به گزارش میمتالز، یادداشت فروغ ذکایی: مس دومین عنصر کشفشده پس از طلا است که تاریخ پیدایش آن به حدود هزاران سال پیش باز میگردد. خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر به فرد این فلز باعث شد تا هم در صنایع سنتی و هم در صنایع مدرن مورد توجه قرار بگیرد و به طور محسوس یا نامحسوس در هر صنعتی حضور پیدا کند و به تدریج لقب دکتر مس را به خود اختصاص داد و به دلیل توانایی در پیشبینی نقاط عطف اقتصاد جهانی، مدرک دکترای اقتصاد را دریافت کرد.
دکتر مس، اصطلاحی رایج در بازارهای کالایی است به این مفهوم که میزان تقاضای مس به عنوان یک شاخص پیشرو معتبر برای سلامت اقتصاد جهانی در نظر گرفته میشود. این تقاضا، در قیمت جهانی مس منعکس میشود. افزایش قیمت مس حاکی از تقاضای شدید مس و در نتیجه رشد اقتصاد جهانی است؛ اما زمانی که قیمت مس کاهش مییابد بیانگر کاهش تقاضا و رکود اقتصادی است.
با این حال شاخص دکتر مس به دلیل آنکه شرایط عرضه را مورد بررسی قرار نمیدهد، مورد انتقاد برخی تحلیلگران اقتصادی قرار گرفت؛ چرا که قیمت مس، مانند سایر کالاها و فلزات صنعتی تحت تأثیر عرضه و تقاضا قرار دارد. زمانی که تقاضای مس بیشتر از عرضه آن باشد، قیمت مس افزایش و زمانی که عرضه مس بیشتر از تقاضای آن باشد، قیمت مس کاهش مییابد.
اولین گام در بررسی عرضه هر فلز، بررسی شرایط زمینشناسی و معدنی آن فلز است. پنج آزمایشگاه زمینشناسی در جهان فراوانی تمام عناصر شیمیایی را بررسی کردهاند. در این بین نتایج آزمایشگاه جفرسون کاملتر بود؛ بر اساس نتایج آزمایشگاه جفرسون، مس بیستوششمین عنصر فراوان و هجدهمین فلز فراوان در پوسته زمین است.
پیک مس Peak Copper، نقطهای از زمان است که در آن، استخراج مس در سطح جهان به حداکثر مقدار خود میرسد و پس از آن روند استخراج روند نزولی خود را طی میکند.
همچنین، بر اساس ارزیابی سازمان زمینشناسی ایالات متحده (USGS)، ذخایر مس جهان در سال ۲۰۲۳ برابر ۱ میلیارد و ۶۰ میلیون تن بود که از این میزان حدود ۵۷ درصد در ۵ کشور شیلی (۱۹%)، پرو (۱۲%)، استرالیا (۱۰%)، روسیه (۸%) و جمهوری دموکراتیک کنگو (۸%) قرار داشت. معادل ۲۱ میلیون و ۵۵۰ هزار تن مس (حدود ۲.۲ درصد از ذخایر) در سال ۲۰۲۳ استخراج شد که حدود ۶۰ درصد استخراج مس از معادن ۵ کشور شیلی (۲۳.۲%)، پرو (۱۲.۱%)، جمهوری دموکراتیک کنگو (%۱۱.۶)، چین (۷.۹%) و آمریکا (۵.۱%) صورت گرفته است. بین ۱۳ کشور برتر ذخایر معدنی مس، کانادا بیشترین (۶.۳%) و استرالیا کمترین (۰.۰۱%) میزان استخراج از ذخایر خود را داشتهاند.
سال ۲۰۲۳ در مقایسه با سال ۲۰۲۲، میزان ذخایر معدنی مس ۱۳ درصد رشد داشت، اما میزان استخراج مس ۱.۶ درصد کاهش یافت. البته عرضه فلز مس، تنها به میزان استخراج معدنی محدود نمیشود و محصولات مسی قابل بازیافت نیز که به آنها معدن روی زمین (Aboveground Mine) نیز گفته میشود، برای تولید محصول نهایی یعنی کاتد مس وارد چرخه تولید میشوند.
