گذار بی صدا از کنار فاجعه ریزش معدن/ جزییات دقیق فاجعه‌ای که زود فراموش شد

به گزارش می‌متالز، ریزش معدن طزره در دامغان، طی روز‌های اخیر که باعث کشته شدن ۶ کارگر این مجموعه شد در حاشیه اخبار مرسوم در حال فراموش شدن است و مسوولین مربوطه نیز انگار که اتفاقی عادی رخ داده است، از کنار آن گذشته‌اند. در پی این حادثه‌ی دردناک در ساعت ۱۹:۳۰ عصر یکشنبه دوازدهم شهریور بر اثر تجمع گاز در یکی از تونل‌های معدن زغال سنگ شرکت البرز شرقی در عمق ۷۰۰ متری معدن ۶ تن از کارگران مفقود و پس از یک روز جنازه آن‌ها پیدا شد. طبق گزارش‌های از ۶ کارگر فوت‌شده، ۵ کارگر دامغانی و یک کارگر شاهرودی بودند.

ریزش معدن در ایران اتفاقی تکراری است که با مروری در اخبار می‌توان به تعداد آن دست یافت. یک ماه پیش از حادثه دامغان، در زرند کرمان نیز شاهد ریزش معدن بودیم که در آن حادثه نیز یک کارگر جان خود را از دست داد. اسفند ماه ۱۴۰۱ نیز ریزش معدن در گیلان‌غرب فاجعه‌ی دیگری را رقم زده بود که در آن حادثه نیز یک کارگر کشته شد. با وجود تمام این تجربیات و حوادث تکراری در حوزه معدن، جای تعجب دارد که هنوز هم معادن به همان شکل دچار حادثه می‌شوند و جان کارگران از بین می‌رود.

حالا پس از سه هفته از واقعه معدن دامغان، وزیر کار در موضع گیری جدیدی در اینباره گفته: «متاسفانه گاهی اتفاق پیش می‌آید».

«سعید صمدی»، دبیر انجمن زغال سنگ ایران، درباره علت حادثه در معادن ایران گفت: «اصطلاح ریزش معدن اساسا اصطلاح دقیق نیست، این‌ها همه ناشی از انفجار در معدن است. خود معدن و تونل به ذات خود احتمال ریزش خیلی ضعیفی دارد؛ معمولا حوادث در معادن ناشی از انفجار است که در پی آن معدن ریزش هم پیدا می‌کند. عمدتا نیز معادن زغال سنگ درگیر حادثه می‌شوند. علت انفجار‌ها این است که ما در معدن زغال سنگ گاز متان داریم، در هر تن زغال سنگ حدود ۵۰ مترمکعب گاز متان وجود دارد. کشور‌هایی که انرژی در آن ارزش دارد و مثل ما گاز ندارند، قبل از استخراج این گاز را درمی آورند و از آن استفاده می‌کنند. در نتیجه انفجار معدن نیز ناشی از این گاز است. برای این که این گاز را محدود کنیم باید سیستم تهویه معدن به خوبی کار کند و در هر دقیقه ۴ هزار مترمکعب هوا جا به جا کند که گاز را رقیق می‌کند و اکسیژن معدن کار‌ها را تامین می‌کند».

وی در ادامه افزود: «در داخل معدن گاز متان و co معدن را دچار مشکل می‌کند و باید گاز معدن اندازه گیری شود. اگر از یک درصد مشخصی گاز معدن بالاتر برود دستور تعطیلی کارگاه صادر می‌شود. یک زمان علی رقم تمام این‌ها گاز متان منفجر می‌شود. این گاز وقتی از ۵ درصد در فضا بیشتر شود با اندک جرقه‌ای منفجر می‌شود. حتی یک جرقه به چرخ واگن انفجار ایجاد می‌کند».

رئیس انجمن زغال سنگ ایران درباره علت انفجار دامغان اشاره کرد: «بخشی از این حوادث در هر حال وجود دارد. چند سال پیش در ترکیه با یک انفجار ۴۶۰ نفر فوت کردند. چنین مسائلی در تاریخ معدن وجود دارد، اما می‌توان خطر آن را کم کرد. این انفجاری که در دامغان اتفاق افتاده است، ناشی از انفجار در حفره‌های زغال سنگ بوده است، در حالت عادی گاز داخل زغال است، اما گاهی گاز از طریق حفره‌ها فشار آن بالا می‌رود و زمانیکه پیکور به نزدیک آن حفره می‌رسد، انفجار رخ می‌دهد. چیزیکه ما از دیروز پیگیری کردیم این است که انفجار از طریق حفره گازی انجام شده است. معولا در انتشار آنی گاز دست همه بسته است. البته در برخی نقاط می‌توان تدابیری را اتخاذ کرد، ولی در این محل باید کارشناسان نظر بدهند. با توجه به دانش فنی و تکنولوژی حوادث کاهش پیدا می‌کند؛ ما حوادث جاده‌ای داریم، اما اگر تکنولوژی ماشین‌ها بالاتر برود، طبیعتا کشته‌های آن در حوادث جاده‌ای کمتر می‌شود. کشور ما وارد کننده زغال سنگ هم است سال گذشته ۸۰۰ میلیون دلار زغال سنگ وارد کردیم. دولت هم پول و توانی برای تکنولوژیک کردن زغال سنگ و معادن ندارد».

