اتکای گردشگری معدنی به ظرفیت پدیده‌های زمین‌شناسی

اکنون بسیاری از کشورها در حوزه ژئوتوریسم معدنی ورود کرده و از این طریق ضمن درآمدزایی، اشتغالزایی را برای کشورشان به ارمغان آورده‌اند. بنابراین می‌توان با ایجاد زیرساخت مناسب نسبت به اجرا کردن طرح ژئوتوریسم معادن کشور اقدام کرد زیرا این کار ضمن استفاده بهینه از این معادن موجب اشتغالزایی در کشور می‌شود. گفتنی است سازمان زمین‌شناسی کشور در این حوزه ورود کرده و با گرفتن کرسی مهم در زمینه ژئوتوریسم در یونسکو در این زمینه فعال است و اطلس ژئوتوریسم را تهیه کرده است. بر اساس گفته‌های کارشناسان، بخش معدن ایران با برخورداری از جاذبه‌های طبیعی مانند گنبدهای نمکی و معادن قدیمی، می‌تواند درآمدزایی و سودآوری قابل قبولی از این راه به‌دست آورد.

پدیده‌های فراوان زمین‌شناسی در ایران

بهروز برنا، معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره ظرفیت معادن کشور برای اجرا کردن طرح گردشگری گفت: ایران جاذبه‌های زمین‌شناسی متعددی دارد و پلیت ایران به دوره پیش از دوران اول زمین‌شناسی بازمی‌گردد. به همین دلیل پدیده‌های متعددی در کشور از این دوره دیده می‌شود.وی افزود: آتشفشان‌های فعال، چشمه‌های آب گرم، ذخایر تراورتن، چینه‌ها، ارتفاعات و... همگی جزو جاذبه‌های طبیعی ایران هستند با این حال به حوزه ژئوتوریسم به شکل مناسب ورود نکرده‌ایم. برای نمونه بسیاری از کشورها همچون چین، امریکای لاتین، افریقا و... در حوزه ژئوتوریسم معادن فعال هستند و به درآمدزایی رسیده‌اند.به گفته برنا، در ایران ۱۲۰۰معدن شدادی و معادنی که در تاریخ‌های بسیار دور اکتشاف شده‌اند، به بهره‌برداری رسیده و فرآوری شده‌اند و اکنون آثار آن قابل مشاهده است که می‌توان به تفاله‌های ذوب مواد معدنی در کنار این معادن و آثار کنده‌کاری در این معادن اشاره کرد. برای نمونه معدن سرب و روی نخلک در استان اصفهان نمونه بارز یکی از این معادن قدیمی است و با برخورداری از شرایط مناسب، جاذبه‌های بسیاری دارد. (این معدن دوباره مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.) حال می‌توان در کنار بهره‌برداری از این معدن از فضاهای خالی به وجود آمده در آن برای ایجاد طرح ژئوتوریسم استفاده کرد. وی ادامه داد: ژئوپارک‌های بسیاری در ایران وجود دارد و در میان آنها می‌توان به جزیره قشم و گنبدهای نمکی و دره‌ستارگان آن اشاره کرد. به طور نمونه در جهان از گنبدهای نمکی استفاده‌های مختلفی می‌شود و در برخی از کشورها از این گنبدهای نمکی به عنوان مراکز درمانی استفاده می‌شود. در ایران نیز علاوه بر وجود گنبدهای نمکی، آبشارهای نمکی نیز وجود دارد که از آنها می‌توان به عنوان عاملی برای جذب گردشگر استفاده کرد.

توسعه گردشگری در معادن

معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور افزود: معدن فیروزه نیشابور نیز یکی از قدیمی‌ترین معادن کشور است که از زیبایی‌های بسیاری برخوردار بوده و در صورتی که بتوان طرح گردشگری را برای آن اجرا کرد، می‌توان تمام مراحل استخراج تا فرآوری سنگ فیروزه را در این معدن به نمایش گذاشت. در واقع بخش عمده‌ای از جغرافیای ایران در معادن تعریف شده و می‌توان به موارد متعددی همچون کوه زر، زرشوران، تال مسی، مس کنی، زاج‌کان، زاج کندی و... اشاره کرد. بنابراین با استفاده بهینه از این مناطق می‌توان به سود رسید. به گفته وی، گرم‌ترین نقطه جهان کویر لوت است که می‌توان از این منطقه نیز در زمینه گردشگری استفاده کرد. از طرفی تنوع سنگ‌های آتشفشانی و سنگ‌های آذرین که صخره‌ساز شده‌اند نیز یکی دیگر از مواردی است که در طرح گردشگری می‌توان از آنها بهره برد. بازالت‌های اطراف دماوند یا سربیشه که به شکل ستونی هستند از دیگر جاذبه‌های مواد معدنی در ایران به شمار می‌روند. برنا با اشاره به اینکه ما باید عموم جامعه را با این مورد آشنا کنیم تا آنها نیز ذخایر طبیعی کشور را پاس بدارند افزود: در این زمینه خوشبختانه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در سازمان یونسکو کرسی مهمی در بحث ژئوتوریسم به‌دست آورده و از طرف این سازمان آقای امری کاظمی انتخاب شده و در این راه فعال است. معاون اکتشافات سازمان زمین‌شناسی همچنین اظهار کرد: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور اطلس ژئوتوریسم را برای کل کشور تهیه کرده و در آن مکان‌های دیدنی هر استان همچون پدیده‌های زمین‌شناسی و... به طور کامل و جامع مشخص شده است.
برنا معتقد است ایران تنها از یک بعد (معادن) برخوردار نیست و می‌توان از دیگر مزایا و موهبت‌های کشور در زمینه طرح گردشگری استفاده کرد و موجبات اشتغالزایی را در کشور فراهم آورد. این درحالی است که زیرساخت‌های موجود در ایران ضعیف است و کار را برای اجرای طرح گردشگری سخت می‌کند.

