ورود شاهوار به عرصه جدید/ جدال نفس‌گیر مردم با لابی قدرت و ثروت

به گزارش می متالز، مهناز همتی و محمد حسین عابدی: شاهوار روزهای سرنوشت سازی را پشت سر می‌گذارد، شائبه تمدید مجوز معدن بوکسیت تاش که شش سال است زخم‌های عمیقی را بر تن این کانون آب ساز و حیات بخش شمال شرق ایران اسلامی وارد ساخته، موجب نگرانی قشر گسترده‌ای از دوست داران طبیعت در سراسر کشور شده است.

تخریب قله شاهوار که به واسطه بحث گرادیان هوا و افزایش اختلاف دمای روز و شب و بیابانی شدن فلات بسطام در شمال شرق کشور حائز اهمیت است، این روزها وارد فاز جدیدی از تحولات شده و با توجه به مخالفت‌های فراوان از سوی مسئولان شهرستانی، استانی و حتی ملی و همچنین ارائه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و تصدیق تخریب‌های فراوان، همچنان در خطر تمدید مجوز معدن بوکسیت تاش قرار دارد.

تناقض معنا دار موضوع شاهوار امروز اینجا است که فلات بسطام، شهرستان شاهرود و حتی بخش‌هایی از استان گلستان و شهرستان‌های دیگر استان سمنان چون دامغان با خشکسالی شدید روبرو هستند و تغییر اقلیم سبب شده تا سرمازدگی، کم آبی، زود گل دهی درختان و… آسیب‌های فراوانی را به طبیعت برساند اما شاهوار هم دارای دو میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب آب است و هم تلورانس و گرادیان هوای منطقه را تأمین و تنظیم می‌کند!

ورود ضربات بر پیکر نیمه جان شاهوار

نخستین بار بحث معدن بوکسیت تاش در سال ۸۷ مطرح شد آن زمان مجوزهای محدود بدون لحاظ استعلام از منابع طبیعی و محیط زیست سبب شد تا معدن کار خود را آغاز کند و تا امروز عملاً! ًشش سال پیاپی است که بیش از پروانه مجاز بهره برداری می‌کند از سوی دیگر لابی‌های قدرت در پایتخت سبب شده تا بیم تمدید ۱۵ ساله آن برود آن هم در حالی که مقام معظم رهبری بارها نسبت به عدم تخریب منابع به خصوص منابع آب و حیات بخش ایران اسلامی بارها هشدار داده‌اند.

این لابی‌ها در برابر خواست مردم، طومارهای ده‌ها هزار امضایی خطاب به رهبری معظم انقلاب اسلامی، رئیس جمهور و سران قوا، تلاش‌های رسانه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد و دوست داران طبیعت و کارشناسان و مسئولان و نمایندگان مجلس ایستاده و یک تنه می‌خواهند آخرین ضربات را بر پیکر نیمه جان شاهوار وارد کنند.

پس از احراز تخلفات وسیع در معدن تاش و عدم انجام تعهدات از سوی این معدن طبق مصوبه شورایعالی معادن این معدن توسط فرماندار شاهرود تعطیل شد تا بیش از این تخریب‌ها در شاهوار صورت نگیرد اما همانطور که نماینده شاهرود و میامی نیز می‌گوید این تعطیلی موقتی نیز کارساز نبوده و معدن به کار خود مشغول است.

معدن مجوز برداشت ندارد

هرگونه تمدید تا اعلام نظر قطعی دستگاه‌های چهارگانه شامل محیط زیست، منابع طبیعی، آب و راه ممنوع است سید حسن حسینی شاهرودی نماینده شاهرود و میامی در مجلس ضمن رد شائبه تمدید مجوز معدن بوکسیت شاهوار گفت: هرگونه تمدید تا اعلام نظر قطعی دستگاه‌های چهارگانه شامل محیط زیست، منابع طبیعی، آب و راه ممنوع است.

