دولت یازدهم در ساماندهی ۱۹ میلیون بد مسکن چه کرد؟

وزارت راه و شهرسازی طی چهار سال گذشته برای ساماندهی وضعیت حاشیه‌نشینان و بافت‌های ناکارآمد،‌ ماموریت‌هایی را به شرکت عمران و بهسازی شهری محول کرد که شناسایی ۱۴۱ هزار هکتار مساحت بافت‌های ناکارآمد، تهیه طرح‌های بازآفرینی بافت‌های تاریخی و فرسوده در ۲۱۶ شهر و ارایه برنامه توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیررسمی برای ۱۱۰ شهر از جمله مهم‌ترین فعالیت‌های این شرکت بوده است.
وزیر راه و شهرسازی در شرایطی حوزه مسکن را تحویل گرفت که شهرها با مشکل اساسی فرسودگی درونی مواجه بودند و طبق آمار عنوان شد حدود ۱۹ میلیون بدمسکن در ایران وجود دارد  و از سوی دیگر مسکن مهر از نیاز واقعی تقاضا که عمدتا در بافتهای حاشیه‌ای و فرسوده شهرها قرار داشت غافل مانده بود. بر همین اساس شرکت عمران و بهسازی شهری که زیرمجموعه این وزارتخانه محسوب می‌شود اولویت برنامه‌های خود را برای سیاست‌گذاری در حوزه توانمندسازی بافت‌های ناکارآمد به کار گرفت.
البته ارایه برنامه توسط یک شرکت نمی‌توانست منجر به ارتقای کیفیت شهرها شود. بر همین اساس وزارت راه و شهرسازی ۲۲ دستگاه را تحت عنوان ستاد ملی بازآفرینی شهری و با هدایت شرکت عمران و بهسازی گرد هم آورد که طی چهار سال گذشته عمده اقدامات در حوزه برنامه‌ریزی انجام گرفت.
سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی ملی برای  تهیه و تصویب سندملی راهبردی احیاء، بهسازی، نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری در تاریخ ششم شهریور 1395 توسط هیئت وزیران صورت پذیرفت. محدوده‌های هدف برنامه‌ مشخص شدند و در این مرحله بود که اعلام شد  ۱۴۰.۹۰۲ هکتار مساحت کل بافت‌های ناکارآمد شهری در مجموع ۵۴۴ شهر را تشکیل می‌دهد. در این بین عنوان شد ۶۱.۶۵۷ هکتار سکونتگاه‌های غیررسمی در ۱۱۰ شهر، شامل هزار و ۱۰۰ محله، ۵۵.۱۰۴ هکتار بافت‌های فرسوده میانی در ۴۶۵ شهر دارای محدوده مصوب ، شامل هزار محله و ۲۴.۱۴۱ هکتار بافت‌های تاریخی در ۱۷۵ شهر، شامل ۶۰۰ محله قرار دارد.
یکی دیگر از کارها تدوین برنامه ملی بازآفرینی در ماده ۵۹، ۶۰ و ۶۱ قانون برنامه ششم با رویکرد اقتصاد مقاومتی برای بازآفرینی ۲۷۰۰ محله در افق برنامه بود که به اقداماتی همچون تهیه طرح‌های بازآفرینی شهری بافت تاریخی و بافت فرسوده میانی برای ۲۱۶ شهر،  شامل ۱۸ هزار و ۱۳۲ هکتار بافت تاریخی و ۳۸ هزار و ۸۹۱ هکتار بافت فرسوده میانی و نیز تهیه طرح­های توانمندسازی در سکونتگاه­‌های غیررسمی برای ۱۱۰ شهر شامل ۶۱ هزار و ۶۵۷ هکتار پرداخت.
