سیاست‌زدگی تامین برق

به گزارش می‌متالز، امیررضا انگجی: برق در بیشتر کشور‌های جهان سوم دستخوش سیاست‌های حامی‌پرورانه و مشتری‌گرایی شده است که طبیعتا مانند هر سیاست دیگر، برندگان و بازندگانی دارد. از تامین ارزان برق مصرف‌کنندگان شهری و انداختن بار هزینه آن به شکل قطعی بر دوش تولیدکنندگان در ایران تا دستکاری در داده‌های مصرف برق گزارش‌شده در هند و انداختن بار آن بر دوش شرکت‌های تولیدکننده برق نوعی از سیاست مشتری‌گرایی را بدون داشتن چشم‌انداز توسعه بلندمدت به نمایش می‌گذارد. این گزارش با برجسته کردن تجربه هند حاوی نکات مهمی برای اقتصاد سیاسی توزیع برق است.

مقایسه داده‌های صورت حساب مصرف برق در یک ایالت بزرگ هند با داده‌های شاخص روشنایی شبانه نشان می‌دهد که مصرف برق بر مبنای داده‌های صورت حساب برای حوزه‌های انتخابیه حزب برنده تقریبا ۴۰درصد کمتر است، در حالی که مصرف واقعی اندازه‌گیری‌شده با روشنایی شبانه، بسیار بیشتر از این است. روش پنهانی که در آن سیاست‌مداران با دستکاری در صورت‌حساب‌ها به مردم یارانه می‌دهند، دارای خسارت‌های رفاهی قابل‌توجهی است؛ از جمله کاهش بهره‌وری تولید و توزیع برق و خسارت رفاهی بیش از ۰.۶ میلیارد دلار فقط در یک ایالت.

برای برخی عمومی و برای برخی عمومی‌تر

یک نگرانی قدیمی در اقتصاد سیاسی میزانی است که قانون‌گذاران یا بوروکرات‌ها منافع برخی از گروه‌ها را بر دیگران برای تامین منافع سیاسی خود ترجیح می‌دهند. یک حزب حاکم ممکن است پس از پیروزی در انتخابات برای اجرای وعده‌های تبلیغاتی، دسترسی ترجیحی بیشتری برای رأی‌دهندگان خود به کالا‌های عمومی به هزینه دیگران فراهم کند. به دست آوردن شواهد علّی از مکانیزم‌های حمایت سیاسی در مقیاس بزرگ به اندازه کافی چالش‌برانگیز است. با این حال، شناسایی مکانیزم‌های پشت چنین اقداماتی و تعیین کمیت هزینه‌های رفاهی، اولین گام برای طراحی سیاست‌های موثر توسعه است.

یک گزارش تجربی با استفاده از ابزار‌های اصلی تخمین علّی، از داده‌های اداری جدید برای بررسی مشکل حمایتگری سیاسی از طریق دریچه توزیع برق هند استفاده می‌کند. در بسیاری از کشورها، کالا‌های عمومی مانند برق و آب متعلق به دولت است، بنابراین در برابر دستکاری سیاسی آسیب‌پذیر است. خدمات عمومی، جریان ثابتی از منابع را ایجاد می‌کند که ممکن است توسط سیاست‌مداران حتی فراتر از ارائه اولیه آنها هدایت شود.

راه‌های متعددی برای بهره‌برداری از فرآیند‌های به‌شدت بوروکراتیک و مبهم در پس تصمیم‌های سرمایه‌گذاری و عرضه برای ارائه جریان مستمر دسترسی مطلوب به گروه‌های رای‌‏دهندگان ترجیحی وجود دارد. در حالی که شواهدی در مورد هزینه‌های تخصیص نادرست ناشی از حمایت به‌طور کلی وجود دارد، تاثیر آن بر مالیات‌دهندگان و پیامد‌های رفاهی گسترده‌تر در بیشتر زمینه‌ها دشوار است. به‌عنوان مثال، اطلاعات کمی در مورد اینکه چه میزان از زیان‌های تجاری بزرگی که تامین‌کنندگان برق عمومی و سایر نهاد‌های دولتی با آن مواجه هستند، به دستکاری سیاسی مربوط می‌شود، وجود دارد؛ تا حدی که چنین دستکاری سیاسی توانایی شرکت‌های برق را برای تامین مداوم آن بیشتر مختل می‌کند. این امر باعث شده است پیامد‌هایی فراتر از بخش برق وجود داشته باشد؛ برای نمونه هزینه‌های اجتماعی تحریف برق متناوب بر توسعه اقتصادی و بهره‌وری و هزینه‌های رفع زیان بزرگ شرکت‌های تولید و توزیع برق.

