چهار مزیت عملیات بازار باز

به گزارش می متالز، پرویز خسروشاهی در یادداشتی با عنوان «درباره عملیات بازار باز» با برشمردن چهار مزیت بازار باز نوشت: عملیات بازار باز با تصمیم بانک مرکزی اتفاق می افتد و بانک مرکزی کنترل کاملی روی حجم این عملیات دارد؛ عملیات بازار باز انعطاف ‌پذیر و دقیق است، پس می تواند در هر حجمی مورد استفاده بانک مرکزی قرار بگیرد؛ عملیات بازار باز به راحتی می تواند معکوس شود. بنابراین اگر در عملیات بازار باز اشتباه محاسبه یا عمل نامطلوبی پیش آمده باشد به سرعت می توان آن را معکوس و تصحیح کرد و عملیات بازار باز به سرعت می تواند به مورد اجرا گذاشته شود، چون با تاخیرهای اداری و اجرایی برخورد ندارد.

متن کامل یادداشت وی به شرح زیر است:

عملیات بازار باز به معنی خرید و فروش اوراق بدهی توسط بانک‌ های مرکزی در بازار باز یا بازار آزاد است. بانک‌ های مرکزی با انجام عملیات بازار باز، پایه پولی و به تبع آن عرضه پول را کم و زیاد می ‌کنند تا انواع نرخ‌ های بهره را در جهت مطلوب و مورد هدف خویش تغییر دهند.

بانک های مرکزی با خرید اوراق بدهی، پایه پولی و به تبع آن عرضه پول را افزایش می ‌دهند و از این طریق نرخ ‌های بهره کوتاه‌ مدت به خصوص نرخ بهره بین‌ بانکی را کاهش می ‌دهند. به همین ترتیب با فروش اوراق بدهی توسط بانک مرکزی، پایه پولی و به تبع آن عرضه پول کاهش پیدا می ‌کند و از این طریق نرخ ‌های بهره کوتاه ‌مدت به ویژه نرخ بهره بین‌ بانکی افزایش می ‌یابد.

عملیات بازار باز در سال ۱۹۲۲ در نظام پولی ایالات متحده و به طور کاملا تصادفی کشف شد که بزرگترین تحول در سیستم‌ بانکداری مرکزی این کشور بود چون سیستم فدرال رزرو را از یک نهاد منفعل (passive) به یک نهاد فعال (active) در امر سیاست گذاری پولی تبدیل کرد.

ایالات متحده بعد از جنگ جهانی اول، از رکود اقتصادی سختی رنج می برد. بنابراین بانک ‌های فدرال رزرو منطقه ای نگران آن بودند که نتوانند هزینه های خود را پوشش دهند. از اینرو برای بهبود موقعیت درآمدی خویش در نیمه اول سال ۱۹۲۲ اقدام به خرید اوراق بدهی دولتی کردند. منابع دریافتی از بانک های فدرال رزرو منطقه ای توسط فروشندگان اوراق مذکور در بانک های تجاری سپرده گذار شد و سبب متورم شدن ذخایر این بانک ها در سراسر ایالات متحده شد. مقامات سیستم فدرال رزرو خیلی زود متوجه شدند که خرید اوراق بدهی دولتی توسط آنها، بر شرایط اعطای اعتبار در سراسر کشور تاثیر گذاشته و وام دهی را تسهیل کرده است. بدین ترتیب عملیات بازار باز به عنوان ابزار اصلی اعمال سیاست پولی توسط فدرال رزرو متولد شد.

دغدغه بانک های مرکزی در حالت متعارف هدایت تورم، رشد اقتصادی و نرخ ارز در جهت مطلوب و مورد هدف بانک مرکزی است. نرخ‌ های بهره کوتاه مدت به خصوص نرخ بهره بین بانکی مهم ترین کانال انتقال خواسته های سیاستی بانک های مرکزی به اقتصاد است. بانک های مرکزی از چهار طریق متعارف بر نرخ های بهره‌ کوتاه ‌مدت تاثیر می گذارند که مهم ترین و کارآمدترین و رایج ترین آنها عملیات بازار باز است.