صمدی درباره حقوق کارگران معدن گفت: «کارگر معدن زغال سنگ کار سخت و زیان آور دارد لذا ۶ ساعت بیشتر نباید کار کند. رتبه و جایگاه کارگر نیز در حقوق او مهم است. معادن زغال سنگ زیر ذره بین وزارت کار هستند و طبق حقوق وزارت کار حقوق می‌گیرند».

آیدین زینال‌زاده، کارشناس معدن درباره حادثه در معادن ایران گفت: «یکی از پرریسک‌ترین مواد معدنی، که معدن کاری آن بسیار پرخطر هست، زغال سنگ است. زغال سنگ‌های ایران مربوط به دوره ژوراسیک است که در آن دوره تخریب جنگل‌ها و ایجاد محیط مناسب برای زغال سنگ باعث تشکیل این ماده شده است، اما ایراد اینجاست که درون آن گاز متان است. وقتی در عملیات استخراج پیشروی می‌شود ممکن است به یکی از محفظه‌های متان برخورد کنند و با یک جرقه کوچک حتی در حد اینکه انگشتر دست کسی باشد و به آن نقطه برخورد کند، ممکن است باعث انفجار شود».

زینال‌زاده در ادامه افزود: «معادن ایران باید به سمت مکانیزه شدن پیش بروند. ما معادنی داریم که حتی گاز سنج ندارند».

او ادامه داد: «بنابراین یکی از مشکلاتی که وجود دارد بحث عدم مکانیزاسیون معادن زغال سنگ است که این عدم توجه یک پشتوانه دارد. مثلا معدن کاران آنقدر توان مالی ندارند که به سمت مکانیزه شدن پیش بروند یا تجهیزات به روز بیاروند. یک بخش هم مربوط به نظارت وزارت صمت است که باید نظارت فنی به معادن داشته باشد و حتی دستور تعطیلی موقت بدهند تا مشکلات رفع شود. یک بخش مربوط اطلاعات فنی پرسنل است».

این کارشناس معدن در ادامه گفت: «افرادی که در معادن زغال سنگ کار می‌کنند باید آگاه باشند که چالش‌های فنی معدن چیست. البته دوره‌های آموزشی برگزار می‌شود، اما می‌تواند کم توجهی معدن چی‌های ما نیز موثر باشد. بحث دیگر این است که پیمان کاران در معادن زغال سنگ به خاطر بحث هزینه و سود یکه دارند به مسائل ایمنی کم توجهی می‌کنند. مسائل دیگری را نیز می‌توان مطرح کرد، از جمله یانکه آیا قیمت زغال سنگ در ایران مناسب است یا خیر! اگر می‌خواهیم به این موضوع توجه کنیم باید حرف دل فولادساز و خریدار محصوالت فولادی را نیز بشنویم. مداخلات دولتی در قیمت گذاری دستوری باعث می‌شود که برای معادن مشکلاتی ایجاد شود که در زغال سنگ باعث مرگ می‌شود. یعنی به علت عدم سود کافی مسائل آموزشی و ایمنی دیده نمی‌شود. سود ترجیحی در کار پرریسکی مثل معدن باید بالا باشد؛ هرچقدر ماده معدنی پرخطر باشد، هزینه آن باید افزایش یابد، اما این اتفاق نمی‌افتد. برای دولت‌ها مهم انی است که قیمت کنترل شود، اما بهای آن برایشان مهم نیست».

زینال‌زاده درباره حقوق کارگران معدن گفت: «متاسفانه علی رقم اینکه معدن کاری جز مشاغل سخت است، من شنیده ام که دستمزد‌های آن‌ها بر اساس دستمزد‌های وزارت کار است و اصلا ارزش آن را ندارد. من نمی‌دانم شما تونل استخراجی زغال سنگ دیده اید یا خیر، تونل‌های فرعی دنبال لایه رو یک چیزی شبیه قبر است. من به چشم خودم در یکی از معادن زغال سنگ دیده ام، کارگر پیکور را بالای سر خود در زاویه ۶۰ درجه می‌زد، زغال سنگ هم که استخراج می‌شد روی سر خودش می‌ریخت؛ مگر چقدر باید دستمزد داد که این کار را بکند؟ این وضعیت وحشتناک است. یک زمان در رسانه‌ها درباره حقوق کارگری صحبت می‌کنند و عکس نمادین آن کارگران زغال سنگ است».

یک روز پس از این حادثه طی بررسی‌های خبرنگار فراز از کمیسیون صنایع و معادن، پاسخ مشخصی نیز از سوی خانه‌ی ملت دریافت نشد. در تماس با تمامی اعضا کمیسیون صنایع تلفن دو عضو از دسترس خارج بوده و یک عضو نیز خاموش بود، یکی دیگر از اعضا نیز طی پاسخ رئیس دفتر خود در سفر کربلا حاضر بود و امکان پاسخگویی نداشت، باقی اعضا نیز تماما تماس خبرنگار فراز را بی پاسخ گذاشتند. از سوی وزارت صمت نیز هیچ پاسخ مشخصی در این خصوص دریافت نشد، گویی که هیچ اتفاقی رخ نداده است.

منبع: فراز