لزوم انجام حفاری­ های عمیق برای دستیابی به ذخایر بزرگ معدنی

به گزارش می متالز، ایران در زمینه تنوع مواد معدنی بین 10 کشور شاخص دنیا جای دارد اما از لحاظ ذخیره اکتشافی جایگاه پانزدهم جهانی را به خود اختصاص داده است از سوی دیگر مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش در معدنکاری اکتشاف است. توجه به این بخش ریسک سرمایه‌ گذاری در معدن و استخراج را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده و منجر به رونق معدن و صنایع معدنی می‌شود ولی مطابق آمار یکی از مغفول‌ترین بخش‌های بودجه‌های سنواتی، اکتشاف ذخایر معدنی بوده است و در این میان هنوز هم بانکها ریسک این بخش را نپذیرفته و زیر بار تسهیلات دهی به این بخش نمی روند.

متن زیر حاصل گفت و گو با اسدالله کشاورز مدیرکل دفتر امور اکتشافات معاونت معدن و صنایع معدنی وزارت صنعت ،‌معدن و تجارت است.

توسعه پایدار چقدر متکی به حوزه اکتشاف است ؟

با توجه به اینکه اکتشاف، اولین حلقه زنجیره معدن کاری است، اهمیت آن در راستای معرفی ذخایر معدنی به عنوان سرمایه بالقوه اقتصادی، اهمیت بسیار زیادی در برنامه ­ریزی­ های خرد و کلان توسعه پایدار داشته و قابل اغماض نیست. در کشور ما 68 نوع ماده معدنی وجود دارد که البته با تلاش­ های متخصصان کشور در راستای استحصال شمش عناصر نادر خاکی این عدد رو به افزایش است.

در زمینه چالش های بخش اکتشاف در قانون معادن توضیح دهید.

قانون معادن در سال 90 پس از بازنگری مورد اصلاح قرار گرفت و پس از آن نیز آیین نامه اجرایی آن تدوین گردید. اما به دلیل رشد سریع تکنولوژی در کشور از جمله در حوزه فن آوری اطلاعات و خصوصاً پس از راه اندازی سامانه کاداستر معدنی در کشور، قطعا قانون و آئین نامه نیاز به اصلاح دارد. علی ای حال با صدور بخشنامه­ ها، دستورالعمل­ ها و آراء شورای عالی معادن سعی شده پارامترهای اجرایی قانون معادن و آیین نامه اجرایی آن به روز رسانی شود. البته بحث اصلاح مجدد قانون معادن همواره از سوی سازمان­ های غیردولتی معدنی بخش خصوصی در تعامل با وزارت صنعت، معدن و تجارت مطرح بوده و هست.

تامین مالی درحوزه اکتشاف دارای چه مشکلاتی است و آیا میزان کمک بانک ها در توسعه بخش اکتشاف رضایت بخش هست؟

باتوجه به ریسک بالای اکتشاف، متأسفانه بانک ها رغبتی به ارائه تسهیلات به این بخش ندارند. لیکن در جهت حمایت از این امر مهم معدنی، توافقاتی با بانک صنعت و معدن و توسعه تعاون انجام شده و با صدور بیمه نامه از سوی صندوق بیمه، تسهیلات اکتشافی از محل اعتبارات معاونت امور معادن و صنایع معدنی پرداخت می­گردد که در سال 1397، چهارده فقره تسهیلات با مبلغ مجموع 16.2 میلیارد ریال به حوزه اکتشاف پرداخت شد.

آیا در بهره بردن از ژئو فیزیک هوایی موفق بوده ایم ؟

یکی از راهکارهای کاهش هدررفت هزینه­ های اکتشاف در مراحل بالاتر، استفاده از روش ها و فن آوری­ های پیشرفته اکتشاف از جمله ژئوفیزیک است. این امر خصوصا در اکتشاف مواد معدنی فلزی کاربرد بسیار زیادی دارد و پیش­ زمینه مرحله حفاری (که بخش عمده­ای از سرمایه­ گذاری اکتشاف را شامل می­ شود) است. مضاف بر اینکه سازمان ­ها و شرکت­ های دولتی و خصوصی با فراهم آوردن امکانات برداشت­ های ژئوفیزیک هوایی بستر اطلاعاتی مناسبی برای صرفه ­جویی  در هزینه و زمان مکتشفین و سرمایه­ گذاران معدنی فراهم نموده­ اند.

