سیاه‌وسفید آینده تجارت

به گزارش می‌متالز، بررسی آمار تجارت خارجی کشور و چشم‌انداز آن نشان می‌دهد؛ اگرچه ایران در گشودن بازار‌های جدید به روی خود می‌تواند موفق باشد، اما از امواج تغییرات جدید جهانی در حوزه‌های سیاسی و اقتصاد مصون نخواهد بود. به احتمال بالا سیاست‌های دولت جدید آمریکا برای محدود‌کردن تجارت‌جهانی و فشار بر چین می‌تواند صادرات نفتی و غیرنفتی ایران را به چین با چالش مواجه کند، از طرفی پیوستن عراق به سازمان تجارت‌جهانی نیز ممکن است بر سر تجارت غیررسمی ایران با عراق به‌عنوان دومین شریک تجاری در هفت ماهه گذشته محدودیت ایجاد کند. در چنین شرایطی حرکت کشور به سمت شناخت و توسعه بازار‌های جدید و عمق بخشی به بازار داخلی از طریق سیاست‌های فقرزدایانه لازم است. یکی دیگر از ملزومات افزایش تاب‌آوری کشور، توسعه صنعتی، افزایش ارزش‌افزوده و بالا رفتن از نردبان پیچیدگی کالا‌ها است.

صادرات ایران در ۷ ماهه ابتدایی سال‌۱۴۰۳، به حدود ۳۲‌ میلیارد دلار رسید. در این مدت قریب به ۲۸‌ میلیون‌ تن کالا به ارزش تقریبی ۸.۶‌ میلیارد دلار به چین صادر شد. صادرات ماهانه ایران به چین در حدود یک‌ میلیارد دلار بوده و سرانه صادرات در این مدت از ۲۹۹ تا ۳۰۸ دلار در هر‌تن نوسان داشته‌است. متوسط قیمت صادرات به چین با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است، این متغیر در سال‌۱۴۰۰ به رقم ۵۰۲ دلار به ازای هر‌تن رسیده که بیشترین رقم طی سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ است. در سال‌۱۴۰۱ متوسط قیمت صادرات به این کشور با کاهش ۳۶ دلار به ازای هر‌تن به ۴۶۵ دلار به ازای هر‌تن رسیده‌است؛ در واقع صادرات به چین در سال‌۱۴۰۱ با قیمت پایین‌تری نسبت به سال‌۱۴۰۰ انجام شده‌است. متوسط قیمت صادرات غیرنفتی ایران به چین در سال‌۱۴۰۲ هم حدود ۲۹۸ دلار به ازای هر‌تن بوده که نسبت به سال‌قبل ۳۹‌درصد کاهش یافته‌است؛ در واقع این‌گونه می‌توان نتیجه گرفت که با ادامه روند فعلی در سال‌آینده نیز این شاخص با کاهش بیشتری همراه خواهد بود. با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا و افزایش فشار بر تجارت بین این کشور و چین، رکود بیشتری بر بازار‌های جهانی حاکم خواهدشد و تقاضای مواد اولیه صنعتی چین به‌شدت کاهش می‌یابد، در نتیجه صادرات ایران به این کشور با حجم و قیمت پایین‌تری انجام خواهدشد که این امر باعث کسری بالاتر تراز تجاری ایران می‌شود. کاهش ارزش صادرات ایران به چین به ازای هر تن، از ۵۰۲ دلار در سال‌۱۴۰۰ تا ۳۰۰ دلار در سال‌۱۴۰۳، از جنبه دیگری هم باعث نگرانی است و آن این است که، این کشور در ۷ ماهه ابتدایی سال‌جاری، شریک اول تجاری ایران در صادرات غیرنفتی بوده‌است و ۸.۶‌ میلیارد دلار از ۳۲‌ میلیارد دلار صادرات ایران به مقصد این کشور انجام شده‌است که این مطلب نشان از تنوع بسیار پایین در سبد صادراتی ایران دارد.