با وجود گستردگی این نگرانی‌ها، شواهد کمی از کار شناخته‌شده‌ای وجود دارد که دستکاری سیاسی در شرکت‌های بزرگ را توصیف می‌کند و حتی کمتر در مورد پیامد‌های رفاهی متعاقب آن پژوهش صورت گرفته است. یک مطالعه پژوهشی با استفاده از یک روش استنتاج علّی در اقتصاد‌سنجی (RDD) برای نخستین بار به اقتصاد سیاسی توزیع برق پرداخته است.

این پژوهش، شواهد علّی در مورد اینکه چگونه سیاست‌مداران هندی ممکن است تامین برق عمومی را به نفع زیرمجموعه‌ای از رأی‌دهندگان دستکاری کنند و هزینه‌های زیادی که این امر بر تامین‌کنندگان برق و اقتصاد تحمیل می‌کند، ارائه می‌دهد. سوابق صورت‌حساب اداری شرکت برق بنگال غربی، یکی از ایالات بزرگ هند، برای اندازه‌گیری مصرف گزارش‌شده استفاده می‌شود. یکی از نوآوری‌ها این است که این داده‌های اداری مصرف گزارش‌شده از مصرف واقعی قابل تفکیک است و این تجزیه و تحلیل، مصرف واقعی را با استفاده از داده‌های درخشندگی شبانه ماهواره‌ای اندازه‌گیری می‌کند. تفاوت بین داده‌های اداری مصرف گزارش‌شده و مصرف واقعی به‌عنوان نماینده‌ای برای دستکاری سیاسی عمل می‌کند و این امر به ما اجازه می‌دهد تا پیامد‌های رفاهی آن را تخمین بزنیم.

این پژوهش سه‌نتیجه کلیدی را ارائه می‌دهد. در اولین مجموعه از نتایج، این مقاله شواهدی علّی ارائه می‌کند که نشان می‌دهد سیاست‌مداران حزب حاکم در سطح ایالتی با ارائه یارانه‌های برق غیرقانونی پس از پیروزی در انتخابات، از رای‌‏دهندگان خود حمایت می‌کنند. طراحی ناپیوستگی رگرسیون نزدیک انتخابات (RDD)، استراتژی‌ای که معمولا در تحقیقات اقتصاد سیاسی در هند و جا‌های دیگر استفاده می‌شود، از این شواهد پشتیبانی می‌کند. همچنین این پژوهش براساس دو مدرک مکمل، وجود یارانه‌های غیرقانونی را استنباط می‌کند.

اولا، اندکی پس از انتخابات در سطح ایالتی، افزایش مصرف واقعی برق، همان‌طور که با داده‌های نور شبانه ماهواره‌ای اندازه‌گیری می‌شود، برای مناطقی که همسو با حزب حاکم هستند، وجود دارد. دوم، همان مناطق در بنگال غربی، طبق گزارش مصرف برق اداری، به‌طور ناپیوسته سطوح پایین‌تری از مصرف در صورت‌حساب دارند.

میزان کم گزارش‌دهی بسیار زیاد است و در این مناطق همسو با حزب حاکم افراد تنها ۶۰‌ درصد از مصرف قابل پرداخت خود را به طور واقعی پرداخت می‌کنند. به نظر می‌رسد سیاست‌مداران با گزارش کم مصرف برق از حوزه انتخابیه خود حمایت می‌کنند؛ حتی در شرایطی که رأی‌دهندگان آنها مقادیر واقعی برق بیشتری مصرف می‌کنند.