وی افزود: هرگونه تمدید از منظر بنده به عنوان نماینده شهرستان شاهرود و میامی در مجلس بدون اعلام رسمی دستگاه‌های مسئول مانند محیط زیست، منابع طبیعی، راه و آب مبنی بر عدم آسیب جدی به زیرساخت‌های شهرستان و خصوصاً منابع آب و خاک و هوای منطقه قابل قبول نیست.

حسینی شاهرودی با بیان اینکه این معدن بعد از دستور فرماندار شاهرود مبنی بر تعطیلی بازهم ۳۷ هزار تن برداشت از معدن صورت داده که بی‌توجهی به دستور را نشان می‌دهد، ابراز کرد: معدن معتقد است که این برداشت باطله‌های قبلی بوده اما خیر؛ ما معتقد هستیم این معدن در همین مدت نیز مشغول به کار بوده و تعطیل قطعی نبوده است.

تخریب کانون‌های آب ساز شاهرود

موضوع تخریب منابع، کانون‌های آب ساز و گیاهان و فراری شدن وحوش در شاهوار، این قله حیات بخش در شمال شرق کشور بارها مطرح شده و به اثبات نیز رسیده است اما همچنان دست پر قدرت لابی‌ها بر تن نحیف این قله، تخریب را به ارمغان می‌آورد.

رئیس شورای شهر شاهرود، ضمن بیان اینکه در سال گذشته چهار مورد آزمونه آب از کانون آب ساز شاهوار در چهار نقطه مشخص اخذ و بررسی آن در معتبرترین آزمایشگاه آب و خاک کشور صورت گرفته است، می‌گوید: این آزمایش‌ها نشان داد که میزان آلومینیوم موجود در آب ده‌ها برابر حد مجاز است.

سمیعی با بیان اینکه در شاهوار دو میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب معادل سد کرج، آب نهفته است، تاکید کرد: اگر در زمستان مسئولان دستگاه‌های نظارتی به این قله مراجعه می‌کردند به وضوح در می‌یافتند که هر بیل مکانیکی که مقداری خاک را برای بار کردن در کامیون‌ها بالا می‌آورد بدون استثنا قطعه‌ای بزرگ از یخ انتهای خاک‌ها چسبیده است این نشان می‌دهد شاهوار کانون آب سازی است که در معرض تخریب قرار گرفته است.

پاسخ عجیب مسئولان صمت

اما در عین ناباوری مسئولان چشم بر این موضوعات بسته و معتقدند شاهوار نه گیاهی دارد و نه آب و خاکی؛ معاون معدنی سازمان صنعت و معدن و تجارت استان سمنان در پاسخ به این پرسش  که آیا بازدیدی به منطقه داشته است و منطقه را چطور ارزیابی می‌کند، ابراز داشت: این معدن همان چیزی که در پروانه هست را برداشت می‌کنند اما درباره میزان برداشت حضور ذهن ندارم که بتوانم پاسخ دهم.

محمد فروهر در مواجهه با اینکه فرماندار شاهرود در نشستی عنوان کرد که سهم یک درصد بهره‌برداری از معادن که صرف عمران و آبادانی منطقه می‌شود پرداخت‌نشده نیز تصریح کرد: چنین چیزی به این اسم اصلاً وجود ندارد.

۳ گونه گیاهی فقط به نام همین قله در فهرست گیاهان جهان ذکر شده است وی درباره رویکرد صنعت معدن و تجارت پیرامون تمدید قرارداد یا پایان بهره‌برداری بوکسیت، اضافه کرد: هر چه قانون تعیین کرده باشند بر همان مبنا عمل می‌کنیم و من متولی امر برآورد میزان تخریب معدن بوکسیت نیستم که پاسخ دهم محدوده‌ای برای آنها تعیین‌شده که داخل همان کار را انجام می‌دهند کار تخریبی نمی‌کنند کار معدنی انجام می‌دهند.