بر اساس ICSG (گروه بینالمللی مطالعات مس) در سال ۲۰۲۰، نرخ ورودی بازیافت (RIR: Recycling Input Rate) مس برابر ۳۲ درصد بود. توجه به بازیافت مس در جهان باعث شد علیرغم کاهش ۱.۶ درصدی استخراج در سال میلادی اخیر، میزان تولید مس پالایششده یا کاتد مس در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲، ۳ درصد رشد داشته باشد و میزان تولید مس پالایششده به عدد ۲۶ میلیون و ۶۷۰ هزار تن برسد که حدود ۴۵ درصد از آن معادل ۱۲ میلیون تن مربوط به تولید کشور چین است؛ پس از چین، شیلی با ۲ میلیون تن تولید و جمهوری دموکراتیک کنگو با ۱.۹ میلیون تن تولید به ترتیب در رتبه دوم و سوم مس پالایششده جهان قرار میگیرند. در بین تولیدکنندگان چینی، واحد پالایش گویژی متعلق به شرکت جیانگشی چین، با ظرفیت ۱ میلیون و ۱۰۰ هزار تن، بزرگترین واحد پالایش مس جهان محسوب میشود.
کاهش ذخایر معدنی: با فرض ثابت ماندن میزان استخراج مس برابر ۲۱.۵۵ میلیون تن تا ۴۶ سال دیگر، ۱.۰۶ میلیارد تن ذخایر معدنی مس به پایان میرسد. کشف معادن جدید و میزان استخراج از معادن مس دو عاملی هستند که زمان پایان ذخایر معدنی مس را تعیین میکنند.
پایان عمر معادن مس: بر اساس گزارش Global Data و Mining Technology سال ۲۰۲۳، حدود ۷۰۹ معدن مس در جهان در حال فعالیت بودند که در میان آنها ۲۰ معدن بیشترین ظرفیت استخراج را دارند و ۳۶ درصد از عرضه تولید معدنی ماده اولیه یا همان استخراج را تحت تأثیر قرار میدهند. در بین این ۲۰ معدن، معدن EScondida اسکوندیدا واقع در آنتوفاگاستا شیلی با ظرفیت ۱ میلیون و ۴۵۰ هزار تن بیشترین میزان ظرفیت تولید معدنی (۵ درصد از ظرفیت استخراج جهان) را در اختیار دارد و شرکت چند ملیتی استرالیایی BHP ۵۷.۵ درصد مالکیت این معدن را در اختیار دارد. کاهش استخراج این معدن بر عرضه مس اثر بسزایی دارد. عمر این معدن تا سال ۲۰۷۸ میلادی به پایان میرسد. عمر معدن Collahuasi کولاهواسی واقع در تاپراکای شیلی طولانیتر از سایر معادن است و تا سال ۲۱۰۶ میلادی به فعالیت خود ادامه میدهد. این معدن شیلیایی با ۶۴۰ هزار تن ظرفیت و ۵۹۸ هزار تولید در سال ۲۰۲۳ رتبه سوم ظرفیت و رتبه دوم استخراج در جهان را به خود اختصاص داده است. میانگین عمر معادن بزرگ مس در جهان حدود ۳۷ سال است و بسیاری از بزرگترین معادن مس جهان به پایان عمر مفید خود نزدیک میشوند و پروژههای بزرگمقیاس محدودی برای جایگزینی آنها در حال انجام است. با پایان یافتن عمر مفید هر یک از معادن مس، بخشی از تأمین ماده اولیه دچار مشکل شده که بر کاهش عرضه نهایی فلز مس در جهان اثر میگذارد.
کاهش عیار معادن: بر اساس گزارش Wood Mackenzie در یک بازه زمانی چهل ساله از سال ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۲۰ عیار معادن مس جهان از حدود ۱.۱ درصد به حدود ۰.۵ درصد تنزل یافت. در سالهای اخیر، کاهش عیار معادن مس شیلی بیشتر از متوسط جهانی بود. کاهش عیار معادن مس علاوهبر کاهش میزان استخراج، بر افزایش هزینه تولید معادن نیز اثر میگذارد.
