آیا غرب می‌تواند سلطه چین بر بازار جهانی گرافیت را کاهش دهد؟

به گزارش می‌متالز به نقل از ماینینگ تکنولوژی، با توجه به اینکه گرافیت یکی از اجزای اصلی باتری‌های خودرو‌های الکتریکی (EV) است، زنجیره‌های تأمین تا چه اندازه آسیب‌پذیرند و باید تا چه حد نگران باشیم؟

گرافیت عنصری حیاتی در بسیاری از فرآیند‌های صنعتی است و همچنین یکی از اجزای کلیدی باتری‌های لیتیوم-یونی محسوب به شمار می‌رود و به تبع آن در گسترش خودرو‌های الکتریکی نیز نقشی اساسی دارد.

توضیح تصویر مطلب: نمایی از سایت و معدن گرافیت زاوالیسکی اوکراین، که متخصص استخراج سنگ معدن گرافیت و فرآوری آن برای صنعت در زاوالیا، استان کیرووهراد است. منبع عکس: آرسن دژدزایف/آنادولو/گتی ایمیجز.

از آنجا که گرافیت بخش آند (قطب منفی) باتری را تشکیل می‌دهد، این ماده همچنان نقش محوری در گذار انرژی ایفا خواهد کرد.

با این حال، همانند بسیاری از مواد معدنی حیاتی جهان، بخش بزرگی از ذخایر گرافیت تحت کنترل چین است. پژوهش‌های شرکت GlobalData - شرکت مادر Mining Technology - نشان می‌دهد که چین در سال ۲۰۲۵ حدود ۸۱ میلیون تن منابع گرافیت طبیعی در اختیار داشته که معادل تقریبا ۲۸٪ از کل ذخایر جهان است.

چین در سال ۲۰۲۴ نیز بزرگ‌ترین تولیدکننده گرافیت جهان بود و با تولید ۱،۲۷۰ هزار تن (kt)، معادل ۸۲ درصد از کل تولید جهانی را به خود اختصاص داد.

این امر چالش‌هایی جدی برای زنجیره تأمین جهانی ایجاد می‌کند، به ویژه زمانی که پای کنترل‌های صادراتی، تهدید به وضع تعرفه‌ها و تنش‌های ژئوپولیتیکی به میان می‌آید.

نگرانی‌ها درباره تسلط چین بر تولید گرافیت و وابستگی زنجیره تأمین جهانی به این کشور رو به افزایش است. به همین دلیل، ایالات متحده و استرالیا (در کنار دیگر کشورها) تلاش می‌کنند تا منابع داخلی گرافیت خود را توسعه دهند.

تهدید زنجیره تأمین چین

مارتینا راونی، تحلیل‌گر GlobalData می‌گوید: انحصار گرافیت چین تهدیدی برای زنجیره‌های تأمین جهانی و کشور‌هایی است که به واردات گرافیت وابسته‌اند، چراکه این کشور بر فرآیند تأمین (به ویژه در آفریقا و آمریکای جنوبی) و فرآوری تسلط دارد.

او اضافه می‌کند: انحصار این منابع حیاتی، نگرانی‌های جهانی را به دنبال داشته، زیرا در دسترس بودن و قیمت بازار این ماده به سیاست‌های صادراتی چین بستگی دارد.

در ژوئیه ۲۰۲۳، در پاسخ به محدودیت‌های صادراتی آمریکا در زمینه تجهیزات و قطعات کلیدی نیمه رسانا به چین، پکن شروع به الزام صدور مجوز‌های اضافی صادرات برای چندین ماده معدنی، از جمله گرافیت کرد.

راونی افزود: در اواخر سال ۲۰۲۴، چین اعلام کرد که کنترل‌های بیشتری بر صادرات گرافیت اعمال خواهد کرد، به ویژه در رابطه با ایالات متحده.

راونی پیش‌بینی می‌کند: چین به احتمال زیاد به محدودسازی صادرات گرافیت ادامه خواهد داد و از موقعیت خود به عنوان تولیدکننده و پالایشگر اصلی این ماده بهره خواهد گرفت.

چین در تولید جهانی باتری خودرو‌های الکتریکی (EV) موقعیتی مسلط دارد و بنا بر گزارش GlobalData، بیش از ۷۵٪ از فروش جهانی این باتری‌ها را به خود اختصاص داده است. این گزارش می‌افزاید که خودروسازان چینی به دلیل تخصص در تولید، یکپارچگی زنجیره تأمین و رقابت شدید داخلی، از مزیت هزینه‌ای برخوردارند.

