آیا غرب می‌تواند سلطه چین بر بازار جهانی گرافیت را کاهش دهد؟

به گزارش می‌متالز به نقل از ماینینگ تکنولوژی، گرافیت عنصری حیاتی در بسیاری از فرآیند‌های صنعتی است و همچنین جزئی کلیدی در باتری‌های لیتیوم-یونی محسوب می‌شود و از این رو، گسترش خودرو‌های برقی مستقیماً به آن وابسته است.

توضیح تصویر مطلب: نمایی از سایت و معدن گرافیت زاوالیسکی اوکراین، که متخصص استخراج سنگ معدن گرافیت و فرآوری آن برای صنعت در زاوالیا، استان کیرووهراد است. منبع عکس: آرسن دژدزایف/آنادولو/گتی ایمیجز.

از آنجا که گرافیت بخش آند (قطب منفی) باتری را تشکیل می‌دهد، نقش محوری خود را در گذار انرژی حفظ خواهد کرد.

اما مانند بسیاری از مواد معدنی حیاتی جهان، بخش بزرگی از ذخایر گرافیت تحت کنترل چین قرار دارد. پژوهش شرکت GlobalData - شرکت مادر Mining Technology - نشان می‌دهد که چین در سال ۲۰۲۵ حدود ۸۱ میلیون تن منابع گرافیت طبیعی در اختیار دارد، چیزی در حدود ۲۸٪ از کل ذخایر جهان.

چین همچنین در سال ۲۰۲۴ با تولید ۱.۲۷ میلیون تن گرافیت، ۸۲٪ از تولید جهانی را به خود اختصاص داده بود.

این امر چالش‌هایی جدی برای زنجیره تأمین جهانی ایجاد می‌کند، به ویژه زمانی که پای کنترل‌های صادراتی، تهدید به تعرفه و تنش‌های ژئوپولیتیکی به میان می‌آید.

نگرانی‌ها درباره سلطه چین بر تولید گرافیت و وابستگی زنجیره تأمین جهانی به این کشور رو به افزایش است. به همین دلیل، ایالات متحده و استرالیا (در کنار دیگر کشورها) تلاش می‌کنند تا منابع داخلی گرافیت خود را توسعه دهند.

تهدید زنجیره تأمین چین

مارتینا راونی، تحلیل‌گر GlobalData می‌گوید: انحصار گرافیت چین تهدیدی برای زنجیره‌های تأمین جهانی و کشور‌هایی است که به واردات گرافیت وابسته‌اند، زیرا چین کنترل استخراج (به‌ ویژه در آفریقا و آمریکای جنوبی) و فرآوری را در اختیار دارد.

او اضافه می‌کند: انحصار این منابع حیاتی، نگرانی‌های جهانی را به دنبال داشته، چرا که دسترسی و قیمت بازار گرافیت به سیاست‌های صادراتی چین بستگی دارد.

در ژوئیه ۲۰۲۳، چین در واکنش به محدودیت‌های صادراتی آمریکا در حوزه تجهیزات نیمه‌رسانا، الزامات جدیدی برای صدور مجوز صادرات برخی مواد معدنی از جمله گرافیت اعلام کرد.

در اواخر ۲۰۲۴ نیز صادرات گرافیت به آمریکا با محدودیت‌های بیشتری مواجه شد. راونی پیش‌بینی می‌کند که چین احتمالاً به محدودسازی صادرات گرافیت ادامه خواهد داد تا منافع داخلی‌اش را به عنوان پالایشگاه و صنعت بالادست حفظ کند.

بنا بر گزارش GlobalData، چین با در اختیار داشتن بیش از ۷۵٪ فروش جهانی باتری‌های EV، موقعیت مسلطی در این بازار دارد. خودروسازان چینی به دلیل تخصص فنی، یکپارچگی زنجیره تأمین و رقابت شدید داخلی، مزیت هزینه‌ای دارند.

در دسامبر ۲۰۲۴، چین مجوز‌های صادراتی جدیدی را برای مواد آندی کلیدی وضع کرد که عمدتاً صادرات گرافیت مصنوعی با خلوص بالا (حدود ۹۹٪) و گرافیت پوسته‌ای طبیعی را هدف گرفت.

این اقدام، نشانه‌ای بود از تلاش چین برای محافظت از منافع داخلی، در حالی که همچنان بیش از ۶۰٪ تولید گرافیت پوسته‌ای و نزدیک به ۸۰٪ گرافیت مصنوعی در جهان را در اختیار دارد.

واکنش غرب و گزینه‌های مقابله‌ای

بلیندا لابات، رئیس هیات‌ مدیره شرکت معدنی Lomiko کانادا، می‌گوید: چین استراتژی چیرگی اقتصادی از طریق انحصار زنجیره تأمین فناوری و دفاع را با دقت دنبال کرده است. اینکه یک کشور همه اجزای حیاتی و تکنولوزی جدید این زنجیره را در اختیار دارد، مشکل‌ساز است.

او خاطرنشان می‌کند که چین اکنون سالانه ۱۳ میلیارد دلار (معادل ۹۳.۲۸ میلیارد یوان) در حوزه مواد معدنی حیاتی هزینه می‌کند، در حالی که آمریکا و کشور‌های دیگر با افزایش سرمایه‌گذاری‌های دولتی/خصوصی به مقابله با این انحصار برخاسته‌اند.

به گفته او، کشور‌هایی مانند آرژانتین، برزیل و مکزیک نیز به صندوق‌های تأمین مالی چین وابسته‌اند. جنگ اقتصادی از طریق سلطه بر زنجیره تأمین، نبرد نسل آینده است.

او معتقد است که نیازی به کاهش مقررات نیست، بلکه باید شیوه کارمان را تغییر دهیم از رویکرد مبتنی بر بازار‌های سرمایه به شراکت دولتی/خصوصی.