وقوع پیک مس: پیک مس Peak Copper، نقطهای از زمان است که در آن، استخراج مس در سطح جهان به حداکثر مقدار خود میرسد و پس از آن استخراج روند نزولی خود را طی میکند و در نتیجه تأمین اولیه از محل استخراج کاهش یافته و اگر تأمین ماده اولیه از محل بازیافت به قدر کافی نباشد، باعث کاهش قابل توجه عرضه میشود. بر اساس گزارش Mining، احتمال وقوع پیک مس در بازه زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ میلادی پیشبینیشده است.
تعطیلی معادن: یکی از عواملی که میتواند در عرضه مس اختلال ایجاد کند، تعطیلی معادن مس است. به عنوان نمونه در فوریه سال ۲۰۱۷، کارگران معدن اسکوندیدا در شیلی در اعتراض به پایین بودن دستمزدشان، از کار دست کشیدند و شرکت BHP مالک این معدن، به مدت ۱۵ روز تولید این معدن را به حالت تعلیق درآورد و بزرگترین معدن مس جهان به لحاظ ظرفیت و تولید، به مدت ۲ هفته از مدار عرضه خارج شد.
بلایای طبیعی: بر اساس گزارش USGS، عمده ذخایر قطعی مس جهان در حاشیه سواحل اقیانوس آرام واقع شده است. این امر موجب شده تا معادن کشورهای ساحلی شیلی و پرو که به ترتیب رتبه اول و دوم ذخایر و استخراج جهان را دارند، همواره با خطر بارندگیهای شدید، سیل و مسدود شدن ورودی معادن مواجه باشند و عرضه جهانی مس تحت تأثیر چنین پدیدههای جغرافیایی کاهش یابد.
عوامل زیستمحیطی: نگرانیهای زیستمحیطی نیز میتواند بر عرضه مس جهان اثر بگذارد. با توجه به سولفوره بودن عمده کانسنگهای مس، روش پیرومتالوژی، رایجترین فرآیند تولید مس در جهان است که نسبت به روش هیدرومتالوژی یا لیچینگ کانسنگهای اکسیدی، آلایندگی بیشتری به همراه دارد. چین علاوه بر اینکه بیشترین ظرفیت ذوب و پالایش مس جهان را در اختیار دارد، بیشترین تولید آلایندههای کربنی را نیز در کارنامه عملکرد خود دارد و در شرایطی که، میزان آلودگی هوا بیش از حد مجاز باشد، مجبور به تعطیلی واحدهای تولیدی خود میشود و در چنین شرایطی عرضه مس محدود خواهد شد. اعمال عوارض آلایندگی و افزایش این عوارض بر فعالیت معادن نیز، از عواملی است که میتواند هزینههای تولید مس را افزایش دهد و فشار صعودی بر قیمت جهانی مس وارد کند.
عوامل داخلی: از ۲۰ معدن بزرگ جهان، ۶ معدن در شیلی، ۵ معدن در پرو، ۲ معدن در جمهوری دموکراتیک کنگو، ۱ معدن در اندونزی، ۱ معدن در مکزیک و ۱ معدن در زامبیا واقع شده است. در پیشینه تاریخی این کشورها، بارها تنشهای تند سیاسی موجب تعطیلی معادن مس شده است. به عنوان مثال، در تاریخ ۶ مارس ۲۰۲۰ درگیری احزاب سیاسی در نزدیکی معدن گراسبرگ اندونزی موجب تعطیلی این معدن شد و بر کاهش عرضه مس جهان اثر گذاشت. معدن گراسبرگ واقع در پاپوآی اندونزی علاوه بر اینکه، بزرگترین معدن طلای جهان است، رتبه دوم ظرفیت و رتبه ششم استخراج مس جهان را در کارنامه سال ۲۰۲۳ خود ثبت کرده است. همچنین عدم امنیت در حملونقل دریایی میتواند سیستم عرضه مس را دچار اختلال کند.