در دسامبر ۲۰۲۴، چین محدودیت‌هایی بر صادرات مواد کلیدی آند باتری (در قالب الزام به دریافت مجوز‌های دولتی) اعمال کرد. این محدودیت‌ها بیشتر صادرات گرافیت مصنوعی با خلوص بالا (حدود ۹۹٪) و گرافیت طبیعی پولکی را هدف قرار داد.

این اقدام پکن که همچنان (اگرچه با روندی کاهشی) در صنعت جهانی گرافیت جایگاه برتر را دارد و بیش از ۶۰٪ از تولید گرافیت پولکی و نزدیک به ۸۰٪ از تولید گرافیت مصنوعی در جهان را به خود اختصاص داده احتمالاً در جهت حفاظت از منافع داخلی این کشور بوده است.

بلیندا لابات Belinda Labatte، رئیس هیات مدیره شرکت Lomiko (فعال در زمینه مواد معدنی حیاتی در کانادا) می‌گوید: همان طور که بار‌ها گزارش شده، چین با دقت استراتژی‌‌ای گلوگاهی برای تسلط اقتصادی در زنجیره تأمین طراحی کرده، بنابراین بله، داشتن یک کشور که همه اجزای زنجیره تأمین فناوری‌های نو و صنایع دفاعی را در اختیار دارد، یک مشکل است.

او اشاره می‌کند که چین اکنون هزینه سالانه خود برای مواد معدنی حیاتی را به ۱۳ میلیارد دلار (۹۳.۲۸ میلیارد یوان) رسانده است، در حالی که آمریکا و دیگر کشور‌ها با افزایش سرمایه‌گذاری‌های عمومی و خصوصی در حوزه مواد معدنی حیاتی، به طور فعال در تلاشند سلطه چین در زنجیره تأمین را خنثی کنند.

لابات اضافه می‌کند: با روی کار آمدن دولت جدید، کانادا پیشرفت‌های قابل توجه و چشم‌گیری در تدوین یک برنامه صنعتی جدید برای حمایت و ترویج پروژه‌های مواد معدنی حیاتی انجام داده است.

او همچنین به آرژانتین، برزیل و مکزیک اشاره می‌کند که به سرمایه‌گذاری‌های چینی متکی هستند که با هدف خاصی ایجاد شده‌اند. تسلط بر زنجیره تأمین به ابزاری برای جنگ اقتصادی تبدیل شده و این نبرد نسل جدید ماست.

لابات ادامه می‌دهد: ما به مقررات سهل‌گیرانه‌تر نیاز نداریم، بلکه باید نحوه کار خود را متحول کنیم، یعنی از رویکرد مبتنی بر بازار سرمایه به سوی شراکت‌های عمومی-خصوصی حرکت کنیم.

کورینا هبستریت Corina Hebestreit، دبیرکل انجمن اروپایی مواد کربنی و گرافیتی پیشرفته، نیز موافق است که مشکل، کاهش قوانین نیست، بلکه مساله، اجرای سریع و بدون تقابل قوانین موجود است.

او می‌گوید اینکه تسلط چین بر بازار جهانی گرافیت مشکل‌ساز است یا نه، به دیدگاه بستگی دارد. از دیدگاه چین، قطعاً نه، اما از دید آمریکا، اروپا یا ناتو، قطعاً بله. به همین دلیل، همه این نهاد‌ها تصمیم گرفته‌اند که یا تولید داخلی خود را افزایش دهند یا دست‌کم منابع تأمین را متنوع کنند.

هبستریت در پایان می‌گوید: در واقع، گرافیت ذاتاً منبع کمیابی نیست، آنچه دسترسی به گرافیت طبیعی را محدود می‌کند، امکان‌پذیری پروژه‌ها و میزان سرمایه‌گذاری‌ها است، نه خود منابع طبیعی.

منابع و تولید گرافیت در چین

بر اساس گزارش «استخراج جهانی گرافیت تا ۲۰۳۰» از GlobalData (به روز شده در سال ۲۰۲۵)، ذخایر جهانی گرافیت طبیعی تا ژانویه ۲۰۲۵ معادل ۲۹۰ میلیون تن بوده است. چین ۲۸٪ از ذخایر جهانی گرافیت را در اختیار دارد.

این گزارش می‌افزاید: انتظار می‌رود تولید جهانی گرافیت طبیعی با نرخ رشد سالانه مرکب ۱۵.۶٪ افزایش یابد و تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۳.۷۸ میلیون تن برسد. این رشد عمدتاً ناشی از آغاز پروژه‌های جدید در موزامبیک، تانزانیا، چین، کانادا و استرالیا است. پس از رشد تقریبی ۱.۳٪ در سال ۲۰۲۴، تولید جهانی گرافیت طبیعی پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۵ با افزایشی چشم‌گیر ۱۸.۱٪ به ۱.۸۳ میلیون تن برسد.