ما در کشورمان از چه روش های نوینی در اکتشاف بهره می بریم؟

به طور کلی اکتشاف مواد معدنی چهارچوب خاصی دارد و باید مرحله به مرحله (حسب نوع ماده معدنی) نسبت به تکمیل لایه­ های اطلاعاتی آن اقدام کرد. در این راستا تهیه لایه­ های زمین شناسی عمومی، اقتصادی و ساختمانی، ژئوشیمی، ژئوفیزیک، دورسنجی، توپوگرافی و... و درنهایت پردازش و تلفیق این اطلاعات باعث تعیین نقاط امیدبخش اکتشافی می­ شوند با این نگرش که خطا را به حداقل برسانند. دقت، سرعت و به روز بودن روش­های تهیه این لایه­ های اطلاعاتی، ریسک سرمایه­ گذاری در حوزه اکتشاف را کاهش می­ دهد. هرچه روش های علمی بکار گرفته شده، به روزتر باشند قطعا نتایج مناسبتری به دست خواهند آمد. پیشرفت علمی روش­ های اکتشاف در کشور با شیب ملایمی درحال پیشرفت است. حضور استادان ماهر بین­ المللی برای برگزاری دوره­ های آموزشی قطعا باعث شده کارشناسان ایرانی در حوزه اکتشاف پیشرفت قابل توجهی داشته باشند. توجه داشته باشید که تنها بخشی از عملیات اکتشاف مربوط به انجام عملیات و سرمایه گذاری در این راستا است. پس از انجام عملیات، دانش و توان کارشناسی به میان خواهد آمد تا با استفاده آگاهانه و بهینه از اطلاعات به دست آمده در مطالعات امکان سنجی، ارزیابی ذخایر معدنی و در نهایت مدل سازی و تعیین کمیت و کیفیت مواد معدنی کشف شده، ذخیره معدنی جدید را به درستی معرفی نماید. در این راستا ارائه گزارش های مرحله ­ای که از دید حاکمیت معدنی کشور در دستور کار قرار داده شده نقش بسیار پررنگی در کاهش ریسک عملیات اکتشاف ایفا می­ نماید.

حضور مسوولین فنی دارای پروانه اشتغال سازمان نظام مهندسی معدن در کنار نیروی انسانی حاضر در محدوده های معدنی عملاً امر مشورت را در این حوزه پررنگ می نماید که البته کاستی هایی نیز وجود دارد که باید در دانشگاهها و ارتباط معدن با دانشگاه به آنها توجه و در اصلاح آنها اهتمام ورزید. به طور مثال دانشجویان مهندسی اکتشاف معدن باید واحد عملی بازدید محدوده­ های اکتشافی را پشت سر بگذارند تا بدانند که تبدیل علم اکتشاف از تئوری تا عملیات میدانی به چه شیوه­ای است. حال آنکه دانشجویان این رشته صرفا بازدیدهای زمین­ شناسی و معدنی را تجربه می­ کنند و جای بازدیدهای اکتشاف در دروس آنها خالی است.

نقش دولت در ایجاد زیر ساخت ها برای توسعه فعالیت اکتشافی کافی است ؟

اگر زیرساخت ها را به دو دسته نرم افزاری و سخت افزاری تقسیم کنیم، دولت تا به حال اهتمام ویژه ای برای فراهم آوردن زیرساخت های نرم افزاری در قالب سامانه کاداستر داشته است. سامانه کاداستر معادن با هدف مکانیزه نمودن و شفاف سازی مراحل اداری صدور مجوزهای بخش معدن و سایر فرآیندهای این بخش طراحی و در 12 بهمن ماه 1392 در استان آذربایجان شرقی به عنوان پایلوت و در16 اسفند 1393 در کل کشور عملیاتی گردید. در این سامانه در فاز اول اقدام به مکانیزاسیون فرآیندهای صدور پروانه اکتشاف و گواهی ­کشف و پروانه بهره­برداری و زیرفرآیندهای انتقال این مجوزها نموده است که در فاز دوم اقدام به مکانیزه نمودن تمامی زیرفرآیندهای این بخش می­ نماید. نمایش تمام محدوده­های معدنی به صورت آنلاین برای عموم (انتشار آزاد اطلاعات) و استانداردسازی و ایجاد وحدت رویه در امور اداری سازمانهای تابعه، کاهش تعداد مراجعه حضوری متقاضیان به سازمانهای تابعه جهت انجام امور اداری ، کاهش مدت زمان رسیدگی به پرونده­های اداری و ایجاد آمار بروز از مجوزهای جدید صادره از ویژگی­ های این سامانه است.

درخصوص زیرساخت­ های سخت افزاری نیز سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) مأموریت­ هایی دارد که اخذ گزارش از این سازمان قطعا اطلاعات دقیق و به روز در اختیار شما قرار خواهد داد. مضاف بر این توجه داشته باشید که معدنکاران حقیقی و حقوقی دولتی و خصوصی به خودی خود با ورود به محدوده های معدنی از زمان اکتشاف تا پایان عمر معدن زیرساخت های اولیه را ایجاد می نمایند که البته آمار دقیقی در دسترس نیست. اما با مراجعه به هر منطقه­ ای که معدنکاری انجام می­شود احداث زیرساخت های حیاتی قابل مشاهده است. از جمله احداث راههای دسترسی، ترمیم راههای روستایی موجود و حتی احداث جاده­ های آسفالته و تعریض محورهای مواصلاتی موجود، تأمین زیرساخت های مرتبط با انرژی، احداث مدرسه، مسجد و درمانگاه و بسیاری از اقدامات، توسط سرمایه­ گذاران معدنی انجام می­ شود. این فعالیت­ ها بخشی از مسوولیت­ پذیری فعالان اکتشافی و معدنی و قدم بزرگی در راستای انجام معدنکاری مسوولانه است که در دنیا توجه بسیار زیادی به آن می ­شود.

