تجربیات جهانی تعرفه‌گذاری برق خانگی

به گزارش می متالز، نظام تعرفه‌گذاری برق در بخش خانگی یکی از ابزارهای کنترل مصرف برق و افزایش بهره‌وری در بسیاری از کشورهای دنیا محسوب می‌شود، روشی که با هدف کاهش مصرف برق در دستور کار قرار می‌گیرد. تجربیات جهانی تعرفه‌گذاری برق خانگی با هدف کاهش مصرف نشان‌دهنده آن است که بسیاری از کشورها روش‌های گوناگونی برای این منظور پیش‌بینی کرده‌اند تا به این طریق بتوانند به هدف کاهش مصرف سوخت دست پیدا کنند. از بین روش‌ها می‌توان به «تعرفه‌گذاری براساس شرایط آب و هوا»، «دسته‌بندی مشترکان براساس میزان مصرف»، «محاسبه پلکانی»، «پیش‌بینی سهمیه مشترک برای تمام مشترکان»، «طرح تخفیف تعرفه‌ای موسوم به ۲۰-۲۰» و ... اشاره کرد.

در این گزارش ابزارهای کنترل مصرف برق و افزایش بهره‌وری در بسیاری از کشورها مورد ارزیابی قرار گرفته است. 

فرانسه: این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده برق در بین کشورهای اروپایی است. در سال‌های اخیر، در این کشور نوع خاصی از تعرفه‌گذاری برق به نامه تعرفه «تمپو» اعمال می‌شود که مشترکان خانگی و تجاری کوچک می‌توانند براساس آن با شرکت‌های تامین برق قرارداد امضا کنند. تعرفه‌گذاری تمپو، یک نظام قیمت‌گذاری نسبتا پیچیده است که ۶ نرخ مختلف از قیمت برق را در زمان‌های مختلف ارائه می‌دهد. براساس تعرفه تمپو قیمت برق با توجه به شرایط آب‌وهوایی، مناسبت‌های روزهای سال و ساعت‌های شبانه‌روز تعیین می‌شود.

در تعرفه‌گذاری تمپو به‌طور کلی سه رنگ وجود دارد؛ آبی‌، سفید و قرمز که به ترتیب نشان‌دهنده قیمت پایین، متوسط و بالا هستند. شرکت تامین‌کننده برق فرانسه، رنگ روزهای مختلف سال را مشخص می‌کند؛ رنگ هر روز براساس پیش‌بینی تقاضای برق برای آن روز مشخص می‌شود؛ میزان تقاضا عمدتا توسط آب و هوا تحت‌تاثیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ قرار می‌گیرد. همچنین امکان دارد که اپراتور شبکه انتقال برق فرانسه، در صورت بروز اتفاقات خاص در شبکه برق، رنگ روز را تغییر دهد. علاوه‌بر رنگ خاص در هر روز، ساعات هر روز نیز تقسیم‌بندی ویژه‌ای دارد که شامل سه دسته ساعت اوج بار، ساعت عادی یا میان‌باری و ساعت کم‌باری می‌شود.

در روزهای آبی، قیمت برق به مراتب کمتر از سایر روزهاست؛ در روزهای سفید قیمت برق متعادل‌تر است و در روزهای قرمز هم قیمت برق بسیار بالا بوده و حتی به ۹ برابر قیمت در روزهای آبی نیز می‌رسد. به‌طور معمول سردترین روزهای زمستان، روزهای قرمز را تشکیل می‌دهند. تعیین قیمت برق متناسب با تقاضا و افزایش آن در زمان اوج بار موجب می‌شود که مردم به مصرف کمتر در این زمان‌ها تشویق شوند.

قیمت برق در روزهای قرمز ساعات اوج مصرف به بالاترین میزان خود یعنی بیش از ۳۵ سنت یورو به ازای هر کیلووات ساعت و در روزهای آبی و در ساعات شبانه نیز به کمترین میزان معادل حدود ۳ سنت یورو به ازای هر کیلووات ساعت می‌رسد. براساس نظام قیمت‌گذاری تمپو، میزان مصرف در روزهای سفید ۱۵ درصد در مقایسه با روزهای آبی کاهش یافته و در روزهای قرمز نیز میزان مصرف ۴۵ درصد کمتر بوده است. با توجه به اینکه اجرای این نوع تعرفه نیازمند زیرساخت کنتورهای هوشمند است، اجرای آن فعلا در کشور عملی نیست، اما از آنجا که ۵۰ درصد از کنتورهای خانگی سه زمانه هستند، می‌توان ساعات مشخصی از روز را در فصل گرما به‌عنوان ساعات بحرانی معرفی کرد.

مکزیک: در سال 2002 مسوولان حوزه انرژی مکزیک تصمیم گرفتند که مقدار یارانه انرژی را برای همه نواحی کاهش دهند. به همین دلیل در همه اقلیم‌ها، مشترکان برق به سه گروه مشترکان کم‌مصرف، مشترکان با مصرف متعارف و مشترکان پرمصرف تقسیم شدند.

