معدن پیشران توسعه در دل تحریم

به گزارش می‌متالز، «محمد آقاجانلو» رئیس هیأت عامل ایمیدرو، در گفت‌وگویی تحلیلی، با نگاهی شفاف به مسائل بنیادین و زیرساختی این حوزه، ابعاد مختلف عملکرد این سازمان را در شرایط سخت اقتصادی بازگو می‌کند. از عبور موفق از طوفان‌های اداری و مالی گرفته تا تحقق صادرات در شرایط انسداد ارزی، از اجرای پروژه‌های بزرگ معدنی و نیروگاهی تا اصلاح ساختار‌های ناکارآمد حمایتی و نظارتی، از تلاش برای بومی‌سازی فناوری و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تا تدوین مدل‌های مشارکت نوین با بخش خصوصی. تمامی اینها بخشی از روایت ایمیدرو در مسیر «معدن‌محور شدن اقتصاد ایران» است.

آقاجانلو در این گفت‌و‌گو نه‌ تنها از دستاورد‌ها سخن می‌گوید، بلکه با نگاهی منتقدانه به ضعف‌های ساختاری، راهکار‌هایی نیز برای آینده مطرح می‌کند؛ از جمله ضرورت حمایت حقوقی از مدیران توسعه‌گرا، نقش واقعی رسانه‌ها در شفاف‌سازی و مطالبه‌گری سازنده، ظرفیت دیپلماسی معدنی در شرایط ژئوپلیتیکی جدید، و اهمیت برنامه‌ریزی جسورانه برای تحقق رشد ۱۳ درصدی در پایان برنامه هفتم توسعه.

او بر این باور است که اگر اتحاد میان ارکان مختلف حاکمیت، بخش خصوصی و جامعه کارشناسی شکل بگیرد، معدن ایران می‌تواند همانند صنعت نفت و پتروشیمی، به پیشران واقعی توسعه ملی تبدیل شود. توسعه‌ای که نه‌ فقط بر پایه منابع طبیعی، بلکه بر بنیاد دانش، اعتماد، جوان‌گرایی و برنامه‌محوری استوار است.

گفت‌وگوی پیش‌ رو، نه‌ فقط شرح یک عملکرد اجرایی، بلکه دعوتی است به بازخوانی ظرفیت‌های ملی در حوزه معدن؛ ظرفیتی که اگر به درستی هدایت شود، می‌تواند آینده‌ای روشن برای اقتصاد ایران رقم بزند.

محمد آقاجانلو، رئیس هیات عامل ایمیدرو، با اشاره به شرایط سخت تحریمی و جنگ اقتصادی حاکم بر کشور، گفت: «در شرایط فعلی که فضای بین‌المللی به شدت علیه ماست و فشار‌های غیرمتعارف اقتصادی و تجاری وارد می‌شود، با جرأت می‌توان گفت که ما در زنجیره فولاد نخستین مجموعه‌ای بودیم که توانست به اهداف مدنظر خود برسیم. این در حالی است که عبور از طوفان‌های متعددی در این حوزه پشت سر گذاشته‌ایم.»

وی افزود: «با وجود سختی‌ها، همواره همراه با همکاران تلاش کرده‌ایم شرایط را مدیریت کنیم. در حال حاضر نیز، علی‌رغم فضای دشوار، موفق شدیم قرارداد‌های صادراتی جدید منعقد کنیم و صادرات را انجام دهیم؛ منابع حاصل نیز به حساب شرکت واریز شده است.»

آقاجانلو با بیان اینکه پیچیدگی‌ها و تأخیر‌های اداری افزایش یافته، گفت: «کاری که قبلاً شاید در نصف روز انجام می‌شد، حالا ممکن است چندین هفته زمان ببرد. اما به هر حال شدنی است و همکاران ما خوشبختانه به خوبی امور را پیش می‌برند.»

پروژه‌های بزرگ در راه است

وی ادامه داد: «سال گذشته بیش از دو میلیارد دلار پروژه به مرحله اجرا درآمد و امسال نیز برنامه داریم یک میلیارد دلار پروژه جدید وارد مدار کنیم. هر هفته پروژه‌های جدید در حوزه نیروگاهی و معدنی افتتاح می‌شود.»