نقش معادن زنجان در جذب گردشگر

آرمین سلسانی رئیس خانه معدن زنجان درباره ژئوتوریسم گفت: بسیاری از کشورهای جهان به منظور توسعه مناطق مختلف، مبادرت به گسترش صنعت توریسم می‌کنند. معادن متروکه‌ای که اکنون بسیاری از آنها معضلی برای محیط‌زیست به شمار می‌آیند، به‌دلیل اتمام ذخایر رها شده‌اند درصورتی که به طور قطع قابلیت تبدیل‌شدن به سایت گردشگری را خواهند داشت. از طرف دیگر معادن علاوه بر سودآوری در زمان حیات خود، پس از اتمام ذخایر نیز می‌توانند محلی برای جذب گردشگری به شمار آیند. وی با بیان این مطلب ادامه داد: واژه ژئوتوریسم در سال ۱۹۹۵م برای نخستین بار در انگلستان معرفی شد. تعریف ژئوتوریسم در حقیقت به معنای توجه گردشگری به جاذبه‌های طبیعی (معادنی که در گذشته فعال بوده‌اند) مناطق اکتشاف شده و همچنین ابنیه‌های سنگی است. گرایش‌های گردشگری از نظر مدیریتی ۲ بخش عمده شامل بازسازی زمین‌های استخراج شده، پیت‌ها و تمام زمین‌های تحت تاثیر عملیات معدنکاری است. همچنین برگزاری تورهای ژئوتوریستی برای معادن شدادی و اکتشاف شده و همچنین معادن در حال کار را می‌توان به این موارد اضافه کرد. وی ادامه داد: بنابراین می‌توان چنین اظهار کرد که ژئوتوریسم می‌تواند سهم مهمی در کاهش میزان فقر نواحی دور افتاده و همچنین روستاها داشته باشد و با گشودن قلمروهای جدید، استعداد بالقوه‌ای برای جذب گردشگر دارد. البته گفتنی است بازسازی مناطق و معادنی که پیش‌تر مورد استخراج قرار گرفته‌اند و همچنین طراحی آنها پیش از شروع عملیات معدنکاری یا در مواردی در هنگام و بعد از آن نیازمند بررسی پارامترهای گسترده است. برای نمونه نزدیکی سایت معدن به مراکز شهرنشینی، ظرفیت جاذبه‌های توریستی را افزایش خواهد داد.رئیس خانه معدن استان زنجان به نمونه‌هایی از استفاده صنعت ژئوتوریسم از معادن در کشورهای مختلف اشاره کرد و گفت: در معدن «کوبر پدی» استرالیا در زمان گذشته، استخراج ماده معدنی اپال به شکل زیرزمینی انجام می‌شده، معدن کالگورلی در غرب استرالیا نیز معدن روباز بسیار بزرگی بوده و درحال‌حاضر جزو مناطق گردشگری این کشور به منظور بازدید به شمار می‌آید. وی افزود: در کانادا نیز موزه معدنکاران اسپرینگ در ایالت نوا اسکوتیا جزو معادن بسیار بزرگ قرن ۱۹ تا سال ۱۹۵۸ بود. معدن یادشده در اثر انفجار سال ۱۹۵۶ و نیز زمین لرزه سال ۱۹۵۸ تعطیل شد. اما امروزه تورهای زیادی برای بازدید از بخش‌های زیرزمینی این معدن تشکیل شده است. همچنین موزه معدن کیپ برتون (Cape Breton) معدن زیرزمینی بوده و درحال‌حاضر دارای نمایشگاه‌های مدرن درون خود است. سلسانی ادامه داد: معدن تیتیری فنلاند نیز از معادن قدیمی و زیرزمینی کلسیت این کشور به شمار می‌آید که در شهر لاجا قرار دارد و تا عمق ۱۰۰ متری زیر زمین گسترش دارد. درون آن موزه‌ای ساخته شده که تاریخچه معدن را نشان می‌دهد. همچنین معدن فالو گروا سوئد از بزرگترین معادن مس در اروپا بوده که تا سال ۱۹۹۲م، ۷۰ درصد ذخایر مس دنیا از این معدن تامین می‌شده و پیشینه فعالیت معدنکاری در آن به هزار سال پیش باز می‌گردد. معدن یادشده و شهر نزدیک آن جزو آثار میراث فرهنگی جهانی به شمار می‌آید.

ظرفیت بالا در کشور

به گفته رئیس خانه معدن زنجان، با توجه به موارد یاد شده می‌توان گفت استان زنجان از نظر میراث طبیعی و پدیده‌های جذاب طبیعت‌گردی بکر بوده و پیشینه بسیار طولانی و تنوع معدنکاری (به ویژه معدنکاری فلزی) و استخراج کانی‌های قیمتی دارد. بنابراین شناسایی و بها دادن به پدیده‌های ژئوتوریسمی در استان زنجان به منظور اشتغالزایی و توسعه اقتصادی این استان در کنار بهره‌برداری از معادن، امری اجتناب‌ناپذیر است. وی افزود: در معادن فلزی استخراج شده استان زنجان، استفاده دوباره از پیت‌های معدنی به عنوان دریاچه از توجیه اقتصادی بالایی برخوردار خواهد بود، همچنین در صورت برنامه‌ریزی درست و ایجاد جاذبه‌های گردشگری برای سال‌های متمادی، معدن همچنان می‌تواند منبع درآمد و ایجاد اشتغال برای استان زنجان باشد.