بانک های مرکزی وقتی بر اساس تحلیل خود از شرایط اقتصاد سعی دارند تورم را کنترل یا رشد اقتصادی را تحریک کنند، برای این منظور نخست هدفی را برای نرخ‌ بهره بین‌ بانکی که تصور می رود با آن به هدف مورد نظر خود درباره تورم یا رشد اقتصادی دست می یابند در کمیته یا شورای ذیربط در بانک مرکزی تصویب می کنند و سپس آن را به واحد اجرایی عملیات بازار باز ابلاغ کرده و سعی می کنند با خرید یا فروش اوراق قرضه نرخ بهره بین‌ بانکی را به مقداری که مورد تصویب کمیته یا شورای عملیات بازار باز بانک مرکزی است نزدیک کنند تا بقیه نرخ های بهره جاری در اقتصاد نیز به تبعیت از آن در جهت مورد نظر بانک مرکزی تغییر یابند. عملیات بازار باز نسبت به سایر ابزارهای سیاست پولی چهار مزیت مهم دارد:

۱) عملیات بازار باز با تصمیم بانک مرکزی اتفاق می افتد و بانک مرکزی کنترل کاملی روی حجم این عملیات دارد.

۲) عملیات بازار باز انعطاف ‌پذیر و دقیق است، پس می تواند در هر حجمی مورد استفاده بانک مرکزی قرار بگیرد.

۳) عملیات بازار باز به راحتی می تواند معکوس شود. بنابراین اگر در عملیات بازار باز اشتباه محاسبه یا عمل نامطلوبی پیش آمده باشد به سرعت می توان آن را معکوس و تصحیح کرد.

۴) عملیات بازار باز به سرعت می تواند به مورد اجرا گذاشته شود چون با تاخیرهای اداری و اجرایی برخورد ندارد.

بانک مرکزی آمریکا موسوم به فدرال رزرو، عملیات بازار باز را با استفاده از اوراق قرضه‌ خزانه داری ایالات متحده (TB) انجام می ‌دهد زیرا نقدشوندگی و حجم معاملات این نوع از اوراق بدهی بسیار بالاست و لذا ظرفیت جذب حجم وسیع معاملات مورد نیاز فدرال رزرو را دارد بدون اینکه به نوسان های زائد و بیش از اندازه در قیمت اوراق بدهی که می تواند باعث اختلال در بازار شود بیانجامد.

تعیین هدف برای نرخ بهره بین بانکی (federal funds rate) در این کشور با کمیته بازار باز فدرال رزرو و امور اجرایی عملیات بازار باز یعنی وظیفه خرید و فروش اوراق بدهی نیز بر عهده میز معاملات بانک فدرال رزرو نیویورک است. جلسه کمیته بازار باز فدرال رزرو، ۸ بار در سال تشکیل می شود و درباره کیفیت هدایت عملیات بازار باز تصمیم گیری می کند. این کمیته مرکب از هفت عضو هیات رییسه فدرال رزرو، مدیر عامل بانک فدرال رزرو نیویورک و مدیران عامل چهار بانک فدرال رزرو منطقه ای دیگر است. بخشنامه های مربوط به عملیات بازار باز خطاب به میز خرید و فروش اوراق بهادار بانک فدرال رزرو نیویورک توسط این کمیته صادر می شود.

مشابه فدرال رزرو آمریکا، سیستم اروپائی بانک های مرکزی که از آن تحت عنوان بانک مرکزی اروپا یاد می‌شود نیز سیاست پولی خود را از طریق تعیین نرخ تامین مالی که در واقع هدفی برای نرخ نقدی شبانه (نرخ بهره بین‌ بانکی) است، انجام می دهد. همانند نرخ بهره بین بانکی در آمریکا، نرخ نقدی شبانه، ‌ نرخ بهره وام های بین بانکی بسیار کوتاه مدت است. برخلاف فدرال رزرو که عملیات بازار باز را در یک مکان واحد در بانک فدرال رزرو نیویورک انجام می دهد بانک مرکزی اروپا، عملیات بازار باز خود را به هریک از بانک های مرکزی ملی عضو واگذار کرده و به صورت غیرمتمرکز انجام می دهد.