آقاجانلو با اشاره به مصرف برق در بخش معدن گفت: «در حال حاضر این بخش حدود ۷۵۰۰ مگاوات برق مصرف می‌کند که از این میزان، نزدیک به ۲۴۰۰ مگاوات توسط نیروگاه‌های سیل ماده ۴ به مدار آمده و ۲۱۰۰ مگاوات دیگر نیز پیش‌تر فعال بوده است. تا پایان سال جاری نیز نزدیک به ۱۰۰۰ مگاوات دیگر وارد مدار خواهد شد.»

وی افزود: «با این روند، بخش قابل‌توجهی از نیاز برق و انرژی این مجموعه از طریق نیروگاه‌های داخلی پوشش داده می‌شود. این دستاورد نتیجه توانمندی نیروی انسانی داخلی و رویکرد توسعه‌گرای کشور در حوزه فلزات و صنایع معدنی است.»

آقاجانلو در ادامه به سه مؤلفه کلیدی اشاره کرد که مزیت کشور در این حوزه را شکل داده‌اند: «اول نیروی انسانی متخصص، دوم منابع معدنی با استاندارد‌های جهانی، و سوم منابع انرژی. اگرچه شرایط اخیر در حوزه انرژی تا حدودی مساله‌ساز شده، اما این موضوع را موقت می‌دانیم و معتقدیم به‌ زودی قابل حل خواهد بود.»

نقش بخش خصوصی در تحول معدن

محمد آقاجانلو با تأکید بر اهمیت بخش خصوصی در پیشبرد پروژه‌های معدنی گفت: «در سال جاری نیز چند پروژه بزرگ را طراحی کرده‌ایم که با مشارکت واقعی بخش خصوصی اجرا خواهد شد. متأسفانه در گذشته کمتر شاهد حضور واقعی بخش خصوصی در این حوزه بوده‌ایم، اما اکنون تلاش کرده‌ایم از توان این بخش بهره‌مند شویم.»

وی افزود: «اتفاقاً وقتی بخش خصوصی وارد پروژه می‌شود و دولت هم به شکل درست حمایت می‌کند، مزیت دوجانبه‌ای ایجاد می‌شود. ما از تجربه مهدی‌آباد مثال داریم؛ معدنی که اگر اشتباه نکنم، حوالی سال ۱۳۲۰ ثبت شده بود، ولی تا پیش از ورود بخش خصوصی، نزدیک به ۴۰ سال فعالیتی در آن انجام نمی‌شد.»

آقاجانلو در ادامه تصریح کرد: «ورود بخش خصوصی واقعی باعث شد پروژه مهدی‌آباد دوباره جان بگیرد. این یعنی حتی بخش دولتی هم اگر توسعه‌گرا و تخصص‌محور باشد، نه صرفاً یک نهاد مالی یا نظارتی، می‌تواند در کنار بخش خصوصی برای رفع موانع قدم بردارد.»

وی افزود: «در حال حاضر، اگر از این پروژه بازدیدی انجام شود، خواهید دید که فاز اول فعال شده و تا همین موقع سال آینده، فاز دوم نیز با سرمایه‌ای نزدیک به ۵۰ میلیون دلار به بهره‌برداری می‌رسد. این در حالی است که سال‌ها این معدن به حال خود رها شده بود.»

ضرورت اصلاح ساختار حمایتی و نظارتی

آقاجانلو با اشاره به موانعی که پیش‌ روی مدیران اجرایی وجود دارد، گفت: «واقعیت این است که ساختار دولتی و اداری ما به گونه‌ای است که گاهی مدیر نمی‌تواند با اطمینان پروژه‌ای را انجام دهد و با خیال راحت به خانه‌اش برگردد. باید در برابر عملکرد خود پاسخگو باشد، حتی اگر پروژه با موفقیت انجام شده باشد.»

وی افزود: «یکی از مشکلات ما این است که وقتی بخش خصوصی وارد می‌شود و حمایت نمی‌شود، همه نهاد‌ها از جمله بیمه، مالیات و دستگاه‌های دیگر شروع به فشار آوردن می‌کنند. ما تلاش کرده‌ایم از مدل‌های جدید برای مشارکت بخش خصوصی استفاده کنیم.»