واردات چین: کاهش واردات سنگ مس و کنسانتره مس چین، یکی از عواملی است که میتواند بر کاهش عرضه اثر بگذارد. با توجه به اینکه بیشترین ظرفیت ذوب و پالایش مس جهان در چین قرار دارد، استخراج این کشور به تنهایی پاسخگوی تأمین ماده اولیه نیست که منجر شده چین بیشترین تراز منفی تجاری سنگ مس و کنسانتره مس را داشته باشد و جهت تأمین ماده اولیه واحدهای ذوب و پالایش کشورش، حجم قابل توجهی کانسنگ و کنسانتره مس از کشورهایی همچون شیلی و پرو وارد کند. کاهش میزان واردات چین در این حوزه میتواند کاهش تولید واحدهای ذوب و پالایش این کشور و در نهایت کاهش عرضه مس پالایششده جهان را به دنبال داشته باشد.
بحران کمآبی: بر اساس گزارش شرکت ملی صنایع مس ایران، به ازای تولید ۱ تن کنسانتره حدود ۱۸.۵ مترمکعب و به ازای تولید ۱ تن کاتد مس حدود ۲.۵ مترمکعب آب مصرف میشود. با این مقایسه میتوان دریافت که ضریب مصرف آب در فرآیند تولید کنسانتره مس حدود ۷ برابر بیشتر از تولید کاتد مس است. کنسانتره مس که به آن کانس نیز گفته میشود بین ۲۵ تا ۳۵ درصد خلوص مس دارد و یک محصول میانی در فرآیند پیرومتالوژی است. با توجه به اینکه، کالکوپریت (سنگ معدن سولفوره) فراوانترین کانسنگ مس موجود در زمین است و مس تولیدشده در جهان بیشتر از طریق فرآیند پیرومتالوژی حاصل میشود، میزان تولید کنسانتره یکی از عوامل بسیار مؤثر در عرضه مس است و بحران کمآبی و قرارگیری واحدهای تغلیظ در مناطق کمآب بر کاهش عرضه مس اثرگذار خواهد بود.
قیمت اسید سولفوریک: اسید سولفوریک، مادهای است که در هر دو روش رایج تولید کاتد مس نقش حائز اهمیتی دارد. در روش پیرومتالوژی، در مرحله الکترولیز و تولید آند ۹۹.۹۷ به کاتد ۹۹.۹۹، از اسید سولفوریک و سولفات مس استفاده میشود و در روش هیدرومتالوژی، لیچینگ مس در نتیجه حل شدن مس موجود در کانههای آن در یک محلول آبی اتفاق میافتد، این محلول اغلب اسید سولفوریک رقیق است و ۱۶ درصد هزینههای فرآیند هیدرومتالوژی را شامل میشود. افزایش قیمت اسید سولفوریک، باعث افزایش هزینههای تولید خواهد شد و بر شرایط عرضه کاتد مس اثرگذار است.
قیمت نفت و زغال سنگ: چگالی مس برابر ۸.۹۶ گرم بر سانتیمتر مکعب است و نسبت به آلومینیوم و فولاد سنگینتر است. به جز حملونقلِ مس در اشکال مختلف، استخراج مس، ذوب و پالایش مس نیز به انرژی نیاز دارد.
هزینه TC/RC: در روش پیرومتالوژی، به دستمزدی که جهت تبدیل کنسانتره مس به مس بلیستر یا آند پرداخت میشود، TC (Treatment Charge) و به دستمزدی که جهت تبدیل مس بلیستر یا آند به کاتد پرداخت میشود، RC (Refinery Charge) گفته میشود. واحد TC دلار بر تن کنسانتره خشک و واحد RC سنت آمریکا بر پوند مس بیان میشود. مقایسه تاریخی قیمت مس با هزینههای ذوب و پالایش TC/RC نشان میدهد، زمانی که هزینههای ذوب و پالایش افزایش مییابد، قیمت مس کاهش یافته و زمانی که هزینههای ذوب و پالایش کاهش مییابد، قیمت مس افزایش یافته است. کاهش هزینههای TC/RC بیانگر کاهش عرضه کنسانتره مس است چرا که کمبود کنسانتره در بازار منجر به کاهش قدرت چانهزنی واحدهای ذوب و پاایش در مقابل واحدهای معدنی میشود و در نهایت کاهش عرضه کاتد مس را به دنبال دارد. اما برعکس افزایش هزینههای TC/RC بیانگر مازاد عرضه کنسانتره مس است که این بار قدرت چانهزنی را از واحدهای معدنی در مقابل واحدهای ذوب و پالایش سلب کرده است و در نهایت افزایش عرضه کاتد مس را به همراه دارد.