معاون معدنی سازمان صنعت و معدن و تجارت استان سمنان در پاسخ به دیگر سوال، مبنی بر اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش‌های خود را پیرامون معدن بوکسیت رسانه‌ای کرده در شورای معادن استان به چه جمع‌بندی رسیده‌اید؟ ابراز داشت: چیزی از مرکز پژوهش‌های مجلس به ما اعلام‌نشده هر چیزی که متولی بگوید همان را انجام می‌دهیم و لذا چیزی برای ما ارسال نشده است.

این در حالی است که بهروز اسودی مدیرکل صنعت معدن استان سمنان نیز در دیدار با فعالان محیط زیست در سال گذشته و در پاسخ به موضوع تخریب گونه‌های گیاهی در شاهوار بیان کرده بود مگر شاهوار گیاه هم دارد! حال آنکه سه گونه گیاهی فقط به نام همین قله در فهرست گیاهان جهان ذکر شده است که احتمالاً امروز بخش عمده‌ای از بین رفته‌اند.

معضلی که به یک بحران تبدیل شده است

عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان نیز ضمن بیان اینکه موضوع تخریب‌های گسترده معدن بوکسیت تاش با توجه به موقعیت خاص و همجواری با استان گلستان به موضوع اجتماعی بدل شده است، ابراز داشت: اگر این تخریب‌ها ادامه پیدا کند رویشگاه اورس با مشکل و تهدید جدی مواجه خواهد شد و همچنین فرسایش خاک، ایجاد سیلاب‌ها، گرد و غبار از جمله تبعات روند بهره‌برداری از معدن بوکسیت تاش در منطقه است.

تخریب‌های گسترده معدن بوکسیت تاش با توجه به موقعیت خاص و همجواری با استان گلستان به موضوع اجتماعی بدل شده است هومن روان‌بخش ضمن بیان اینکه توسعه معدن بدون تخریب اراضی و منابع ملی امری کاملاً غیر ممکن است، تصریح کرد: شاید ادامه روند با محدود شدن فعالیت‌ها تنها در بخش‌های تخریبی کوه بر اساس بازدیدها و نظرات کارشناسی یک راهکار باشد اما توسعه معدن به هیچ وجه به لحاظ اکولوژیک و اقتصاد محیط‌زیست در آن ارتفاع به هیچ وجه منطقی نیست.

وی ضمن بیان اینکه مجوز فعالیت این معدن از اساس کاملاً غلط است، اضافه کرد: از ابتدای کار نباید بهره‌برداری از این معدن آغاز می‌شد، تخریب‌های بسیار زیادی در آن ارتفاع به وجود آمده است، صدور مجوز از ابتدای در محدوده رویشگاه ارس امر غیر قانونی بوده است.

بارها اعلام شد که منابع طبیعی متضرر شده است

فرماندار شاهرود نیز نیز ضمن بیان اینکه در بحث معدن بوکسیت تاش می‌بایست روال قانون را طی کرد، ابراز داشت: به‌اندازه توان بارها اعلام کردیم که آب، منابع طبیعی و حیات وحش منطقه آسیب‌دیده است و وقوع ناگهانی سیل به نابودی حیات مردم منطقه منتهی می‌شود، طبق آخرین صورت جلسه، معدن می‌بایست ۱۱ مورد را برای احیای منطقه انجام می‌داد که باوجود مهلت‌های مکرر، معدن بخش اعظمی از تعهدات خود را انجام نداده است.

محمد کرم محمدی بابیان اینکه تمام فریادها منجر به کاهش سطح بهره‌برداری معدن شد، تصریح کرد: در زمان وزارت شریعتمداری در صنعت و معدن و تجارت، به همراه نماینده مردم شهرستان در مجلس برای بحث معدن بوکسیت تاش خدمت ایشان رسیدیم و خواستیم تا منطقه را از نزدیک ببینند و نهایتاً بعد از بازدید هر چه گفتند اجرایی شود.

وی اضافه کرد: به وزیر وقت صنعت و معدن صراحتاً گفته شد که میزان تخریب منطقه شاهوار در پی عملیات معدن‌کاوی بیش از حد مجاز است و نهایتاً از یک هزار و ۳۱۳ هکتار مجوز بهره‌برداری به ۱۵۰ هکتار تقلیل یافت.