مجموعه دوم نتایج، مکانیزم‌هایی را آشکار می‌کند که توسط آن دستکاری صورت حساب انجام می‌شود؛ یک ویژگی کلیدی برای درک اینکه چگونه سیاست‌مداران ممکن است دستکاری داده‌ها را پنهان کنند. برای نمونه مشاهده می‌کنیم که تعداد بالاتری از صورت حساب‌ها در حوزه‌های انتخابیه حزب حاکم، مضربی از ۱۰ است که مقادیر مصرفی مانند ۲۰، ۳۰ و ۴۰ کیلووات ساعت و... را گزارش می‌کنند.

با توجه به اینکه هر حوزه انتخاباتی متشکل از ۳ تا ۴ مرکز صدور صورت حساب است که به نماینده منتخب حزب حاکم پاسخ می‌دهند، این الگو‌ها به رویکردی از بالا به پایین برای دستکاری مصرف گزارش شده در داده‌های صورت حساب اشاره می‌کنند. سیاست‌مداران فعلی با اجازه دادن به دستکاری در مصرف صورت‌حساب کمتر از مصرف واقعی به نظر می‌رسد به رأی‌دهندگان خود پاداش می‌دهند؛ مکانیزمی که با روابط نزدیک مقامات منتخب با مراکز صورت‌حساب محلی امکان‌پذیر شده است. این یافته‌ها تفاوت‌های مشاهده‌شده بین مصرف برق گزارش‌شده و واقعی را توضیح می‌دهد و به ما امکان می‌دهد تا طرف‌های آسیب‌دیده را شناسایی و تاثیر آن را ارزیابی کنیم.

ترکیب داده‌های اداری و داده‌های ماهواره‌ای در زمینه‌ای که فساد قابل اندازه‌گیری است، در برآورد پیامد‌های رفاهی موثر است. این پژوهش زیان بخش تولید و توزیع برق هند را بیش از ۱.۸ میلیارد دلار تخمین می‌زند، در حالی که مجموعه مصرف‌کنندگان مورد لطف حزب حاکم ۱.۲ میلیارد دلار به دست می‌آورند که تنها در بنگال غربی ضرری خالص بالغ بر ۰.۶ میلیارد دلار را به همراه دارد. علاوه بر این، این ارقام منعکس‌کننده خسارات تنها برای یک ایالت هستند، در حالی که در واقع، شرکت‌های برق در ۲۵ ایالت دیگر هند دارای آسیب‌پذیری‌های مشابهی هستند.

در گسترده‌ترین سطح، این پژوهش به ادبیات گسترده‌ای کمک می‌کند که هدف آن شناسایی حمایت سیاسی و فساد است و شواهدی را در مقیاس بزرگ برای ایالتی با جمعیت ۷۲ میلیون نفر نشان می‌دهد، سپس الگو‌های مشابه را برای مابقی کشور مستندسازی می‌کند.

طراحی آزمایش طبیعی

در این آزمایش طبیعی هند، سال برگزاری انتخابات نقطه‌ای است که تفاوت مصرف گزارش‌شده و واقعی قبل و بعد از انتخابات در آن بسیار اهمیت دارد. بعد از برگزاری انتخابات مشاهده می‌شود که در مناطقی از این ایالت که همسو با حزب حاکم بودند این تفاوت بسیار بیشتر و قابل تامل‌تر می‌شود که نشان‌دهنده تخصیص رانت به شکل مصرف برق یارانه‌ای است. همان‌طور که مشاهده شد، در این نوع از تخصیص رانت شرکت‌های تولید و توزیع برق بیشتر از مصرف‌کنندگان آسیب دیدند.

از نظر تئوری، این ایده که سیاست‌مداران از رأی‌دهندگان، به‌ویژه آنهایی که در مناطق مورد مناقشه هستند حمایت می‌کنند، در مدل‌های توسعه‌یافته توسط استرومبرگ و دیکسیت و لوندریگان منعکس شده است. از یک طرف، آنها ممکن است منابع اضافی را به مناطقی که در آن انتخابات باختند، هدایت کنند. از سوی دیگر، ممکن است ترجیح دهند به رأی‌دهندگان همسو برای ادامه چرخه پیروزی‌های انتخاباتی پاداش دهند.

منبع: Costs of Political Corruption in Indian Electricity, Meera Mahadevan, ۲۰۲۳, JEL

منبع: دنیای اقتصاد