پس از این تقسیم‌ بندی، قیمت برق مشترکان کم‌مصرف ثابت نگه داشته شد که حدود ۷۰ درصد از مردم را شامل می‌شد. قیمت مشترکان با مصرف متعارف با یک شیب ملایم افزایش پیدا کرد؛ به‌طوری‌ که با مصرف بیشتر این مشترکان، میزان یارانه انرژی آنها نیز مرتبا کاهش می‌یافت. تعداد این مشترکان نیز در حدود ۲۵ درصد از کل مشترکان بود. اما بیشترین فشار به مشترکان پرمصرف وارد شد؛ به‌طوری‌که قیمت کل برق این مشترکان با قیمت تمام‌شده برق، محاسبه شد. تعداد این مشترکان هم ۵ درصد از کل مشترکان بود.

با این شیوه تعرفه‌گذاری علاوه‌بر درآمدزایی، مصرف برق نیز به‌طور چشمگیری کاهش یافت، به‌طوری‌ که درصد افراد خارج از الگوی مصرف از ۵ درصد به ۲ درصد رسید و کاهش ۶۰ درصدی پیدا کرد. با توجه به قیمت‌های فوق مشخص است که اصلاح تعرفه‌های برق مکزیک کاملا با تمرکز بر مشترکان پرمصرف و در همه نواحی صورت گرفته است. به این ترتیب که برای هر اقلیم آب و هوایی یک الگوی مصرف تعیین شده و قیمت برق مشترکان بالای مصرف، با قیمت کاملا آزاد محاسبه شده است. با توجه به جدول فوق، الگوی مصرف برق در مکزیک برای اقلیم عادی ۲۵۰ کیلووات ساعت و برای مناطق گرمسیری نیز ۲۵۰۰ کیلووات ساعت در ماه تعیین شده است. علاوه‌بر آزادسازی قیمت برق مشترکان پرمصرف، قیمت برق پله‌های مشابه در دو گروه کم‌مصرف و مصرف متعارف نیز متفاوت بوده است؛ به‌طوری‌که اگر یک مشترک مناطق عادی در گروه کم‌مصرف قرار بگیرد، آنگاه قیمت برق او برای مصارف بین ۷۵ تا ۱۲۵ کیلووات ساعت با نرخ 0.749 پزو مکزیک محاسبه می‌شود؛ اما اگر این مشترک در گروه با مصارف متعارف قرار بگیرد، همین مقدار مصرف او با قیمت 1.043 پزو مکزیک محاسبه می‌شود. متفاوت بودن قیمت برق در گروه‌های مختلف باعث می‌شود تا انگیزه مشترکان برای کاهش مصرف برق چند برابر شود.

 کوبا: در کوبا، دولت قیمت برق برای همه مصرف‌ کنندگان خانگی را (به استثنای مشترکان نیازمند) به‌ صورت پلکانی افزایش داده است.

برزیل: در این کشور نیز 80 درصد برق مصرفی در سال گذشته به‌عنوان سهمیه هر مشترک در نظر گرفته می‌شود. بر این اساس، برای میزان مصرف بالاتر از سهمیه، قیمت برق افزایش زیادی پیدا می‌کند؛ به‌ طوری‌ که برای مصارف بین 200 تا 500 کیلووات ساعت، 50 درصد افزایش قیمت و برای مصارف بیش از 500 کیلووات ساعت 200 درصد افزایش قیمت در نظر گرفته شده است.

ایالت کالیفرنیا آمریکا: اما در ایالت کالیفرنیا آمریکا طرح تخفیف تعرفه‌ای موسوم به 20-20 اجرا شد. براساس این طرح به مشترکان خانگی که در زمان اوج مصرف تابستانه 20 درصد کمتر از سال گذشته برق مصرف می‌کردند، 20 درصد تخفیف در هزینه برق داده شد. همین اعداد برای مشترکان بزرگ تجاری و صنعتی 30 درصد در نظر گرفته شد. علاوه‌بر اقدامات فوق در کالیفرنیا، شرکت‌های توزیع برق و گاز تغییرات هوشمندانه‌ای در تعرفه‌های بخش خانگی اعمال کردند. کمیسیون‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ خدمات عمومی ایالت کالیفرنیا برای کنترل بحران برق در ژوئن سال ۲۰۰۱، قیمت برق مشترکان خانگی دو شرکت SCE و PG&E را به‌طور چشمگیری افزایش داد. این افزایش قیمت برای همه مشترکان به‌صورت یکسان انجام نشد و افزایش قیمت با تمرکز بر مشترکان پرمصرف صورت گرفت.

