مزایای تغییر آرایش جنگی وزارت نفت از فروش نفت خام به فرآورده در دوران تحریم

به گزارش می متالز، بیژن زنگنه وزیر نفت در نشست خبری که به مناسبت ایام دهه فجر سال گذشته برگزار شد از یکسان بودن تحریم فراروده و نفت خام، سخن گفت و اعلام کرد صادرات فراورده سخت تر از صادرات نفت خام در شرایط تحریم است.

این در حالی است که تجربه صادرات فراورده در تحریم‌های سال 91  و نیز  مقایسه آمار صادرات فراورده سال جاری و سال 96 خلاف این ادعا را نشان می‌دهد. به طور کلی متقاضیان گسترده، توزیع شبکه مویرگی و تراکنش‌های مالی کوچک سه دلیل عمده تحریم‌ناپذیری فراورده‌های نفتی است و می توان از این مزیت در شرایط تحریم استفاده کرد و آرایش جنگی خود را به سمت صادرات فراورده تغییر داد.

هرچند در این گزارش به صادرات فراورده های نفتی می پردازیم اما باید گفت اکنون که بحث تحریم پتروشیمی ها نیز مطرح است می بینیم که فعالان این صنعت همگی اعلام کرده اند که امکان تحریم صادرات پتروشیمی وجود ندارد و نقل و انتقالات وجوه آن نیز در شرایط تحریم امکان پذیر است.

خام فروشی یکی از بزرگترین نقاط ضعف صنعت نفت ایران است، صنعتی که بیش از 107 سال قبل در این کشور شکل گرفت و حدود 55 سال از ملی شدن آن می گذرد. فروشندگان نفت خام با خریدارانی مواجه‌اند که این محصول را برای فراورش در واحد های تکمیلی و تبدیل آن به محصولات با ارزش افزوده چند برابر خریداری می‌کنند. این مسئله باعث محرومیت کشورهای فروشنده از سود حاصل و وابستگی به فروارده‌های پایین‌دست نفتی می‌شود.

در سال‌های اخیر بخصوص زمانی که برجام فقط یک سال و نیم آنهم به صورت نصفه و نیمه وجود خارجی داشت همه تلاش‌ها بر صادرات نفت خام و تزریق پول آن در بودجه جاری صرف شده‌است به طوریکه هم اکنون مسئولان دولتی یکی از افتخارات خود را بالابردن فروش نفت در همین مدت یک سال و نیم اعلام می کنند.

وابستگی بخش مهمی از بودجه کشور به درآمد حاصل از فروش نفت و از طرفی سهولت تحریم صادرات نفت خام، باعث شده تا آمریکا حساب ویژه‌ای بر این نقطه ضعف باز کند و کاری کند که صادرات نفت خام ایران که به 2.5 میلیون بشکه در روز رسیده بود دوباره کاهش پیدا کند و به ارقامی برسد که حتی در دوره تحریم اول نیز وجود نداشتند.

*فروش راحت فراورده در دوران تحریم

همانطور که گفته شد یکی از آرایش هایی که می توان در جنگ اقتصادی اخذ کرد رفتن به سمت صادرات فراورده است به طوریکه راهکار بلندمدت و عقلانی در مقابل تحریم فروش نفت خام، پالایش نفت خام در داخل کشور و صادرات فراورده‌های آن است.

محمد علی خطیبی مدیر اسبق امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران که دوره ای مسئول فروش نفت ایران بود می گوید: پالایشگاه‌های متقاضی نفت خام ایران در دنیا حدود 40 پالایشگاه مشخص هستند که در 8 کشور واقع شده‌اند. این کشورها عمدتاً در منطقه جغرافیایی شرق آسیا و اروپای جنوبی واقع شده‌اند. حتی دسته‌بندی از این هم جزئی‌تر می‌شود. این دسته بندی جزئی کار آمریکا در تحریم نفت ایران راحت کرده‌است.

وی ادامه می دهد: اما برخلاف مشتریان کاملا مشخص نفت خام ایران، متقاضیان فرآورده های نفتی بدلیل گستردگی و پراکندگی به راحتی قابل شناسایی و تحریم نیستند. به عبارت دیگر اگر تک محصول نفت خام با پالایش، به بیش از 100 محصول شیمیایی تبدیل شود، مشتریان ایران از 42 مشتری به بیش از چند هزار مشتری در قالب شرکت‌های کوچک و بزرگ و مستقر در تمام کشورهای دنیا می‌رسد. در این‌صورت تحریم‌پذیری آن‌ها بسیار سخت‌تر از نفت خام است.

خطیبی تصریح می کند: حجم بالای محموله‌های نفت خام (بعضاً 2 تا 3 میلیون بشکه) با کشتی‌های نفتکش حمل می‌شود. این حجم بالا امکان رصد نفت‌کش‌های حامل نفت ایران را به راحتی برای آمریکا به وجود می‌آورد و این امر موجب افزایش ریسک خرید نفت از ایران می‌شود در صورتیکه ایران دارای 16 کشور همسایه با مرز خاکی و آبی است که اغلب آن‌ها وابسته به واردات فراورده‌های نفتی هستند. بنابراین امکان صادرات بخش زیادی از فراورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتاً کشتی به کشورهای همسایه و نیز کشورهای در مسافت‌های نزدیک تجاری وجود دارد. 

*روش های ضربتی افزایش تولید فراورده  

به گفته خطیبی، یکی از راهکارهایی که می توان در دوران تحریم ها از آن به عنوان جایگزین خام فروشی نفت و در عین حال دستیابی به درآمد تضمینی صادراتی از آن استفاده کرد،  احداث پالایشگاه های کوچک مقیاس است که هم هزینه سرمایه کمتری می خواهد هم زمان احداث آن طولانی نیست، هم می توان با پالایش میعانات گازی و نفت فرآورده های آن را به بازارهای صادراتی عرضه کرد.

