تاریخچه اصلاحات پولی در جهان/ صفرهایی که حذف شدند

به گزارش می متالز، از زمان رواج اسکناس تاکنون بیش از ۱۳۰ مورد اصلاح واحد پول در حدود یکصد کشور دنیا اجرا شده است. در قرن نوزدهم کشورهایی مانند اتریش، دانمارک، کانادا و... اقدام به تغییر ارزش واحد پول کرده‌اند. در قرن بیستم و بعد از جنگ جهانی اول آلمان و اتریش اقدام به اصلاح واحد پول خود کردند. در ابتدای قرن بیست و یکم نیز موارد متعدد اصلاح واحد پول مشاهده شده است که آذربایجان (۲۰۰۶)‌ و رومانی (۲۰۰۵) از این جمله‌اند.

برخی کشورها نیز چندین بار اقدام به اصلاح واحد پول کرده‌اند؛ برزیل و صربستان ۶ بار، آرژانتین ۴ بار، ویتنام، آلمان، کنگو و زیمبابوه ۳ بار و بسیاری از کشورها نیز دو بار اقدام به اصلاح واحد پول خود کرده‌اند. برخی کشورها نیز در طول یکسال دوبار اقدام به اصلاح واحد پول کرده‌اند.

کشورهای همسایه ایران مانند آذربایجان، بحرین، افغانستان، ارمنستان، ترکیه، ترکمنستان، روسیه نیز یک یا دوبار تجربه اصلاح واحد پول را داشته‌اند. در کشور ما نیز در سال ۱۳۱۱(۱۹۳۲ میلادی) واحد پول از تومان (و قران) به ریال (و دینار) تغییر یافت و ارزش آن ۱۰ برابر کاهش یافت.

آرژانتین و مکزیک

کشورهای آرژانتین و مکزیک برای ساده‌سازی محاسبات پولی و ثبت ارقام مالی خود چندین بار واحد پول ملی خود را تغییر دادند. تغییر در واحد پول ملی از سوی این کشورها، بیشتر به دلیل بحران‌های نفتی در کشورهای منطقه امریکای لاتین بوده است. این تغییرات در واحد پول ملی را کشورهای مذکور در سال‌های مختلف (آرژانتین ۱۹۹۲ حذف ۴ صفر)، و (مکزیک ۱۹۹۱ حذف ۳ صفر) پس از گذراندن دوره‌های تورمی شدید انجام داده‌اند که بیشتر این تورم‌ها ناشی از بحران نفتی در سال ۱۹۷۰ و ناتوانی در پرداخت بدهی‌های خارجی در دهه ۸۰ بود.

مطالعه نرخ تورم کشورهای آمریکای لاتین (آرژانتین و مکزیک) در فاصله سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۸ حاکی از آن است که در سال‌های پیش از تغییر واحد پول ملی، این کشورها با ابرتورم چندصد درصدی و طولانی در اقتصاد مواجه بوده‌اند و دلیل عمده تغییر واحد پول ملی این کشورها همین امر بوده است.

برزیل

برزیل در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به یکی از سنگین‌ترین تورم‌های آن زمان دچار شد. به گونه‌ای که پول ملی این کشور ماهانه ۳۰ تا ۴۰ درصد ارزش خود را از دست می‌داد. پیش از آن از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۲ پول ملی برزیل دو بار تغییر نام پیدا کرده بود. در سال ۰۸۰۹ میلادی برای اولین بار ۳ صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد. با این وجود برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال ۱۹۸۱ تورم این کشور بار دیگر به ۱۵۱ درصد رسید.

در این میان بار دیگر سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد. در سال ۱۹۹۳ بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و ۴۳۱ درصد رسید. در این هنگام بار دیگر دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال ۱۹۹۳ زمانی که تورم این کشور در مرز ۲ هزار درصد قرار داشت بار دیگر حذف سه صفر اعمال شد. این بار دولت توانست در مهار تورم توفیقاتی کسب کند. با این حال برزیل همچنان یکی از گرانترین کشورهای آمریکای لاتین به حساب می‌آید. از سال ۱۹۳۰ تاکنون طی شش مرحله ۱۸ صفر از پول ملی برزیل حذف شده است و هشت بار نیز نام واحد پولی این کشور تغییر پیدا کرده است.

هلند

بیماری هلندی اکنون واژه‌ای آشنا در ادبیات اقتصادی است. ورود منابع درآمدی غیرمنتظره از محل استخراج گاز، اقتصاد هلند را با تورم پیش‌بینی نشده‌ای در دهه ۶۰ میلادی روبرو کرد. دولت مجبور به چاپ اسکناس‌های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیاز مبادلات مردم باشد. در همین حال تورم نیز از مرز ۱۰۰ درصد عبور کرد. البته این وضعیت در هلند چندان نپایید و دولت با اعمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به همراه آن ۴ صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد. هلند نمونه برجسته‌ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی همراه باشد.

بولیوی

کشور بولیوی نیز برای مقابله با ابرتورم و آثار منفی ناشی از آن، سیاست‌هایی را اتخاذ کرد که یکی از آن سیاست‌ها تغییر واحد پول ملی در سال ۱۹۸۵ بود. در این اقدام این کشور ۶ صفر از واحد پول ملی خود را حذف و واحد پول جدیدی (بولیویانو) را که معادل یک میلیون پزوی قدیم است، جایگزین واحد پول قدیم خود کرد.

بررسی تورم بولیوی در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۵ بیانگر آن است که این کشور نیز در سال‌های پیش از تغییر واحد پول ملی خود، دچار ابرتورم بوده که یکی از دلایل عمده انتخاب سیاست تغییر واحد پول توسط سیاست‌گذاران در این کشور، مقابله با این امر بوده است.