سیاست افزایش قیمت در ایالت کالیفرنیا به‌طور یکسان برای همه مشترکان اعمال نشده و مشترکانی که دارای مصارف حداقلی بودند (دو پله اول) بدون هیچ افزایش قیمت و قیمت تعرفه برق مشترکان بسیار پرمصرف (واقع در پله پنجم) حدود ۴۷ درصد افزایش یافت. این سیاست هوشمندانه باعث شد تا توان مصرفی در زمان اوج بار سال ۲۰۰۱ حدود ۱۲ درصد نسبت به سال ۲۰۰۰ کاهش یابد. همچنین اصلاح تعرفه‌های برق در کالیفرنیا طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ نیز مشابه سال ۲۰۰۱، کاملا با تمرکز بر مشترکان پرمصرف صورت گرفته است؛ به‌طوری‌که قیمت برق سال ۲۰۰۲ نسبت به سال ۲۰۰۰ برای مشترکان کم‌مصرف ۱۷ درصد اما برای مشترکان پرمصرف ۷۹ درصد افزایش یافته است. همچنین از سال ۲۰۰۴ به ۲۰۰۶، تعرفه اولین پله تنها ۳ درصد و تعرفه پله آخر ۸۳ درصد افزایش پیدا کرده است.

زیمبابوه: در زیمبابوه تعرفه‌گذاری به‌صورت پلکانی در 3 پله در نظر گرفته شده است، تعرفه سطوح دو پله اول براساس ارزیابی درآمد خانوارهای هر پله و توانایی پرداخت آنها و مقایسه با هزینه سوخت‌های جایگزین به‌صورت یارانه‌ای مشخص می‌شود؛ به‌عنوان مثال، توانایی پرداخت خانوار در حدود 5 تا 10 درصد هزینه‌های خانوار تعریف می‌شود. مشترکان پرمصرف در زیمبابوه به ازای هر کیلووات ساعت حدود 1350 تومان پرداخت می‌کنند. در ایران، پرمصرف‌ها به‌طور متوسط 190 تومان برای هر کیلووات ساعت برق می‌پردازند که نسبت به بهای تمام‌شده تولید یا واردات برق بسیار پایین است. با در نظر گرفتن درآمد 0.2 برابری سرانه مردم زیمبابوه نسبت به مردم ایران، می‌توان گفت تعرفه برق مشترکان پرمصرف در زیمبابوه ۳۵ برابر ایران است. مالزی: در این کشور نیز دولت به سوخت تولید برق، یارانه اختصاص داده است. همچنین به مشترکانی که قبض آنها کمتر از ۲۰ رینگیت (۴۰ هزار تومان) باشد یارانه ویژه‌ای اختصاص داده شده است. دولت مالزی در بازه زمانی اول جولای تا ۳۱ سپتامبر به‌دلیل افزایش هزینه تولید برق، تعرفه برق مشترکان پرمصرف که بالای ۳۰۰ کیلووات مصرف دارند را افزایش داده و از مشترکان کم‌مصرف حمایت می‌کند؛ درواقع برای مشترکان زیر ۳۰۰ کیلووات افزایش تعرفه اعمال نمی‌شود.

آفریقای جنوبی: در آفریقای جنوبی نیز مسوولیت تولید و توزیع برق عمده کشور بر عهده کمیسیون تامین برق (Eskom) است. سابقه مالی Eskom نشان می‌دهد که این بخش در سال 2009 با زیان‌های مالی فراوانی روبه‌رو شد و دیگر قادر به ادامه تولید برق در آفریقای جنوبی نبود. اما مسوولان این کشور توانستند با تکیه بر نظر اقتصاددانان و کارشناسان، این واحد را مجددا به سودآوری برگردانده و مسیر آن را در تجهیز و نوسازی شبکه تولید تا توزیع برق هموار کنند. برای نیل به این هدف، تصمیم رگولاتور انرژی این کشور بر این شد تا تعرفه‌های برق را طی چند سال متوالی افزایش دهد، اما این افزایش قیمت به‌طور یکسان بر همه اعمال نشد؛ به‌طوری‌که طی سه مرتبه افزایش قیمت برق، تعرفه مشترکان پرمصرف با درصد بیشتری نسبت به دیگر مشترکان گران شد. در هر سه مرتبه افزایش قیمت، مصارف پایین با کمترین درصد افزایش و در حد 5.5 درصد اما تعرفه پله‌های بالایی تا 35.8 درصد هم در سال اول افزایش پیدا کرد. استفاده از این شیوه قیمت‌گذاری، علاوه‌بر درآمدزایی، منجر به کاهش مصرف برق در آفریقای جنوبی شد، به‌طوری‌که متوسط مصرف برق سالانه بخش خانگی از ۳۷۰۰ کیلووات ساعت در سال ۲۰۱۰ به ۳۲۰۰ کیلووات ساعت در سال ۲۰۱۴ تقلیل یافت.