با توجه به سیاست های جدید آیا در توسعه اکتشاف هم به معادن کوچک مقیاس توجه دارید؟

معادن کوچک مقیاس همواره مورد توجه متقاضیان محدوده­ های معدنی بوده است و عمده معادن درحال فعالیت فعلی نیز در زمره معادن کوچک قرار می­ گیرند. اما اخیراً در شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران با همراهی ایمیدرو طرح احیاء و فعال سازی معادن کوچک مقیاس درحال انجام است که وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز به حمایت ­های قانونی از این طرح می­ پردازد.

با وجود عقب بودن کشورمان از متوسط اکتشاف عمقی جهان آیا برنامه ای برای بالا بردن این عمق اکتشافی معدن وجود دارد؟

بحث کم­بودن عمق حفاری­های اکتشافی در کشور نسبت به آمار جهانی، بحثی نسبی است. در ارائه آمارها و انجام بحث­ های کارشناسی این مساله نادیده گرفته می ­شود که در کشور کانادا لایه ­های ترموفراست ضخیمی (حتی تا 1000 متر) و در کشور استرالیا لایه ­های آبرفتی با ضخامت بالا وجود دارد که مکتشفین برای رسیدن به اولین نشانه­ های معدنی باید با حفاری از این لایه ­ها عبور کنند. در کشور ما به دلیل اینکه رخ نمون مواد معدنی به راحتی در سطح زمین قابل مشاهده است، لزوم انجام حفاری­ های عمیق کمتر احساس شده است. لیکن انجام حفاری­ های عمیق از سنوات پیشین آغاز و در مناطق خاصی و به منظور دستیابی به ذخایر بزرگ در حال انجام است. بدیهی­ است تمایل به انجام حفاری­ های عمیق هم از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان حاکمیت معدنی و برنامه­ ریز این حوزه و هم از سوی معدنکاران و مکتشفین احساس می­ شود.

برای حل مشکلات موجود که بعضا در تقابل با سیاست های محیط زیست و منابع طبیعی است چه راهکارهایی دارید؟

طی سالیان اخیر کارگروه های تعامل با ارگان­ های مرتبط با معدنکاری از جمله سازمان جنگل­ ها، مراتع و آبخیزداری؛ سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان انرژی اتمی تشکیل شده که در طول تاریخ معدنی کشور از 112 سال پیش که اولین قانون معادن توسط امیرکبیر وضع شد، بی نظیر بوده است. ما علاوه بر تشکیل منظم این کارگروه ها در سطح استانی و ستادی در تلاشیم تا به نقاط مشترکی با ارگان های یاد شده برسیم. درخصوص سازمان انرژی اتمی تا جایی پیش رفته ایم که مخالفت­ های مؤکد را تا حد ممکن کاهش دهیم و حتی معدنکار ما تولید کننده مواد پرتوزا و سازمان انرژی اتمی خریدار محصول تولید شده باشد.

درخصوص سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل­ ها، مراتع و آبخیزداری نیز، با توجه به مأموریت آنها که همانا حفاظت از محیط طبیعی است، سعی کرده ­ایم که اولاً با تعامل و تلاش جهت آشنایی همکاران خود در بدنه دولت در حوزه­ های یاد شده با مسائل، اهمیت و فرآیندهای معدنکاری و همچنین فراگیری نکات و مسائل علمی آن ها، دید فراگیری در این دو حوزه داشته باشیم تا بتوانیم تصمیمات درستی اتخاذ نماییم. این کار عملاً باعث شده که مرحله چهارمی نیز به فعالیت­ های معدنی اضافه شود. تا پیش از این معدنکاری به اکتشاف، بهره برداری و فرآوری خلاصه می­ شد اما امروز مرحله بازسازی نیز به آن اضافه شده است. در مرحله بازسازی ممکن است عرصه معدنی به حالت پیش از معدنکاری بازتوانبخشی شود و یا به چیز دیگری از جمله مناطق دارای اهمیت گردشگری تبدیل شوند. البته راه طولانی در پیش است تا بتوانیم اصول معدنکاری مسوولانه را از اولین مراحل اکتشاف تا آخرین مرحله بازسازی به دقت اجرا کنیم و تمام عناصر و پارامترهای مؤثر را شناسائی نماییم.

با توجه به اینکه این کار تاکنون در کشور انجام نشده است و ما در مراحل ابتدایی آن هستیم شاید پیشرفت آن با سرعتی کمتر از انتظار باشد. اما اهتمام داریم به منظور رفع موانع سرمایه­ گذاری در این حوزه مهم تولیدی و همچنین پیشگیری از نارضایتی های مردم محلی این مسأله را پیگیری و به انجام برسانیم.