بورس کالا؛ پیش‌قراول در بازارهای منطقه‌ای

هفته گذشته هیأت تجاری بورس کالای ایران به عراق اعزام شد و بازدید از بازارهای مهم این کشور مخصوصا در شهرهای بغداد، کربلا و نجف و همچنین با سفیر و رایزن بازرگانی ایران در عراق دیدار کرد. حضور بورس کالای ایران در عراق بستری است برای رونق حجم معاملات و تقویت عرضه محصولات ایرانی و می‌تواند این بازار مهم و استراتژیک را برای شرکت‌های ایرانی فراهم‌تر از قبل ترسیم کند؛ هرچند هنوز در ابتدای راه قرار داریم. توانمندی و عرضه‌های صادراتی بورس کالا و جذابیت بازار عراق می‌تواند دوگانه رونق معاملات صادراتی به این بازار را فراهم سازد. با توجه به تجربه بورس کالا و سایر نهادهای مالی مشابه در عرضه‌های صادراتی کالاهایی همچون قیر و سنگ آهن‌ می‌توان از هم‌اکنون به عرضه کالاهای صادراتی به بازار عراق خوش‌بین بود اگرچه هنوز هم باید معاملات در بورس کالا صورت گرفته ولی می‌توان کالاهای معامله شده را در مبادی خروجی تحویل داد.

پس از مدت‌ها تلاش‌های رسانه‌ای و بررسی‌های تحقیقاتی برای حضور در بازار استراتژیک عراق، زمان آن فرارسید تا مدیران برجسته بورس کالا و بدنه تصمیم‌سازی و اجرایی آن در سفری به عراق، واقعیت‌های اقتصادی این بازار مهم را بررسی کنند. این سفر موجب شد تا نگاهی دقیق تر به واقعیت‌های بازار عراق ایجاد شده و فراز و فرودهای اقتصادی این کشور با دقت بیشتری مورد بحث و بررسی قرار گیرد. حضور در بازارهای منطقه‌ای مخصوصا بازارهای بغداد، بازدید میدانی از بازارهای کربلا و نجف همچنین بازدید از انبارهای این کشور در کنار برخی از سردخانه‌های بزرگ را می‌توان از دستاوردهای این سفر برشمرد اگرچه راه‌های نرفته بسیاری باقی مانده است.

به جرأت می‌توان عراق را یکی از مهم‌ترین‌ بازارهای استراتژیک ایران برشمرد که بخش بزرگی از صادرات محصولات نهایی کشورمان به مقصد این کشور در حرکت است. ثبات نسبی نرخ ارز عراق در برابر دلار آمریکا در مقایسه با کشورهایی همچون ترکیه و حتی ایران، بازار عراق را برای بسیاری از تولیدکنندگان در اقصی نقاط جهان جذاب نگه داشته است هرچند کشورهای مختلف با رصد واقعیت‌های اقتصادی عراق، برنامه ریزی‌های گسترده‌ای را برای حضور در این بازار داشته‌اند و البته از مکانیزم‌های مختلف تامین مالی یا فروش به‌صورت اعتباری بهره می‌گیرند. هم‌اکنون کشورهای منطقه‌ای همچون ایران، ترکیه، عربستان، اردن، امارات متحده عربی و حتی مصر در تلاش هستند تا سهم بازار خود را در این کشور افزایش دهند بنابراین هر روز رقابت تجاری در این کشور شرایط جدیدی را تجربه می‌کند. این در حالی است که کاهش آرام پتانسیل ناامنی‌ها در عراق موجب شده تا جذابیت این بازار باز هم افزایش یابد که نیاز به مصالح ساختمانی را برجسته تر از قبل ترسیم خواهد کرد.

همین ویژگی مهم از نگاه تصمیم‌سازان اقتصاد عراق نیز مغفول نمانده و با سرمایه‌گذاری در بسیاری از صنایع همچون سیمان و حتی آجر (غالبا توسط بخش خصوصی) تلاش می‌کنند تا بازار سوی خود را، خود به دست گرفته و از تولید داخلی در کشور خود حمایت کنند. در راستای این طرز فکر شاهد بودیم که واردات سیمان به عراق از مبدأ ایران و سایر کشورهای جهان به بازار عراق با محدودیت‌های جدی رو‌به‌رو شده ولی باز هم شرکت‌های بین‌المللی همچون لافارژ فرانسه رأسا به احداث واحدهای سیمانی در این کشور اقدام کرده‌اند. هم‌اکنون سیمان کربلا موسوم به «سمنت الجسر» از سوی لافارژ فرانسه احداث شده و شنیده‌ها حکایت از آن دارد که این شرکت در حال احداث چند واحد سیمانی دیگر در این کشور است. از سوی دیگر قرارداد تامین مالی، مطالعه و احداث فرودگاه کربلا نیز از سوی شرکت‌های چینی و انگلیسی انجام شده و این فرودگاه حداکثر تا سال 2020 به بهره‌برداری خواهد رسید.

آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد وضع اقتصادی عراق به سرعت در مسیر رشد قرار گرفته که شرایط جدیدی را پیش روی اقتصاد و صنعت این کشور ایجاد می‌کند. آمارها نشان می‌دهد رشد اقتصادی سالانه عراق در سال 2016 به کمک رشد قیمت نفت خام در بازارهای جهانی به 11 درصد رسیده که رقم بسیار بزرگی محسوب می‌شود و البته در صورت حفظ این رشد می‌توان چهره اقتصاد عراق را در میان‌مدت تا درازمدت متفاوت از شرایط فعلی به شمار آورد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد عراق به سرعت و به شدت بر ملزومات تولید در صنایع و بخش‌های مختلف اقتصادی تمرکز کرده است حتی به قیمت آنکه برخی از هزینه‌ها را کاهش داده و با فساد مالی مبارزه کند. به‌عنوان مثال جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت سیمان و حتی ذخایر نفت را می‌توان در این چارچوب برشمرد هرچند این کشور در نظر دارد کارخانه‌ای با ظرفیت تولید بیش از یک میلیون تن کود اوره در این کشور احداث کند. این موارد نشان می‌دهد عراق در مسیر رشد صنعتی جدیدی قرار دارد و نگاه تصمیم‌سازان اقتصادی به این رویکرد اجرایی واقعی و عزم آنها جدی است. شنیده‌ها حکایت از آن دارد که دولت این کشور در برنامه‌ای مدون در تلاش است تا صنایع داخلی را به شدت تقویت کرده تا جایی که این کشور برای خود، تولید ملی داشته باشد که البته ملزومات خاصی را می‌طلبد هرچند چنین تصمیمی تاکنون به‌صورت رسمی ابلاغ نشده است. در صورت صحت این ادعا می‌توان این گونه انتظار داشت که بازارهای جدیدی پیش‌روی مواد اولیه، ماشین آلات و قطعات در بازار عراق ایجاد شده که فضایی متفاوت را پیش روی واحدهای تولیدی بزرگ در کشورمان ایجاد خواهد کرد.

در سفر مدیران بورس کالا به عراق در نشستی با ایرج مسجدی سفیر ایران در این کشور و با حضور ابراهیم محمدرضازاده رایزن بازرگانی ایران در عراق ضمن معرفی بورس کالای ایران مکانیزم‌های تجاری در این کشور را مورد بررسی قرار گرفت. در این نشست ایرج مسجدی؛ عراق را بازار بزرگی با جمعیت 34 میلیون نفر دانست که با 12 محور مرزی؛ برای محصولات ایرانی شرایطی ایده آل داشته و در دسترس است. وی سرمایه‌گذاری، حضور طولانی مدت در عراق، معرفی کالاهای ایرانی و حتی تبلیغات را لازمه ورود به این بازار برشمرد و از آمادگی سفارت ایران در عراق برای حمایت از فعالیت‌های تجاری این نهاد سخن گفت و عنوان کرد: تجارت با عراق به انسان‌های صبور نیاز دارد. عراق قدرتمند و توسعه یافته با فعالیت‌های تجاری، صنعتی و اقتصادی گسترده از اولویت‌های ایران به حساب می‌آید و ما یک عراق قدرتمند و پیشرفته را ترجیح می‌دهیم. بازار عراق منتظر ما نخواهد ماند و اگر ایران نتواند در بازار عراق خودنمایی محسوسی داشته باشد، عراق نیازهای خود را از دیگر کشورها تامین می‌کند و حتی تجار و سرمایه‌گذاران ایرانی باید از فرصت فعلی استفاده کرده و با سرمایه‌گذاری از آن بهره گیرند.

در ادامه این نشست رایزن بازرگانی ایران در عراق ضمن خوشامدگویی به هیات اعزامی بورس کالای ایران، بازار عراق را فضایی جذاب برای صادرات محصولات مختلف دانست و عنوان کرد: در بازار عراق قیمت اهمیت بسیاری داشته و در کنار تعهد عرضه و تضمین کیفیت می‌توان به موفقیت‌های بزرگی در این بازار دست یافت. در عراق خریداران قدرتمندی وجود دارند و در صورت عرضه مستمر کالا به این بازار با فرض تضمین کیفیت می‌توان شرایط بهتری را تجربه کرد، البته در حوزه مراودات بانکی فعالیت‌های خوبی انجام شده و می‌تواند به رونق معاملات منجر شود.