مس، پس از آهن و آلومینیوم جایگاه سومین فلز صنعتی پرمصرف در جهان را به خود اختصاص داده است. بر اساس گزارش IWCC (شورای بینالمللی مس آلیاژی) در سال ۲۰۲۲، مصرف مس در کاربرد اولیه به صورت سیم (۶۴ درصد)، لوله (۱۲ درصد)، محصولات نورد تخت (۱۱ درصد)، شمش میله (۹ درصد) و فویل (۴ درصد) میباشد که این مصرف اقلام در کاربرد نهایی، ۳۲ درصد در تجهیزات، ۲۸ درصد در ساختوساز، ۱۶ درصد در زیرساخت، ۱۲ درصد در صنعت و ۱۲ درصد در حملونقل صورت میپذیرد.
رشد اقتصادی: یکی از محرکهای کلیدی قیمت مس، رشد اقتصاد جهانی است. با توجه به کاربرد گسترده مس در صنایع، تقاضا برای مس با رشد اقتصاد جهانی افزایش مییابد. برعکس، زمانی که اقتصاد دچار رکود شود، تقاضا برای مس کاهش مییابد.
رشد جمعیت و افزایش سرانه مصرف مس: بر اساس گزارش ICSG، از سال ۱۹۵۰ تا سال ۲۰۲۲ جمعیت جهان ۴ برابر شده و از حدود ۲ میلیارد نفر به ۸ میلیارد نفر رسیده است. همچنین در این سالها، توسعه اقلام الکترونیکی منجر به رشد میانگین سرانه مصرف مس پالایششده در جهان از یک کیلوگرم به ۳.۲ کیلوگرم شده است. رشد جمعیت از یک سو و رشد سرانه مصرف از سوی دیگر، هر دو از عواملی هستند که منجر به رشد تقاضای مس در جهان خواهند شد.
توسعه انرژیهای سبز: افزایش آلایندگی و گرمایش زمین و خطر کاهش منابع انرژی تجدیدناپذیر و پایانپذیر همچون نفت و گاز، در سالهای اخیر، باعث شده تا انرژیهای تجدیدپذیر سهم ویژهای را در تأمین انرژی جهان به خود اختصاص دهند. از مهمترین فناوریهای انتقال انرژی که مس در آنها مصرف میشود، میتوان به انرژی خورشیدی، انرژی بادی و خودروهای الکتریکی اشاره کرد که در این بین، خودروهای الکتریکی بیش از سایر فناوریهای نو، تقاضای مس را تحت تأثیر قرار میدهند. در بین انواع خودروهای الکتریکی، خودروهای تمام الکتریکی یا BEV (Battery Electric Vehicle) و HDV (Heavy Duty Vehicle) خودروهای سنگین الکتریکی بیشترین سهم را در مصرف مس دارند. بر اساس پیشبینی S&P Global، مصرف مس جهان از ۲۸.۸ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ به ۵۵.۱ میلیون تن در سال ۲۰۴۰ خواهید رسید که ۹.۵ میلیون تن این افزایش مربوط به گسترش خودروهای الکتریکی است. همچنین برقرسانی به خودروهای الکتریکی نیازمند تغییراتی در زیرساختهای الکتریکی است که از مس بهره میبرد.