ایجاد شبکه همکاری بین کلیه دستگاه‌ها به‌منظور همراستاسازی برنامه‌ها و اقدامات از جمله ملزومات فعالیت‌ها بود. در این زمینه ستاد ملی بازآفرینی در سطح ملی راه‌اندازی شد که طی چهار سال گذشته ۳۲ جلسه و ۳۷۰ مصوبه خروجی این جلسات را تشکیل داد.  در سطح استانی نیز تشکیل ‌ستادهای بازآفرینی ایجاد شد که با ۹۳۴ جلسه و ۱۲۸۰ مصوبه همراه بود.
یکی از چالش‌ها تامین ابزارهای اجرایی برنامه بود که شامل ابزار های مالی و قانونی می‌شد. در بخش ابزارهای مالی ایجاد ردیف­های طرح­های تملک دارایی­های سرمایه­‌ای دولت و ایجاد ۹ ردیف با اعتبار بالغ بر ۶۳۰۰ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۵ و اعتباری افزون بر سه هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۶ انجام گرفت. درخصو ص ابزارهای قانونی نیز اقداماتی انجام شد که از جمله آنها می توان به تصویب روش‌های مختلف تامین منابع مالی برای اجرای طرح‌های بازآفرینی، تشکیل صندوق بازآفرینی شهری، راه‌اندازی موسسات پس‌انداز و تسهیلات مسکن در بافت‌های ناکارآمد شهری،  مدیریت منابع غیر نقدی (دارائی ها)، صندوق­های نیکوکاری، تامین مالی خرد از طریق راه­اندازی صندوق‌های خرده وام، اختصاص منابع یارانه­ای در اختیار بانک مسکن به تسهیلات نوسازی، تنوع بخشی و اولویت دادن به استفاده از تسهیلات بانکی به متقاضیان نوسازی  نام برد.
ایجاد ابزارهای نهادی از دیگر  فعالیت‌های شرکت عمران و بهسازی بود که در این خصوص به راه‌اندازی نهاد توسعه‌گر و راه‌اندازی  و حمایت از تشکیل نهادهای تسهیل‌گر در محله‌های هدف اقدام کرد.
هم‌چنین از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ بیش از ۶۰۰ پروژه و در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ افزون بر ۸۶۰ پروژه در ۱۶۸ شهر و ۳۵۲ محله، اقداماتی بود که در بحث خدمات روبنایی و توسعه زیرساخت‌ها و فضاهای شهری صورت گرفت.
اما یکی از مهم‌ترین بخش‌های فعالیت به اعطای تسهیلات نوسازی مربوط می‌شد. در این خصوص اعطای ۳۰۰ هزار فقره تسهیلات بهسازی و نوسازی مسکن در محدوده‌ها و محله‌های هدف در هر سال تا پایان برنامۀ ششم، در هیئت وزیران در سال ۱۳۹۳ به تصویب رسید که البته ۳۵ درصد از ۸۵  هزار و  ۷۰۰سهمیه ابلاغی اعطای تسهیلات نوسازی مسکن در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ تخصیص پیدا کرد.
نهادینه کردن سیاست‌ها و برنامه‌های بازآفرینی شهری؛ از طریق آموزش، گفتمان سازی، اطلاع رسانی و فعالیتهای فرهنگی-ترویجی، اقدام دیگری بود که در این خصوص می‌توان به اجرای ۲۵۹ دوره آموزشی و رویداد آموزشی-ترویجی معادل ده میلیون و ۲۲۳ هزار نفر-ساعت در سطوح ستادی و استانی، برگزاری ۹۳ نشست تخصصی، تهیه و انتشار ۳۷ عنوان اسناد ترویجی و ۴۴ عنوان کتاب و انتشار ۱۶ شماره نشریه، ایجاد شبکه‏ های همکاری با دانشگاه‏ ها، موسسات پژوهشی، سازمان‏های مدنی و مردم نهاد فعال به همراه تهیه افزون بر ۱۸ طرح پژوهشی کاربردی و حمایت از بیش از ۲۰۰ مورد پایان‏نامه دانشجویی اشاره کرد.