بندر هست، صادرات نیست

به گزارش می‌متالز، این گزارش، بر اساس داده‌ها و اطلاعات موجود در سایت پورت‌واچ صندوق بین‌المللی پول، به تحلیل اقتصادی فعالیت‌های بنادر حاشیه دریای خزر پرداخته و پیامد‌های اقتصادی آن را بررسی می‌کند. شواهد موجود نشان می‌دهد انزلی نتوانسته است به اندازه موقعیت مهم و راهبردی خود از تجارت دریایی در این پهنه آبی سهم ببرد. موضوعی که به‌معنای رونق کم دادوستد کالا از ایران با اوراسیا و جهان از مسیر بندر انزلی است.

تعداد کشتی‌ها و فعالیت‌های تجاری

تعداد کشتی‌های ورودی و خروجی به یک بندر نشان‌دهنده میزان فعالیت‌های تجاری و جایگاه بندر در شبکه حمل‌ونقل منطقه‌ای است. بر اساس داده‌های موجود برای تاریخ دوم بهمن ۱۴۰۳، بندر آکتائو (قزاقستان) با ۴ کشتی نفت کش و ۳‌کشتی محموله، بیشترین تعداد کشتی‌ها را درمیان بنادر دریای خزر به خود اختصاص داده‌است. این رقم نشان‌دهنده اهمیت بندر آکتائو به‌عنوان یک قطب تجاری در منطقه، به‌ویژه در زمینه صادرات نفت و مواد معدنی است، همچنین این بندر به‌دلیل دسترسی مناسب به بازار‌های جهانی و فراهم‌بودن زیرساخت‌های لازم، نقش موثری در انتقال کالا‌های تجاری ایفا می‌کند. در مقابل، بندر انزلی (ایران) تنها یک کشتی محموله را به‌ثبت رسانده‌است که نشان‌دهنده کاهش فعالیت‌های تجاری این بندر است. این وضعیت به دلیل ضعف در جذب تجارت منطقه‌ای یا رقابت نابرابر با بنادر دیگر است. این تحلیل اقتصادی به وضوح نشان از کاهش سهم ایران از تجارت دریای خزر و لزوم اقدامات جدی برای بهبود رقابت‌پذیری بندر انزلی است. باید توجه داشت که تعداد کشتی‌های موجود در بنادر کشور‌های حاشیه دریای خزر، تصویری از وضعیت فعلی فعالیت‌های تجاری در این بنادر ارائه می‌دهد، اما به طور کلی عوامل مختلفی مانند تغییرات جهانی در تجارت انرژی، تقاضا برای کالا‌های خاص و همچنین سیاست‌های داخلی می‌توانند تاثیرات مهمی بر روند فعالیت‌های تجاری این بنادر بگذارند.

میانگین هفت روزه و روند فعالیت‌ها‌

یکی از نکات مهم در ارزیابی عملکرد بنادر، بررسی میانگین هفت روزه تعداد کشتی‌ها است که می‌تواند روند فعالیت‌ها را به خوبی نشان دهد. در سال‌۱۴۰۳، بندر آکتائو شاهد افزایش قابل‌توجهی در میانگین هفت روزه تعداد کشتی‌ها نسبت به سال‌گذشته (افزایش ۴۰‌ درصدی) بوده‌است. این رشد نشان‌دهنده بهبود زیرساخت‌ها و افزایش جذابیت این بندر برای تجارت بین‌المللی است، همچنین روند افزایشی کشتی‌ها در بندر آکتائو به‌ویژه در بخش صادرات نفت و مواد معدنی، موید موقعیت استراتژیک این بندر در زمینه حمل‌ونقل کالا است.

در عین حال، بندر انزلی با کاهش میانگین هفت روزه تعداد کشتی‌ها روبه‌رو بوده‌است. میانگین هفت روزه تعداد کشتی‌های ورودی و خروجی در دوم بهمن سال‌۱۴۰۳، عدد ۰.۹ بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال‌قبل کاهش ۴۵‌ درصدی داشته‌است.