عراق؛ بازار آینده منطقه

عراق، شریک دوم تجاری ایران در این مدت بود. در مهر ماه شاهد رشد صادرات به این کشور بودیم و درحالی‌که واردات عراق از ایران تا انتهای شهریور، حدود یک‌ میلیارد دلار در ماه بود؛ طی مهر ماه، صادرات ایران به همسایه غربی با رشد صد‌درصدی به بیش از ۲‌ میلیارد دلار بالغ شد. در هفت ماهه ابتدایی سال‌۱۴۰۳، نزدیک به ۲۰‌ میلیون‌ تن کالا به ارزش تقریبی ۷‌ میلیارد دلار به عراق صادر شده که متوسط ارزش هر‌تن کالای صادراتی غیرنفتی ایران به این کشور تقریبا ۳۵۰ دلار بوده‌است. مجموع کالای غیرنفتی ارسال شده به چین و عراق، تقریبا نیمی از صادرات ایران را تشکیل می‌دهند. طبق آمار ماهانه صادرات و واردات منتشرشده توسط گمرک کشور تا پایان شهریور ماه، ارزش هر‌تن کالای صادراتی ایران، ۳۶۶ دلار بوده که این عدد به ارزش واحد تجارت ایران با عراق و چین نزدیک است. در مقابل، ارزش واحد هر‌تن کالای وارداتی کشور طی این مدت، ۱۷۸۳ دلار بوده است که با پیوستن عراق به سازمان تجارت‌جهانی، تجارت بخش غیر‌رسمی این کشور کاهش پیدا خواهد کرد و فشار بیشتری بر صادرات ایران به عراق وارد می‌شود.

امارات؛ شریک‌سوم

امارات‌متحده‌عربی به‌عنوان سومین شریک صادراتی ایران شناخته می‌شود. این کشور یک هاب تجاری در منطقه غرب آسیا است و بیشتر در زمینه صادرات و واردات مجدد فعالیت می‌کند. از ابتدای سال‌۱۴۰۳، حدود ۸‌ میلیون‌ تن کالا به ارزش تقریبی ۴‌ میلیارد دلار به این کشور حاشیه جنوبی خلیج‌فارس صادر‌شده و نکته این است که، ارزش واحد هر‌تن کالای صادراتی ایران به امارات به‌طور متوسط ۴۹۱ دلار است. سه کشور چین، عراق و امارات، مقصد حدود ۲۰‌ میلیارد دلار کالای ایرانی هستند. ١٠ قلم عمده کالا‌های صادراتی ایران به امارات شامل: سایر گاز‌های نفتی، مواد آروماتیک، سایر روغن‌های نفتی، قیر، محصولات شیمیایی آلی، سایر پتروشیمی، سایر پایه نفتی، صنایع فلزی، گوجه‌فرنگی و کاتد مس می‌شود.

بکر و فراموش‌شده

در مقابل تجارت با ارزش‌افزوده پایین با سه کشور فوق‌الذکر، صادرات به افغانستان عایدی بیشتری برای کشور داشته‌است. در هفت ماه اول سال‌۱۴۰۳، متوسط ارزش هر‌تن کالای صادراتی به همسایه شرقی ۴۲۸ دلار بوده‌است. هرچند این رقم امید به تجارت کشور را افزایش می‌دهد، اما باید توجه کرد متوسط ارزش کالای ارسال شده به افغانستان در ماه کمتر از ۲۰۰‌میلیون دلار است. در این مدت، عمده کالای صادرشده از ایران به افغانستان روغن‌های سبک و فرآورده‌های نفتی، گاز‌های نفتی، شمش از آهن و فولاد، کامپاند پلی اتیلن، تخم مرغ و تخم خوراکی ماکیان، کف پوش‌های غیرمخملی باف، اوره، هیدروکربور‌های سبک و سنگین، سیمان، قوطی آلومینیومی، سیب زمینی، کفش، پریفرم، گوجه فرنگی، انواع کاشی و سرامیک، رب گوجه فرنگی، سیب درختی، انواع پلی اتیلن، شیرخشک، قیر نفت و تراکتور‌های کشاورزی بوده است.