انتخابات آمریکا: یکی از اختلاف نظرهای دو حزب مطرح آمریکا بر سر موضوع انرژی است. اعتقاد دموکراتها به گسترش انرژیهای تجدیدپذیر است، اما جمهوریخواهان تمایل بیشتری به بهرهمندی از انرژیهای سنتی دارند. بیشک پیروزی هر یک از این احزاب در انتخابات آمریکا، بر توسعه انرژیهای سبز و افزایش تقاضای مس در این بخش اثرگذار است.
نوسانات نرخ ارز: مس کالایی است که در سطح جهانی با دلار مبادله میشود، بنابراین ضعف و قدرت دلار آمریکا میتواند بر قیمت این فلز تأثیر بگذارد. با تقویت دلار آمریکا، واحدهای پولی دیگر تضعیف میشوند، بنابراین قدرت خرید در مناطق دیگر به خصوص چین و اروپا که از مصرفکنندگان عمده مس هستند، کاهش یافته و کاهش تقاضا و کاهش قیمت مس را به دنبال دارد. برعکس، هنگامی که دلار آمریکا تضعیف میشود، تقویت سایر ارزها موجب افزایش قدرت خریدار، افزایش تقاضا و افزایش قیمت مس میشود.
خاصیت ضدمیکروبی: در سال ۲۰۰۸، مس به عنوان اولین ماده جامد ضدمیکروبی، قارچکش، باکتریکش و نابودکننده ویروس توسط EPA (آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا) به ثبت رسید. خاصیت ضدمیکروبی برای بیش از ۴۷۹۹ آلیاژ مس (به شرط آنکه جرم مس موجود در آلیاژ، حداقل ۶۰ درصد باشد) نیز برای حفظ سلامت عمومی به ثبت رسیده است. این خاصیت مس، باعث میشود تا در سطوح تجهیزات پزشکی و سازههای استریل بیمارستانی و همچنین لولهکشیهای آب، مس بیشتر از سایر فلزات و پلیمرها مورد استفاده قرار گیرد و تقاضای مس در این حوزه افزایش یابد.
گسترش تکنولوژیهای نوظهور: خواص بیشمار و متعدد مس، نظر دانشمندان قرن اخیر را نیز جلب کرده و مطالعات آنها را به سوی به کارگیری مس در حل مشکلات زیستمحیطی پیش برده است. سه مورد از تحقیقاتی که گسترش آنها بر افزایش تقاضای مس در آینده مؤثر است، عبارتند از:
پس از بررسی عوامل مؤثر بر قیمت عرضه و تقاضا، آنچه تعیینکننده نهایی قیمت جهانی مس است، موجودی انبار بورس فلزات لندن LME (London Metals Exchange) است که نمایی از موازنه عرضه و تقاضا را به تصویر میکشد. مقایسه تاریخی قیمت مس با میزان موجودی انبار LME نشان میدهد، زمانی که سطح موجودی انبار LME افزایش مییابد، قیمت مس کاهش یافته و زمانی که سطح موجودی انبار LME کاهش مییابد، قیمت مس افزایش یافته است. کاهش موجودی انبار LME بیانگر این است که میزان تقاضا بیشتر از میزان عرضه و افزایش موجودی انبار LME بیانگر این است که میزان عرضه بیشتر از میزان تقاضا است.
بر اساس پیشبینی S&P Global، به نظر میرسد به دلیل وقوع پیک مس و اهمیت توسعه انرژهای تجدیدپذیر، عرضه و تقاضای مس در سالهای آینده با یکدیگر تطابق نداشته باشد و در دهه سوم قرن ۲۱، شدت تقاضا غالب بر میزان عرضه باشد و در اواسط دهه سوم میلادی قیمت فلز سرخ به بیش از ۱۵ هزار دلار افزایش یابد.
Investopedia, USGS (United States Geological Survey) , ICSG (International Copper Study Group), Global Data, Mining Technology, Wood Mackenzie, Mining, S&P Global, IWCC (International Wrought Copper Council) , EPA (United States Environmental Protection Agency) , ICA (International Copper Association)
فروغ ذکایی
منبع: مدار اقتصادی