این کاهش می‌تواند ناشی از مشکلات مختلفی مانند محدودیت‌های زیرساختی، دشواری‌های تجاری و رقابت شدید با بنادر دیگر باشد. این تحلیل نشان‌دهنده ضعف رقابت‌پذیری بندر انزلی است که ممکن است تاثیرات منفی بر تجارت خارجی و درآمد‌های ارزی ایران داشته‌باشد. به طور کلی، کاهش فعالیت‌ها در بندر انزلی می‌تواند موجب کاهش فرصت‌های تجاری و اقتصادی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی شود.

شاخص‌های کلیدی تجارت منطقه‌ای (حجم واردات و صادرات)

حجم واردات و صادرات یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی جایگاه یک بندر در تجارت منطقه‌ای است. در تاریخ دوم بهمن ۱۴۰۳، بندر آستراخان (روسیه) با حجم واردات ۲۵۳.۴‌تن و حجم صادرات ۱۷۸۹.۱ تن، بندر باکو (جمهوری‌آذربایجان) با حجم واردات ۳۷۳۲.۲‌ تن و حجم صادرات ۲۶۶.۸ تن، بندر ترکمن باشی (ترکمنستان) با حجم واردات ۴۶۰.۸‌تن و حجم صادرات ۱۰۱۶.۹‌ تن به‌عنوان فعال‌ترین بنادر در دریای خزر شناخته می‌شوند. این حجم بالای واردات و صادرات، به‌ویژه در بخش‌های نفتی و معدنی، نقش مهمی در ارتقای جایگاه اقتصادی این کشور‌ها در منطقه دارد، همچنین این بنادر با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، ظرفیت‌های جدیدی را برای افزایش حجم تجارت به‌وجود آورده‌اند. در مقابل، بندر انزلی (ایران) با حجم واردات ۵۲۱.۳ تن و حجم صادرات ۱۷۳.۴ تن، به نسب سهم کمتری از صادرات را در بین بنادر دریای خزر ثبت کرده‌است. این کمبود در حجم صادرات و بعضا واردات، به دلیل مشکلات مختلفی مانند ضعف زیرساختی، محدودیت‌های تجاری و همچنین کم‌توانی در جذب کشتی‌های بزرگ است. در عین‌حال سیاست‌های توسعه صادرات به اوراسیا نیز ظاهرا از طریق بندر انزلی چندان موفقیت آمیز نبوده‌است، در نتیجه بندر انزلی نتوانسته است از پتانسیل‌های تجاری موجود در منطقه به خوبی بهره برداری کند. این موضوع نیازمند اصلاحات اساسی در سیاست‌های تجاری و همکاری‌های بین‌المللی برای بهبود رقابت‌پذیری این بندر است.

تنوع کشتی‌ها و نقش آن در تجارت

تنوع کشتی‌ها در یک بندر، نشان‌دهنده انعطاف پذیری آن در جذب انواع مختلف تجارت است. بندر ترکمن‌باشی با داشتن کشتی‌های محموله عمومی (۶۷.۱۰ درصد)، تانکر (۳۱ درصد)، کانتینر (۰.۱۳ درصد) و کشتی‌های فله خشک (۱.۵۰ درصد)، بیشترین تنوع کشتی‌ها را در بین بنادر دریای خزر دارد. این تنوع کشتی‌ها به بندر ترکمن باشی این امکان را می‌دهد که قادر به پذیرش انواع مختلف محموله‌ها و کالا‌ها باشد که این امر در نهایت موجب افزایش درآمد‌های ارزی و رقابت‌پذیری بندر در سطح منطقه می‌شود، همچنین تنوع کشتی‌ها این امکان را فراهم می‌آورد که بندر ترکمن باشی در زمینه‌های مختلف تجاری و اقتصادی از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار باشد و از ریسک‌های ناشی از وابستگی به یک نوع کالا یا محموله خاص جلوگیری کند. در مقابل، بندر انزلی کم‌ترین تنوع کشتی‌ها را درمیان بنادر دریای خزر داراست.