بازاری وسیع برای رقبا

هند سریع‌ترین رشد اقتصادی در چند سال‌اخیر را داشته‌است. این کشور با توجه به جمعیت زیاد و تنوع قومی و اقلیمی می‌تواند شریک تجاری خوبی برای ایران باشد ولی با توجه به محدودیت‌های بانکی جهت نقل و انتقال پول بین دو کشور، رقبای فرامنطقه‌ای، بازار هند را مال خود کرده‌اند و ایران در ۷ ماه ابتدایی سال‌۱۴۰۳، تنها یک‌ میلیارد دلار کالای غیرنفتی به هند صادر کرده‌است. جالب‌توجه اینکه، ارزش هر تن کالای صادراتی ایران به هند در این مدت، ۲۲۸ دلار بوده و عملا ارزش افزوده زیادی از این تجارت نصیب کشورمان نشده‌است. فرآورده‌های نفتی و مواد خام تولید رنگ، عمده واردات هند از ایران بوده‌است که این موارد ارزش‌افزوده زیادی ندارند و بیشتر در جمع کالا‌های خام دسته‌بندی می‌شوند.

تجارت با ترکیه

ترکیه و جمهوری‌آذربایجان، بر سر راه تجاری و دروازه انرژی اروپا هستند. مجموع صادرات ایران به ترکیه و جمهوری‌آذربایجان در ۷ ماهه ابتدایی ۱۴۰۳، به ترتیب حدود ۳‌ میلیارد و ۴۰۰‌میلیون دلار بوده‌است. با توجه به موقعیت این دو کشور در منطقه غرب آسیا و مناقشات سیاسی موجود بین کشور‌های درگیر در این حوزه از جهان، به‌نظر می‌رسد هرچه تجارت و شراکت ایران با این دو کشور بیشتر باشد، قدرت چانه زنی ایران در مراودات بین‌المللی بیشتر خواهدشد. نکته اینکه، متوسط ارزش هر واحد کالای صادراتی ایران به ترکیه و جمهوری‌آذربایجان به ترتیب، ۵۵۱ و ۷۵۸ دلار در هر‌تن بوده‌است. با افزایش تجارت بین طرفین، هم سبد صادراتی کشور متنوع‌تر می‌شود و هم ارزش افزوه بیشتری نسبت به تجارت با چین و عراق به‌دست می‌آید.

همسایه شرقی

پاکستان کشوری است با اقلیم و حاکمیت مرکزی خاص؛ این کشور از اقتصاد دولتی و فساد زیاد رنج می‌برد و به‌شدت به کالای ساخته‌شده نهایی برای مصرف داخلی نیاز دارد. ایران می‌تواند از بازار بزرگ مصرفی پاکستان برای صادرات کالای نهایی خود استفاده کند و با توجه به نزدیکی مناطق کمتر توسعه‌یافته جنوب کشور، در جهت بهبود شرایط این مناطق، از این فرصت بهره ببرد. متوسط ارزش هر واحد کالای صادراتی به پاکستان در ۷ ماهه ابتدایی سال‌۱۴۰۳، ۵۰۳ دلار به ازای هر‌تن بوده‌است. با دقت به آمار ارائه‌شده در این گزارش، علت کسری تراز تجاری کشور، پایین‌بودن ارزش‌افزوده کالای صادراتی کشور است که این مطلب در متوسط ارزش هر واحد کالای صادراتی کشور منعکس‌شده‌است، ارزش هر‌تن کالای وارداتی

۱۷۸۳ دلار در هر‌تن و ارزش کالای صادراتی ۳۶۶ دلار در هر‌تن است. اگر حجم تجارت کشور با همسایه‌هایی مثل ترکیه، جمهوری‌آذربایجان، افغانستان و پاکستان بیشتر می‌شد، کسری تراز تجاری کشور کاهش پیدا می‌کرد. هرچه کسری تراز تجاری بیشتر شود، تقاضای ارز در کشور بالاتر می‌رود و قیمت دلار افزایش پیدا می‌کند، در نتیجه به‌نظر می‌رسد سیاستگذاران تجاری بهتر است در شرکای تجاری کشور بازنگری داشته باشند.

منبع: دنیای اقتصاد