فرماندار شاهرود بابیان اینکه در تمدید پروانه بهره‌برداری معدن تخریب‌ها به حدی است که بتوان از پیشروی معدن جلوگیری کرد، ابراز داشت: معدن در وهله نخست می‌بایست به تعهدات خود عمل کرده و منابع طبیعی را احیا کنند و توسعه معدن تنها به شرط رعایت قوانین طی دو مرحله در اینجا و مرحله بعد در جاجرم امکان پذیر خواهد بود.

تخریب در شاهوار محرز است

امروز در شاهوار محیط زیست از بین رفته و حیات وحش آسیب جدی دیده است امام جمعه موقت شاهرود نیز در نشست اخیر خود با مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سمنان گفت: در بازدیدی که از شاهوار داشتیم متأسفانه شاهد تخریب‌ها بسیار گسترده بودیم که ناخودآگاه تصویری از یک انسان با صورتی پر از خراش را متصور می‌شود لذا امروز در شاهوار محیط زیست از بین رفته و حیات وحش آسیب جدی دیده است، همچنین پوشش‌های گیاهی خراب شده‌اند و باید دستگاه‌های اجرایی به صورت عالمانه به این امر ورود کنند.

حجت الاسلام حمید عبداللهیان بیان کرد: معتقدیم که باید به شکل جدی به موضوع شاهوار ورود کرد و مسائل از راه قانونی پیگیری شود حتی می‌توان از ظرفیت نیروهای نظامی و انتظامی نیز استفاده کرد و تعطیلی این معدن تا رسیدگی‌های قانونی بیشتر به سرانجام برسد.

پیگیری از طریق قانون

یکی از مسائلی که این روزها دوست‌داران محیط زیست را امیدوار نگه داشته، پیگیری‌های صورت گرفته از سوی مراجع قضائی و قانونی است. امروز خوشبختانه طومارهای امضا شده توسط مردم به دست رهبر معظم انقلاب اسلامی، رئیس جمهور و رئیس قوه قضائیه رسیده و حتی حجت الاسلام رئیسی دستور بررسی آن توسط سازمان بازرسی را نیز داده است. از سوی دیگر اداره محیط زیست شهرستان شاهرود نیز مجوز استخدام یک وکیل و طرح شکایت از معدن را به واسطه عدم دریافت مجوزهای محیط زیستی صادر کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان اما در نشست اخیر خود با حسینی شاهرودی نماینده مردم در مجلس با بیان اینکه این اداره کل قائل به تعطیلی کامل معدن بوکسیت شاهوار است، گفت: برای رسیدگی به این امر، محیط زیست شاهرود وکیلی را به خدمت خواهد گرفت.

امیر عبدوس با بیان اینکه محیط زیست قائل به تعطیلی کامل معدن بوکسیت شاهوار است، ابراز کرد: برای رسیدن به این هدف چند اقدام در دستور کار است که یکی از آنها استفاده از ظرفیت کانون وکلای استان سمنان و همچنین به کارگیری یک وکیل توسط اداره محیط زیست شاهرود برای رسیدگی قضائی به پرونده است.

وی با بیان اینکه دیگر اقدام صورت گرفته در اداره کل محیط زیست نگارش نامه‌ای خطاب به دادستان کل استان سمنان است، افزود: دادستان رئیس کارگروه حفظ بیت المال و منابع طبیعی استان نیز محسوب می‌شود که نگارش این نامه در بستر کارگروهی که اعضای آن را نهادهای نظارتی چون محیط زیست، منابع طبیعی، قوه قضائیه، امور آب و … تشکیل می‌دهند، می‌تواند کارساز باشد.