تنوع کشتی‌های بندر انزلی به دو نوع کانتینر (۴.۵ درصد) و کشتی محموله عمومی (۹۵.۵ درصد) محدود می‌شود. این محدودیت در تنوع کشتی‌ها نشان‌دهنده تمرکز محدود بندر انزلی بر تعداد کمتری از انواع محموله‌ها است که می‌تواند از توانایی این بندر در جذب انواع تجارت و در نهایت تاثیرگذاری بر حجم تجاری آن بکاهد، از این‌رو بندر انزلی نیازمند استراتژی‌های جدید برای جذب کشتی‌های متنوع است تا بتواند به رقابت با دیگر بنادر منطقه‌ای ادامه دهد.

جمع‌بندی‌

داده‌های تحلیلی از فعالیت‌های بنادر دریای خزر در تاریخ دوم بهمن۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بندر آکتائو (قزاقستان) و بندر آستاراخان (روسیه) با بیشترین تعداد کشتی ها، حجم واردات و صادرات و تنوع کشتی ها، به‌عنوان قطب‌های تجاری اصلی در منطقه فعالیت می‌کنند. این بنادر، با بهبود مستمر زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، توانسته‌اند سهم بزرگی از تجارت منطقه‌ای را به خود اختصاص دهند؛ این در حالی است که بندر انزلی (ایران) با کم‌ترین میزان فعالیت تجاری، نیازمند اقدامات جدی برای بازنگری در سیاست‌های تجاری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها است. در حال‌حاضر، کمبود سرمایه‌گذاری، ضعف در جذب کشتی‌های تجاری و رقابت نابرابر با بنادر دیگر از جمله مشکلات اصلی بندر انزلی است که تاثیرات منفی بر تجارت خارجی و درآمد‌های ارزی ایران دارد، اما بندر انزلی برای بهبود رقابت‌پذیری در سطح منطقه باید سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و بهبود اسکله‌ها و تجهیزاتی مانند جرثقیل و سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی را در راس کار خود قرار دهد. همچنین فرآیند‌های گمرکی باید تسهیل و تسریع شوند تا به کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و زمان توقف کشتی‌ها در بندر کمک کند.

پیشنهادات برای بهبود روند تجاری بندر انزلی

مهم‌ترین مساله در بهبود تجاری بنادر جذب سرمایه‌گذار به‌ویژه سرمایه‌گذار خارجی است. سرمایه‌گذاری می‌تواند موجب توسعه زیرساخت‌ها و بهبود ظرفیت‌های تجاری شود. ارائه مشوق‌های مالی و حمایتی می‌تواند باعث جذب سرمایه‌گذاری‌های خصوصی داخلی و خارجی در بندر انزلی شود. از دیگر عوامل مهم در زنده‌ماندن یک بندر، تقویت روابط تجاری با دیگر کشور‌ها است. افزایش همکاری‌های تجاری با سایر کشورها، به‌ویژه کشور‌های حاشیه دریای خزر می‌تواند به گسترش تجارت و بهره برداری از فرصت‌های جدید تجاری کمک کند. پایین‌بودن تنوع کشتی‌های در رفت و آمد بندر انزلی حاکی از تنوع پایین خدمات در این بندر است. افزایش تنوع خدماتی که در بندر انزلی ارائه می‌شود، می‌تواند به جذب کشتی‌های مختلف و افزایش میزان تردد کشتی‌ها کمک کند، لذا لازم است تا انواع مختلف کشتی‌ها و محموله‌ها به بندر انزلی جذب شوند. این تنوع می‌تواند شامل کشتی‌های فله خشک، نفتکش‌ها، کشتی‌های محموله عمومی و کشتی‌های کانتینری باشد. موضوعی که پیش نیاز آن لایروبی اسکله‌ها برای ورود کشتی‌های بزرگتر و سنگین‌تر در کنار توسعه زیرساخت‌های بارگیری و تخلیه است.

منبع: دنیای اقتصاد