او با اشاره به تجربه اخیر، گفت: «برای اولین بار، چهارشنبه سی‌ویکم تیرماه، فراخوانی منتشر شد که اسناد آن آماده فروش بود و تا پایان مردادماه فرصت خرید دارد. این پروژه در استان آذربایجان غربی است و به‌ عنوان گام اول، اجرای آزمایشی آن آغاز شده است.»

وی تأکید کرد: «مطابق بازخوردی که از این مدل دریافت می‌کنیم، سعی داریم ضمن رعایت کامل قوانین، بهره‌وری حداکثری را در برنامه‌ها داشته باشیم. اگر مشکلی غیرمترقبه پیش نیاید، امسال قطعاً می‌توانیم پایان موفقی برای پروژه‌های جاری رقم بزنیم.»

بهره‌وری، بومی‌سازی و برنامه‌ریزی برای آینده

محمد آقاجانلو با اشاره به نقش دولت در توسعه صنایع معدنی گفت: «خوشبختانه نگاه مثبتی در وزارت صمت شکل گرفته و آقای وزیر نیز از ابتدا بر بهره‌وری و بومی‌سازی تأکید داشته‌اند. ایشان با وجود سختی‌های کار، آشنا به حوزه معدن هستند و با اولین جمله ما، مستقیماً به سراغ آخرین مراحل اجرایی می‌روند و راهکار ارائه می‌دهند.»

وی افزود: «اینکه یک مقام ارشد خودش درک درستی از اجرای پروژه داشته باشد، بسیار مهم است. نگاه ایشان اجرایی است، نه صرفاً اداری یا گزارش‌محور، و این برای مجموعه ما فرصت خوبی به شمار می‌رود.»

آقاجانلو با اشاره به تشکیل صنایع معدنی در داخل کشور توضیح داد: «یکی از برنامه‌های مهم ما این است که شرکت‌های بین‌المللی فعال در بخش معدن، خطوط تولید خود را در داخل کشور احداث کنند. در سال اول به‌ صورت نمونه و محدود، و از سال دوم آموزش ساخت و تولید افزایش پیدا می‌کند تا در سال پنجم بتوانیم به حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بومی‌سازی برسیم.»

وی تأکید کرد: «این مدل نه‌ تنها به انتقال دانش و فناوری کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود هم کشور و هم منطقه از مزایای آن بهره‌مند شوند. هدف ما این است که مصرف‌کننده‌های نهایی نیز بخشی از سهامدار این پروژه‌ها باشند تا از معدن تا محصول نهایی، ارزش افزوده در داخل کشور بماند.»

دیپلماسی معدنی و همکاری‌های منطقه‌ای

آقاجانلو در ادامه به ظرفیت‌های همکاری فرامرزی پرداخت و گفت: «پیش از شروع جنگ در منطقه، برنامه‌هایی برای همکاری با کشور‌های همسایه از جمله افغانستان داشتیم. حتی در نمایشگاه تهران جلساتی برگزار شد. متأسفانه شرایط فعلی باعث کندی این روند شد، اما آن طرح‌ها همچنان پابرجاست.»

وی افزود: «به‌ عنوان مثال، در کشور قزاقستان، اولین واحد ۸۰۰ هزار تنی آهن اسفنجی را با مشارکت ایران قرارداد بستیم. مهندسی پروژه هم‌اکنون نهایی شده و مدل‌های مشابهی در دیگر کشور‌ها نیز در حال پیاده‌سازی است.»

وی ادامه داد: «هرچند ممکن است عدد این قرارداد‌ها کوچک به نظر برسد، اما همین تعاملات باعث ایجاد چرخه انتقال دانش، بهره‌گیری از ظرفیت بومی، و افزایش امنیت اقتصادی و حتی به شکل غیرمستقیم، امنیت سیاسی خواهد شد.»

آقاجانلو همچنین به مفهوم دیپلماسی معدنی اشاره کرد و گفت: «باید بتوانیم ذخایر سنگ‌ آهن کشور‌های همسایه را به ذخایر گازی در شمال شرق کشور متصل کنیم. این کار با استفاده از دانش، تکنولوژی و بازار مشترک امکان‌پذیر است. مناطق ویژه‌ای در مرز‌ها باید تعریف شود تا بتوانیم فولادسازی را حتی در خاک کشور‌های همسایه اجرا کنیم.»