دستگاه قضا همچنان ساکت است

یکی از مشکلاتی که درباره معدن شاهوار مطرح می‌شود عدم ورود دستگاه قضا شامل دادگستری شاهرود، دادستان و حتی حوزه قضائی بسطام است چرا که ورود این نهاد با وجود محرز شدن مشکلات قانونی و تخریب محیط زیست می‌توانست به مراتب منافع بیشتری را به مردم شهرستان شاهرود برساند. این معدن از چند بابت قابل پیگیری است نخست اینکه در هنگام تعطیلی موقت بازهم به کار خود ادامه داد، دوم این معدن باعث تخریب منابع آب و خاک شاهرود شده که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آن را بیان کرده، سوم این معدن بیش از میزان مجاز در پروانه برداشت کرده است.

علی اکبریان رئیس دادگستری شاهرود نیز، در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه دادگستری چه زمان می‌تواند به‌عنوان مدعی‌العموم در پرونده معدن بوکسیت تاش واقع در قله شاهوار شاهرود ورود کند، ابراز داشت: طبق ماده ۱۱۴ دادرسی کیفری زمانی که این معدن باعث تهدید امنیتی به لحاظ آب شرب و مسائل زیست‌محیطی و غیره شود دستگاه قضا برای تعطیلی دائمی آن ورود خواهد کرد.

اکبریان رئیس دادگستری شاهرود معتقد است: دستگاه‌های متولی نظیر منابع طبیعی، محیط‌زیست و سازمان آب هنوز پاسخ صریحی مبنی بر تهدیدات زیستی فعالیت معدن بوکسیت تاش به دادگستری ارائه ندادند درصورتی‌که این دستگاه‌ها با صراحت اعلام کنند که فعالیت این معدن تهدیدی برای روستای تاش، شهر بسطام و شاهرود است دادگستری برای تعطیلی دائم آن وارد عمل می‌شود.

وی می‌افزاید: تا به این لحظه هنوز کارشناسان این سه دستگاه اداری به‌صراحت اظهارات خود را بیان نکرده‌اند ولی در صورت مشخص شدن تهدیدات جدی برای حوزه آب منطقه از سوی آن‌ها، دادگستری شاهرود رأی به تعطیلی دائم معدن بوکسیت تاش خواهد داد.

امور پیگیری می‌شود

به نظر می‌رسد با ورود حجت الاسلام رئیسی به موضوع و همچنین تغییر و تحولاتی که در دستگاه قضائی رخ داده می‌بایست شاهد تحول در احقاق حق مردم در موضوع شاهوار باشیم امری که می‌تواند امید را در دل‌های مردم شهرستان روشن سازد.

کارشناس محیط زیست، درباره عواقب منفی تمدید مجوز معدن بوکسیت تاش می‌گوید: موضوعی که امروز باید به آن توجه کرد این است که شاهوار به سه دلیل اصلی قابل توجه است، نخست گرادیان هوا چرا که این قله که ۱۲ ماه سال بر روی آن برف قرار دارد میزان اختلاف دمای روز و شب را در ارتفاع بیش از چهار هزار متری رقم می‌زند و از آنجا که معدن تا ارتفاع سه هزار و ۷۰۰ متری هم انفجار صورت داده قطعاً شاهد بر هم خوردن گرادیان هوا و بیابانی شدن روز به روز شاهرود خواهیم بود.

الهام طبسی می‌گوید: دومین موضوع مقوله حیات وحش و پوشش‌های گیاهی است و سومین موضوع آب که در زمره مهمترین دغدغه‌های شهرستان شاهرود و ایران اسلامی محسوب می‌شود، شاهوار امروز چون دریایی از آب است اما متأسفانه با دستان خودمان در حال تخریب آن هستیم این منبع آب می‌تواند دغدغه تمام فصول شهرستان شاهرود و بخش‌هایی مانند بسطام و خرقان و … را رفع کند اما آزمایش‌ها نشان می‌دهد که متأسفانه این آب به برخی عناصر خطرناک مانند آلومینیوم و… آلوده شده است.