کورینا هبستریت، دبیرکل انجمن پیشرفته مواد کربنی و گرافیتی اروپا، نیز تأکید می‌کند که مساله اصلی کاهش مقررات نیست، بلکه اجرای سریع و بی‌تنش قوانین موجود است.

او می‌گوید که دیدگاه درباره سلطه چین بر گرافیت بستگی به زاویه نگاه دارد: از دید چین، مشکلی نیست؛ اما از نگاه آمریکا، اروپا و ناتو، این یک تهدید است. به همین دلیل این نهاد‌ها تلاش دارند یا تأمین داخلی خود را افزایش دهند یا دست‌کم منابع متنوع‌تری فراهم کنند.

او همچنین می‌افزاید: در حقیقت گرافیت ذاتاً ماده‌ای کمیاب نیست؛ مشکل، دسترسی و سرمایه‌گذاری برای استخراج آن است.

چشم‌انداز منابع و تولید گرافیت

بر اساس گزارش «استخراج جهانی گرافیت تا ۲۰۳۰» از GlobalData (به روز شده در سال ۲۰۲۵)، ذخایر جهانی گرافیت طبیعی تا ژانویه ۲۰۲۵ حدود ۲۹۰ میلیون تن بوده است. چین ۲۸٪ از این میزان را در اختیار دارد.

پیش‌بینی می‌شود که تولید جهانی گرافیت طبیعی تا سال ۲۰۳۰ با نرخ رشد سالانه ۱۵.۶٪ به بیش از ۳.۷۸ میلیون تن برسد. این رشد عمدتاً ناشی از آغاز پروژه‌های جدید در موزامبیک، تانزانیا، چین، کانادا و استرالیا است. بعد از پیش‌بینی رشد ۱.۳ ٪ در سال ۲۰۲۴، برای سال ۲۰۲۵ نیز انتظار می‌رود تولید گرافیت طبیعی با رشد چشم‌گیر ۱۸.۱٪ به ۱.۸۳ میلیون تن برسد.

بر اساس داده‌ها، تانزانیا با جهشی از ۲۴.۶ هزار تن در ۲۰۲۴ به بیش از ۵۲۵ هزار تن در ۲۰۳۰ می‌رسد.

راونی می‌گوید: ماداگاسکار (دومین تولیدکننده بزرگ پس از چین) نیز به کمک پروژه‌های Molo ،Sahamamy و Vatomina رشد قابل‌توجهی خواهد داشت.

بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده USGS، حدود ۱۵٪ گرافیت تولیدی در چین از نوع آمورف (غیربلوری) و ۸۵٪ آن از نوع پوسته‌ای است که برای باتری‌های EV (خودروهای الکتریکی) کاربرد دارد.

سبز شدن با گرافیت

راونی می‌گوید: گرافیت برای بسیاری از فناوری‌های سبز حیاتی است، از جمله باتری‌های EV (خودروهای الکتریکی) و سلول‌های سوختی هیدروژنی. با افزایش فشار برای رسیدن به کربن صفر، تقاضا برای گرافیت نیز بالا خواهد رفت.

او تأکید می‌کند که اتحادیه اروپا تمایل دارد در فناوری هیدروژن سبز پیشتاز باشد، که این نیز فشار بیشتری بر منابع گرافیت وارد می‌کند.

راونی توضیح می‌دهد: گرافیت مصنوعی که خالص‌تر و مناسب‌تر برای کاربرد‌های طولانی‌مدت است، توسط بسیاری از سازندگان باتری EV (خودروهای الکتریکی) ترجیح داده می‌شود. اما هزینه آن بیش از دو برابر گرافیت طبیعی است و تولید آن انرژی‌بر و آلاینده است. ارزش بازار گرافیت با نرخ انرژی ارتباط مستقیم دارد و مستعد جهش قیمتی است.

او می‌افزاید: مقررات سخت‌گیرانه آمریکا و اروپا در حوزه کربن، توسعه صنعت گرافیت مصنوعی داخلی را دشوار کرده است؛ بنابراین شاید گرافیت طبیعی، گرچه کیفیت پایین‌تری دارد، جایگزین مقرون به صرفه‌تری برای پاسخ به سلطه چین و اهداف اقلیمی (کربن-صفر) باشد.

راهکار‌های کاهش اثرات زیست‌محیطی

آیدن نایت، تحلیل‌گر GlobalData، راهکار‌هایی برای کاهش اثرات محیطی معادن گرافیت پیشنهاد می‌دهد، از جمله:

• استفاده از فناوری‌های پاک مانند فرآوری خشک، سیستم‌های مه‌پاشی یا مواد شیمیایی کاهش‌دهنده گرد و غبار؛
• ساخت تأسیسات بسته فرآوری برای کاهش آلودگی هوا و مصرف آب؛
• ایجاد سیستم‌های چرخه بسته برای بازیافت آب فرآوری؛
• استفاده از مخازن با آستر مقاوم برای جلوگیری از نشت به سفره‌های آب زیرزمینی؛
• و تصفیه فاضلاب برای حذف فلزات سنگین.

چشم‌انداز عرضه جهانی گرافیت

با وجود سلطه فعلی چین بر بازار گرافیت، تحرکات سیاسی برای کاهش این وابستگی آغاز شده است. این فرصت بزرگی برای کشور‌های غربی است تا با رشد فزاینده تقاضای گرافیت، زنجیره‌های تأمین غیرچینی خود را تقویت کنند.

اما اینکه آیا کشور‌های غربی می‌توانند همین الگو را برای سایر مواد معدنی حیاتی تحت سلطه چین نیز تکرار کنند، هنوز مشخص نیست.