ارزش افزوده، نقد خام‌فروشی و اصلاح زنجیره تولید

محمد آقاجانلو با انتقاد از خام‌فروشی در بخش معدن گفت: «اگر ما صرفاً مفتول صادر کنیم که ارزش افزوده پایین‌تری نسبت به کاتد دارد، عملاً تفاوتی با خام‌فروشی ندارد. حتی در برخی موارد، مفتول صادراتی ما با قیمت‌هایی پایین‌تر از کاتد در کشور‌های همسایه عرضه می‌شود و این یعنی زیان جدی برای کشور.»

وی افزود: «واقعیت این است که بسیاری از خریداران خارجی فقط از اختلاف نرخ ارز استفاده می‌کنند و هیچ سرمایه‌گذاری جدی‌ای انجام نمی‌دهند. اگر قرار باشد ارزش‌افزوده واقعی ایجاد کنیم، باید از صادرات محصولاتی با ارزش بالاتر حمایت کنیم؛ نه اینکه مواد معدنی را در پایین‌ترین سطح فرآوری صادر کنیم.»

او ادامه داد: «ما باید به‌ جای صادر کردن یک محصول ۱۰ هزار دلاری، بتوانیم محصول ۵۰ هزار دلاری تولید و صادر کنیم. این یعنی حرکت به سمت ارتقای زنجیره ارزش. برای مثال، در پروژه گرافیت اردکان، بالاخره عملیات اجرایی آغاز شده و برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا جایگزینی مناسبی برای واردات الکترود گرافیتی انجام دهیم.»

وی گفت: «در کشور پتانسیل‌های زیادی وجود دارد که هنوز به‌ طور کامل شناسایی یا بهره‌برداری نشده‌اند. همین امسال، ۲۷۰ پروانه اکتشاف را به فراخوان گذاشتیم؛ عددی که در سال‌های گذشته سابقه نداشته است. افزون بر این، تعداد بیشتری نیز در صف صدور پروانه هستند.»

راهکار‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری و تحقق رشد ۱۳ درصدی

آقاجانلو با اشاره به ظرفیت‌های جذب سرمایه گفت: «مهم‌ترین چالش ما این است که چطور سرمایه‌گذار را به میدان بیاوریم و ساختار لازم را برای ورود او فراهم کنیم. سرمایه‌گذاری بین‌المللی به‌ راحتی انجام نمی‌شود، مگر اینکه یک نگاه توسعه‌گرای واقعی حاکم باشد.»

وی افزود: «وقتی صنعت نفت و پتروشیمی در کشور توسعه یافتند، ما توانستیم منابع خارجی را جذب کنیم. اگر بتوانیم چنین نگاهی را در بخش معدن نیز ایجاد کنیم، قطعاً می‌توانیم پروژه‌ها را سریع‌تر به نتیجه برسانیم.»

او درباره تحقق رشد ۱۳ درصدی در بخش معدن تا پایان برنامه هفتم گفت: «کشور ما پتانسیلش را دارد، اما باید برای دستیابی به عدد ۱۳ درصد، برنامه‌ریزی برای عدد ۲۰ درصد داشته باشیم. اگر برای ۱۳ بخوانیم، شاید به ۱۰ هم نرسیم.»

آقاجانلو افزود: «این هدف تنها با تلاش وزارت صمت محقق نمی‌شود. همه دستگاه‌ها باید کمک کنند؛ از مجلس و نهاد‌های زیرساختی گرفته تا رسانه‌ها. رسانه‌ها باید با شفاف‌سازی، نقاط ضعف را به قانون‌گذار گوشزد کنند. این تعامل است که مسیر رشد را هموار می‌کند.»

وی همچنین تأکید کرد: «نقش نهاد‌های نظارتی بسیار مهم است. مدیری که به هدف رسیده، نباید به‌ خاطر برخی حاشیه‌ها متوقف شود. اگر مدیران احساس امنیت شغلی نکنند، جسارت تصمیم‌گیری را از دست می‌دهند و این برای اقتصاد کشور سم است.»

