریم یک متحد ‌مانند کره‌جنوبی نیز دارد که ممکن است بار دیگر این معافیت‌ها را تمدید کند.

آموس هوکشتاین، نماینده ویژه انرژی باراک اوباما که تحریم‌های نفتی ایران را در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ مدیریت می‌کرده است اما برخلاف پیش‌بینی‌های مقامات ترامپ در مورد ثبات قیمت نفت بر این باور است که اگر فردی بازار نفت را به‌خوبی بشناسد می‌داند که قیمت در این بازار هرگز قابل پیش بینی نیست. وی می‌گوید که در دو سال تحریم نفتی ایران در دولت اوباما بهای نفت جهانی به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه رسید.

وی افزود: از سوی دیگر مشکلات فنی نیز تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفتی ایران را پیچیده می‌کنند. برای مثال چین کماکان در هر روز نیم میلیون بشکه نفت از ایران وارد می‌کند از این رو تحریم چین در این زمینه بسیار دشوار است. آنها دارای موسسات مالی‌ای هستند که در بازار مالی آمریکا فعالیت ندارند و می‌توانند روند تجارت نفت با ایران را تسهیل بخشند و از این‌رو از تحریم‌ها در امان خواهند بود.

با این حال دولت ترامپ از معافیت‌های نفتی به روش‌های دیگری نیز استفاده کرده است. در کنفرانسی در دسامبر، کریستوفر فورد، دستیار وزارت‌خارجه در امنیت بین‌المللی یادآور شد که کاخ‌سفید با وجود آنکه از این تحریم‌ها برای رسیدن به توافقی بهتر با ایران استفاده کرده است؛ به‌دنبال آن است تا برخی از همکاری‌های بین‌المللی در زمینه تحقیقات صلح‌آمیز هسته‌ای و پروژه‌های انرژی را نیز با ایران حفظ کند. این معافیت‌ها در اساس موجب جلوگیری از آن می‌شود که اروپایی‌ها به‌دلیل حضور در برخی پروژه‌های مجاز در برجام مورد تحریم قرار بگیرند. از این رو پیامد‌های این معافیت‌ها حتی اگر از روی عمد نیز نباشد آن است تا برخی از چارچوب‌های اساسی توافقی که ترامپ وعده نابودی آن را داده بود زنده نگه دارد.

یک دستیار نماینده دموکرات در کنگره می‌گوید: ما موافق اعمال فشار حداکثری بر ایران نیستیم اما اگر قرار بر اجرای چنین سیاستی است وجود معافیت‌ها مخل آن است.

ریچارد نفیو، مذاکره‌کننده ارشد دولت اوباما با ایران معتقد است حتی اگر در صورت پیروزی یک دموکرات در انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۲۱، قرار بر بازگشت به توافق هسته‌ای باشد باید راهی برای حل مشکل زمان از دست رفته ایجاد شود. اکنون با گذشت زمان به‌طور فزاینده‌ای بازگشت آمریکا به این توافق بی‌ارزش می‌شود.

دولت ترامپ بارها تاکید کرده است که بنای تغییر حکومت در ایران را ندارد و تنها به‌دنبال تحول در رفتارهای این کشور است. اما منتقدان کمپین فشار حداکثری همگی بر این باورند که ایران آماده است تا زمان روی کار آمدن احتمالی یک رئیس‌جمهور دموکرات در دوره بعدی صبر پیشه کند.