زیمباوه

دولت زیمبابوه در سال ۲۰۰۳ زمانی که تورم این کشور ۱۰ هزار درصد بود اقدام به حذف ۳ صفر از اسکناس‌های این کشور کرد. با این وجود دولت در عمل هیچگونه اقدامی در خصوص مهار تورم انجام نداد و تنها به وجه روانی حذف صفرها اتکا نمود. بدیهی آنکه این کارکرد به زودی از میان رفت و تورم تازنده سرانجام اقتصاد این کشور را ویران کرد.

بلغارستان

بلغارستان نیز از کشورهایی است که واحد پول ملی خود را تغییر داده است. سیاست‌گذاران این کشور برای آسان‌سازی فرایندهای حسابداری، راحت شدن پرداخت‌های نقدی و حل مشکلات ناشی از واحد پول قدیم، تصمیم به تغییر واحد پول ملی گرفتند و در سال ۱۹۹۹ با حذف ۳ صفر از واحد پول قدیم خود، واحد پول جدید را جایگزین کردند. از دیگر دلایل این تغییر، پیوستن به پول واحد اروپایی (یورو) بود.

در بلغارستان یکی از دلایل تغییر واحد پول ملی را می‌توان به تورم شدید در بعضی سال‌ها نسبت داد. بررسی آمار و ارقام مربوط به نرخ تورم این کشور در سالهای ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۱ نشاندهنده تورم دائمی و در برخی سال‌ها، تورم چند صد درصدی، قبل از تغییر واحد پول است. بنابراین در این کشور نیز تغییر واحد پول یکی از سیاست‌های مقابله با ابرتورم بوده که به وسیله سیاست‌گذاران اتخاذ شده است.

رومانی

در کشور رومانی نیز سیاستگذاران برای حل مشکلات در فرآیندهای آماری و حسابداری و ثبت ارقام که ناشی از کاهش ارزش پول بود، درسال ۲۰۰۵ به تغییر واحد پول ملی خود اقدام کردند و با حذف ۳ صفر از واحد پول ملی قدیم، واحد پول جدید را جایگزین آن کردند. از دیگر دلایل تغییر واحد پول ملی در کشور رومانی، پیوستن واحد پول این کشور به پول واحد اروپا (یورو) و نیز جلوگیری از آثار سوء تورم شدیدی بود که در سال‌های پیش از تغییر واحد پول، اقتصاد این کشور به آن مبتلا بود.

با توجه به آمار و اطلاعات مربوط به نرخ تورم در کشور رومانی در سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۵ آشکار است که این کشور در چندین سال مداوم و در بعضی سال‌ها قبل از تغییر واحد پول خود، دارای نرخ تورم شدید و حتی بالای ۱۰۰ درصد بوده است. بنابراین یکی از علل عمده تغییر واحد پول در این کشور، پاکسازی آثار تورم‌های شدید سالهای گذشته و همچنین پیوستن به پول واحد اروپاست.

ترکیه

دولت ترکیه از اول ژانویه سال ۲۰۰۵ میلادی واحد پول خود را تغییر داد و اسکناس‌های جدید خود را با حذف ۶ صفر از اسکناس‌های قدیم به گردش درآورد. در این کشور نیز همانند دیگر کشورهایی که واحد پول خود را تغییر داده‌اند، آمار و ارقام مربوط به نرخ تورم در سالهای ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۵ حاکی از تورم شدید و مداوم در دوره‌های پیش از تغییر واحد پول در اقتصاد این کشور است. بنابراین تغییر واحد پول، یکی از سیاست‌های اتخاذ شده به وسیله دولت ترکیه برای پاکسازی آثار تورم شدید و مداوم در سال‌های گذشته و نیز تالش برای جلوگیری از بازگشت آن بوده است.

بلاروس

بلاروس برای سر و سامان بخشیدن به بازار پولی خود در سال ۲۰۱۶، چهار صفر از واحد پولی خود را حذف کرد. این در حالی است که این کشور در سال‌های قبل از این اقدام نرخ تورم بالای ۱۰۰ درصد را تجربه کرده بود. بر این اساس هر ۱۰ هزار روبل قدیم بلاروس معادل یک روبل شد و درشت ترین اسکناس رایج بلاروس هم اسکناس ۵۰۰ روبلی شد که قبلا ۵ میلیون روبل خوانده می‌شد.

دیگر کشورها

در زمان ژنرال دوگل رئیس جمهور فرانسه، اصلاحات پولی در این کشور انجام و ۲ صفر از واحد پول ملی فرانسه حذف شد و اسکناس‌هایی به نام فرانک جدید منتشر شد که هر صد فرانک قدیم برابر یک فرانک جدید بود. اثر تورمی فرانک جدید را در آن زمان اقتصاددانان حدود یک تا ۱.۵ درصد پیش‌بینی میکردند.

در روسیه پس از فروپاشی رژیم کمونیستی که تورم شدیدی را بر اثر آزادسازی قیمت‌ها به دنبال داشت، دولت به انتشار روبل جدید اقدام کرد که هر هزار روبل جدید برابر یک روبل قدیم بود.

کشور افغانستان نیز یکی دیگر از کشورهایی است که برای حل مشکلات حسابداری و پرداخت‌های نقدی و نیز کنترل نقدینگی که ناشی از کاهش ارزش واحد پول قدیم بود ، در سال ۲۰۰۲ با حذف ۳ صفر از واحد پول قدیم خود، واحد پول جدیدی را جایگزین کرد.

دیگر اصلاح واحد پول ملی مربوط به جمهوری آذربایجان است که از ابتدای سال ۲۰۰۶ هر ۱۰۰ منات برابر یک منات جدید شد.