سید مهدی موسویان وکیل دادگستری نیز، ضمن بیان اینکه روزانه به طور میانگین حدود دو هزار تن از حجم کوه شاهوار کاسته می‌شود، می‌گوید: این در حالی است که ادعای معدن در مجوز برداشت سالانه ۳۰۰ هزار تن است از سوی دیگر بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که پهنه کار در این معدن بیش از حد مجاز است و لذا از این دو منظر می‌توان طرح شکایت قانونی را در قبال معدن بوکسیت انجام داد.

دادستانی باید به مسائلی که تضرری نسبت به مردم شهرستان ایجاد می‌کند راساً و شخصاً ورود کرده و از همه بخواهد برایش مدارک بفرستند! وی با بیان اینکه دستگاه قضا تا کنون در قبال شاهوار کم کاری کرده و باید مسئولیت آن را بپذیرد، افزود: دادستانی باید به مسائلی که تضرری نسبت به مردم شهرستان ایجاد می‌کند راساً و شخصاً ورود کرده و از همه بخواهد برایش مدارک بفرستند.

وی می‌افزاید: مگر مدرک مهمتر از گزارش ۱۰۰ صفحه‌ای مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی هم وجود دارد؟ حال آنکه تاکید رئیس محترم قوه قضائیه نسبت به ورود به موضوعاتی این چنینی بارها و بارها بر صدر اخبار نشسته و نشان از تغییر رویه دادگستری دارد.

عواقب تمدید مجوز معدن بوکسیت

در صورتی که با وجود تمام تلاش‌های مردم شاهرود، مسئولان، دوستداران طبیعت، سمن‌ها و… مجوز این معدن تمدید شود احتمالاً چند سناریو پیش خواهد آمد، نخست حسینی شاهرودی نماینده شاهرود و میامی که بارها اعلام داشته از این معدن و تخلفاتش اسنادی دارد که در صورت ادامه فعالیت، آنها را منتشر می‌کند، نسبت به این امر اقدام کند، دوم احتمال برگزاری تجمعات مردمی در حمایت از مواضع نماینده، امام جمعه و فرماندار شاهرود و همچنین مواضع صریح رهبر معظم انقلاب اسلامی در مقابله با کوه خواری و طبیعت خواری وجود خواهد داشت.

سومین پیش فرض، شکایت اداره کل محیط زیست استان سمنان و سازمان‌های مردم نهاد از مسئولان معدن است چرا که طبق اصلاحیه قانون منابع طبیعی از سال گذشته سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌های زیست محیطی خودشان راساً می‌توانند علیه یک عنصر تخریب‌گر محیط زیست اعلام جرم کنند و دست آخر احتمالاً موضوع از طریق مجلس و دستگاه قضائیه بررسی خواهد شد که آن زمان عواقب بسیاری خواهد داشت، لذا به نظر می‌رسد عدم تمدید مجوز این معدن راهی مطلوب باشد.

شرکت آلومینای جاجرم دارای حداقل هفت معدن دیگر بوکسیت است از سوی دیگر شش سال از تاش برداشت کرده و بهره برداری خود را نیز صورت داده است پس تعطیلی این معدن نه به بیکاری کسی منجر می‌شود و نه نیاز بوکسیت آلومینا کاهش می‌یابد چرا که حداقل دو معدن دیگر در همین استان سمنان برای جایگزینی آن وجود دارد اما پایان کار معدن در شاهوار حداقل زندگی و امید را به مردم شاهرود و ایران اسلامی هدیه خواهد داد.

در نهایت باید گفت بیم و امید در شاهوار هفته‌ای دشوار و پر اضطراب را برای مردم و دوست‌داران طبیعت به همراه آورده است، این هفته سرنوشت‌سازترین روزها در موضوع شاهوار و نجات آن است و مردم شاهرود با دستان خالی و با تکیه بر پیگیری مسئولان شهرستانی و استانی و کشوری امیدوار هستند تا بار دیگر جشن رهایی طبیعت از چنگال لابی‌های قدرت و ثروت را مانند جاده جنگل ابر در یک دهه گذشته، بگیرند.