راونی می‌گوید: پیش‌تر علاقه‌مندی‌هایی برای گسترش تولید گرافیت طبیعی از طریق توسعه معادن جدید و افزایش ظرفیت معادن موجود در سطح بین‌المللی مشاهده شده است.

راونی می‌گوید: ماداگاسکار (دومین تولیدکننده بزرگ پس از چین) نیز به کمک پروژه‌های Molo ،Sahamamy و Vatomina رشد قابل‌توجهی خواهد داشت.

بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده USGS به نقل از گزارش GlobalData، حدود ۱۵٪ گرافیت تولیدی در چین از نوع آمورف (غیربلوری) و ۸۵٪ آن از نوع گرافیت طبیعی پولکی (پوسته‌ای) است که عموما برای باتری‌های EV (خودروهای الکتریکی) کاربرد دارد.

رفتن به سمت فناوری‌های سبز با گرافیت

راونی می‌گوید: گرافیت برای بسیاری از فناوری‌های سبز، از جمله باتری‌های خودرو‌های الکتریکی (EV) و سلول‌های سوختی هیدروژنی اهمیت دارد.

وی می‌افزاید: احتمالاً تقاضا برای آن در سال‌های آینده به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت، چرا که فشار برای رسیدن به هدف «کربن صفر» شدت می‌یابد.

در واقع، او اضافه می‌کند که اتحادیه اروپا خیلی مشتاق است خود را به عنوان پیشگام فناوری هیدروژن سبز معرفی کند و گسترش استفاده از انرژی هیدروژنی، فشار بر منابع گرافیت را افزایش خواهد داد.

راونی می‌گوید: گرافیت مصنوعی که خالص‌تر است و برای کاربرد‌های با عمر طولانی بهتر از گرافیت طبیعی است به طور گسترده توسط تولیدکنندگان باتری خودرو‌های الکتریکی (EV) استفاده می‌شود. اما قیمت آن بیش از دو برابر گرافیت طبیعی است و تولید آن بسیار انرژی‌بر بوده و ردپای کربنی بالایی دارد. بنابراین، ارزش بازار گرافیت به شدت به نرخ‌های انرژی وابسته است و در معرض نوسانات قیمت قرار دارد.

او افزود: قوانینی که انتشار کربن را در آمریکا و اروپا محدود می‌کنند، ایجاد صنعت قوی گرافیت مصنوعی داخلی را دشوار می‌سازد.

وی همچنین بیان کرد: با وجود کیفیت کم‌تر، گرافیت طبیعی ممکن است به دلیل تسلط چین و تلاش‌ها برای رسیدن به کربن صفر، محبوب‌تر شود.

راهکار‌های کاهش اثرات زیست‌محیطی

آیدن نایت Aidan Knight، تحلیل‌گر همکار در بخش اطلاعات راهبردی GlobalData، به چند راهکار برای کاهش اثرات زیست‌محیطی صنعت گرافیت توسط شرکت‌های معدنی اشاره می‌کند.

او می‌گوید: آن‌ها می‌توانند فناوری‌های پاک‌تر معدنی مانند فرآوری خشک، سیستم‌های کنترل گرد و غبار (مه‌پاشی آب، توپ‌های مه‌ساز یا مواد شیمیایی کنترل‌کننده) و کارخانه‌های فرآوری سرپوشیده را برای کاهش گرد و غبار فرار و مصرف آب به کار ببرند.

او افزود که استفاده و مدیریت آب نیز حوزه‌ای است که می‌توان آن را بهبود بخشید. سیستم‌های آب بسته چرخه بسته، آب فرآیندی را بازیافت کرده و تخلیه را به حداقل می‌رسانند، تأسیسات ذخیره‌سازی با پوشش مناسب می‌توانند از آلودگی آب‌های زیرزمینی جلوگیری کنند و سیستم‌های تصفیه آب می‌توانند فلزات سنگین و ذرات ریز را از آب حذف کنند و بدین ترتیب آلودگی زیست‌محیطی را کاهش دهند.

چشم‌انداز عرضه جهانی گرافیت

با وجود سلطه فعلی چین بر بازار گرافیت، تحرکات سیاسی برای کاهش این وابستگی آغاز شده است. این فرصت بزرگی برای کشور‌های غربی است تا با رشد فزاینده تقاضای گرافیت، زنجیره‌های تأمین غیرچینی خود را تقویت کنند.

اما اینکه آیا کشور‌های غربی می‌توانند همین الگو را برای سایر مواد معدنی حیاتی تحت سلطه چین نیز تکرار کنند، هنوز مشخص نیست.