وی ادامه می دهد: این در حالی است که ما نه پالایشگاه جدیدی ساختیم نه در حوزه احداث پالایشگاه های کوچک مقیاس ورود کردیم. بسیاری از کشورها زنجیره تولید و استفاده از نفت خام خود را با ساخت یا خرید پالایشگاه در خارج از کشور یا حتی پمپ بنزین ها تکمیل کرده اند به نحوی که شما اکنون نفت کویت را به سختی پیدا می کنید چرا که در پالایشگاه های متعلق به این کشور در داخل یا خارج از مرزهای آن پالایش و صادر می شود. به این ترتیب تضمینی برای صادرات و درآمد صادراتی نفت آنها وجود دارد.

به گفته وی، اکنون که ایران نه پالایشگاه جدیدی ساخته و نه به حوزه پالایشگاه های کوچک مقیاس ورود کرده است، می تواند از ظرفیت خالی بسیاری از پالایشگاه های دنیا که زیر ظرفیت خود تولید می کنند استفاده کند. می توانیم به طور مثال با پالایشگاهی که زیر ظرفیت خود فعالیت می کند قرارداد تسویه منعقد کنیم. به این ترتیب ظرفیت آن ها را اجاره کرده و با استفاده از نفت خودمان با عاملیت دولت یا بخش خصوصی، هزینه پالایش را به آنها پرداخته و فرآورده نهایی را خود صادر کنیم. این روش آسیب پذیری ما را کاهش می دهد؛ اما چنین اقداماتی نشده است. حتی در برخی موارد وزارت نفت قصد چنین اقداماتی داشته اند اما سازمان های دیگر بهانه تراشی کرده اند.

*روش آسان نقل و انتقالات وجوه صادرات فراورده

اما یکی از مزایای صادرات فراورده به جای نفت خام در شرایط تحریم نقل و انتقالات راحت مالی است محمدجواد قدیری یکی از کارشناسان مالی گفت: باید به یاد  داشت که جابه‌جایی پول محموله‌های بزرگ نفتی در دوران تحریم همواره با مشکل همراه است، زیرا تراکنش‌های چند میلیون دلاری را بانک‌های بزرگ صورت انجام می‌دهند. به دلیل تحریم‌های بانکی این جابه‌جایی پول با مشکلاتی همراه می‌شود.

به گفته وی، در مقابل به علت تنوع محصولات صادراتی فراورده‌های نفتی و افزایش مشتریان تعداد تراکنش‌های مالی با حجم‌های مالی کوچک افزایش پیدا می‌کند و ریسک همکاری مالی با ایران کاهش می‌یابد.

وی با اشاره به اینکه نقل و انتقالات کوچک را می توان به راحتی از طریق چمدانی ویا صرافی ها انجام داد گفت: کاری که پتروشیمی ها در تحریم سال 91 انجام دادند می تواند الگوی خوبی باشد برای شرایط تحریم های جدید هرچند که نباید این راه و روش را علنی اعلام کرد زیرا می تواند مشکلات بعی را برای پتروشیمی ها به بار آورد.

در پایان این گزارش به دو موضوع اشاره می شود که نشان می دهد صادرات فراورده حتی در شرایط تحریم راحت تر از صادرات نفت خام است؛ احسان باقریان نائب رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی اخیرا طی گفت‌وگویی اعلام کرده است براساس آمارهای موجود از 22 مارس تا 22 سپتامبر 2018، ایران سه میلیارد و150 میلیون دلار انواع فرآورده های نفتی صادر کرده که این رقم در مدت مشابه سال 2017، دو میلیارد و 500 میلیون دلار بوده است . در واقع با وجود اینکه تحریم‌های یکجانبه آمریکا ضد ایران در این مدت مشکلاتی را در صادرات نفت خام ایجاد کرده‌بود، اما صادرات فراورده‌های نفتی نسبت به دوره قبل تحریم افزایش 650 میلیون دلاری داشته‌است.

همچنین سید محسن قمصری پیشتر در گفت‌وگو با یک رسانه به تجربه  فروش فراورده نفت کوره در اوج تحریم‌های شدید نفتی سال 90 اشاره کرده  و گفته بود: «در آن برهه، هیچ مشکلی در فروش فراورده نفت کوره وجود نداشت و هر مقدار آن که برای بارگیری به روی آب می‌رفت، فروخته می‌شد».

*فرصت مجلس برای فراهم آوردن زمینه افزایش تولید و صادرات فرآورده

یکی از راهکارهای مهم برای ایجاد زمینه لازم برای افزایش تولید و صادرات فرآورده های نفتی، تصویب طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی در مجلس شورای اسلامی است که در کمیسیون  انرژی مجلس به تصویب رسیده است و بررسی آن در دستور کار صحن علنی مجلس قرار دارد.

در این طرح برای جذب سرمایه‌های مردمی، تنفس خوراک به‌مدت یک سال داده می شود و در سال نخست پس از بهره‌برداری از مجتمع پالایشی، هزینه سرمایه (سود سرمایه‌گذاری) میان مردم و سرمایه‌گذاران تقسیم می‌گردد. همچنین مردم و سرمایه‌گذاران علاوه بر دریافت سود سرمایه‌گذاری‌ خود از طریق تنفس خوراک یک‌ساله، سهام‌دار مجتمع پالایشی نیز هستند.

خاطرنشان می‌گردد که پول حاصل از تنفس خوراک (طلب دولت)، به‌عنوان یک وام  12ساله با نرخ سود 4 درصد ارزی تقسیط و از سود حاصل از پالایشگاه به دولت و صندوق توسعه ملی بازپرداخت ‌می‌شود.