از کارشناسی تا مدیریت و امید به آینده

محمد آقاجانلو درباره مسیر حرفه‌ای خود در ایمیدرو گفت: «من از سال ۸۲ وارد ایمیدرو شدم و کارم را به‌ عنوان کارشناس در دفتر تخصصی صنایع معدنی، به‌ ویژه حوزه آلومینیوم، آغاز کردم. در سال ۹۴، پروژه‌هایی با مجموع سرمایه‌گذاری نزدیک به ۵ میلیارد دلار را با فاینانس کمتر از ۳ درصد تعریف کردیم. این نرخ امروز دیگر دست‌یافتنی نیست.»

وی افزود: «اگر در آن زمان، امکان ارائه ضمانت‌نامه دولتی فراهم بود، سرمایه‌گذاران خارجی با قدرت وارد کشور می‌شدند. در آن فضا، حداقل سه تا چهار برابر منابع فعلی را می‌توانستیم جذب کنیم. شاید اگر کشور وارد این حواشی نمی‌شد، امروز در مسیر دیگری بودیم.»

آقاجانلو با اشاره به وضعیت فعلی اقتصاد معدن گفت: «در حال حاضر، سهم معدن از صادرات غیرنفتی کشور به رقم ۱۴ میلیارد دلار رسیده است. این در حالی است که تنها حدود ۵ درصد نیاز صنایع به برق تأمین می‌شود. برای مثال، فولاد مبارکه که بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد کشور است، تنها ۵ درصد برق مورد نیازش را دریافت کرده؛ در این شرایط، چه انتظاری از آن می‌توان داشت؟»

وی گفت: «اگر واحد‌های بزرگ ما در چنین وضعیتی باشند، وضع واحد‌های کوچک‌تر مشخص است. حالا با این شرایط، اگر نگذاریم جایگاه این شرکت‌ها تثبیت شود و از آنها حمایت نکنیم، نمی‌توان انتظار داشت که بتوانند با قدرت کار کنند.»

آینده معدن، اتحاد ملی و جایگاه منطقه‌ای

آقاجانلو در پاسخ به پرسشی درباره امکان تحقق رشد ۱۳ درصدی معدن تا پایان برنامه هفتم گفت: «به نظر من شدنی است؛ به شرطی که همه کمک کنند. باید چراغ قوه را بیندازیم روی نقاط ضعف، آنها را شناسایی کنیم و به قانون‌گذار بگوییم که چه موانعی وجود دارد و چگونه می‌شود آنها را رفع کرد.»

وی افزود: «تجربه نشان داده که اگر مدیران جسور حمایت شوند، می‌توانند عملکرد فوق‌العاده‌ای داشته باشند. اما اگر به‌ محض رسیدن به هدف، شروع به تخریب آنها کنیم، دیگر هیچ‌کس حاضر نیست وارد میدان شود.»

او ادامه داد: «امروز نیازمند جوان‌گرایی هستیم؛ نسلی از دانشگاهیان که با انگیزه و تخصص، ولی بدون تجربه مدیریتی وارد می‌شوند و از آن طرف هم به کسی اعتماد نمی‌کنیم. نتیجه آن سرخوردگی نیرو‌ها و توقف توسعه است.»

آقاجانلو تصریح کرد: «من باور دارم که بخش معدن می‌تواند مانند نفت و پتروشیمی، یکی از پیشران‌های اصلی توسعه اقتصادی کشور باشد؛ هم در جذب سرمایه داخلی و هم در سرمایه‌گذاری خارجی. فضای بین‌المللی به‌ زودی تغییر خواهد کرد و ما باید برای بهره‌برداری از آن آماده باشیم.»

وی در پایان گفت: «اگر بپذیریم که موفقیت ایمیدرو، موفقیت کل کشور است، باید همه از دولت و مجلس گرفته تا رسانه‌ها و بخش خصوصی در این مسیر هم‌افزا عمل کنیم. در غیر این صورت، مدیرانی که دغدغه توسعه دارند، به‌ دلیل سنگ‌اندازی‌ها عقب‌نشینی خواهند کرد.»

او خطاب به رسانه‌ها گفت: «مجموعه شما تخصصی و توانمند است. امیدوارم در آینده نزدیک بیشتر همراه شوید، نقد کنید، پیشنهاد بدهید، و ما را در این مسیر یاری کنید. خانه خودتان است. ما فقط چند سال اینجا مهمانیم؛ شما پایدار هستید.»

منبع: روزگار معدن