صنعت پتروشیمی از جهش توسعه‌ای تا گشایش اقتصادی

به گزارش می متالز، صنعت پتروشیمی ایران که این‌روزها جشن سالانه خود را در قالب نمایشگاه ایران‌پلاست تجربه می‌کند، توانسته با عبور از سد تحریم‌ها و دیوارهای محدودکننده سیاسی و اقتصادی، روند رو به توسعه خود را همسو با سیاست راهبردی جلوگیری از خام‌فروشی نفت و گاز به‌خوبی طی کند و با بلندکردن این پرچم، ارقام اقتصادی خود را در حوزه‌های مختلف و حتی ارقام اقتصاد ملی را به لحاظ کمی و کیفی جابه‌جا کند. این صنعت اگرچه پیشینه طولانی در ایران دارد، اما به نسبت قدمت صنعت نفت در ایران و همچنین ثبت رکوردهای جدید و بزرگ در حوزه‌های مختلف، صنعتی جدید، پویا و پربازده در ایران به شمار می‌رود.

جهش واقعی و توسعه هدفمند صنعت پتروشیمی در ایران به سال ۱۳۷۶ بازمی‌گردد. ارزش تولیدات پتروشیمی در آن سال، به قیمت ثابت ۷۶ حدود یک میلیارد دلار بود که این میزان هم‌اکنون حدود ۱۶ میلیارد دلار است و پیش‌بینی می‌شود این ارزش در سال ۱۴۰۰ به ۲۵ میلیارد دلار و در سال ۱۴۰۴ به ۳۷ میلیارد دلار برسد.

این میزان ارزش حاصل ۵۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این صنعت تاکنون در قالب ۵۶ مجتمع پتروشیمی و ۹۳ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تا سال ۱۴۰۴ با ۸۳ مجتمع فعال است که ۱۰۵ محصول تولیدی را شامل می‌شود. بیشترین سرمایه‌گذاری انجام شده در سال‌های اخیر، مربوط به سال۸۳ است. ۱۵ طرح پتروشیمی به ارزش ۵.۲ میلیارد دلار از سال ۹۲ به بهره‌برداری رسیده و ۳۷ طرح نیز تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری خواهد رسید.

صنعت پتروشیمی هم‌اکنون روزانه معادل ۶۵۰ هزار بشکه نفت‌خام خوراک شامل نفت، گاز، و ان‌جی‌ال مصرف می‌کند که این میزان در سال ۱۴۰۴ به ۱.۷ میلیون بشکه در قالب ۸۳ مجتمع خواهد رسید. در سبد خوراک مجتمع‌های پتروشیمی، سهم گاز ۷۷ درصد است که این میزان در سال ۱۴۰۴ به ۸۶ درصد خواهد رسید. افزایش سهم خوراک گازی مجتمع‌های پتروشیمی به لحاظ اقتصادی و فنی دارای بازدهی اقتصادی بیشتری خواهد بود. تولید هر یک میلیون تن پتروشیمی هم‌اکنون ۱۷۰ هزار شغل در پایین‌دست این صنعت ایجاد می‌کند. هم‌اکنون ۱۰۸ هزار نفر به‌صورت مستقیم در صنعت پتروشیمی فعال هستند.

لازمه توسعه منطقی و کم‌هزینه صنعت پتروشیمی در ایران با توجه به مزیت نسبی موجود در کشور، تنوع خوراک، سرمایه‌گذاری بالا، دسترسی به فناوری‌های جدید و مهم‌تر از آن دسترسی به بازار بزرگ و پایدار است. نکته قابل‌توجه اینکه آسیب‌پذیری صنعت پتروشیمی از چالش‌ها و محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی مانند تحریم‌های اقتصادی اخیر به نسبت فروش نفت خام و به‌دلیل تنوع مشتریان، حجم کمتر محموله‌ها و مهم‌تر از همه ماهیت غیردولتی بودن شرکت‌ها و مجتمع‌های صنعتی، بسیار کمتر است، بنابراین می‌توان انتظار داشت با روند رو به توسعه صنایع پتروشیمی در کشور، آسیب‌پذیری اقتصاد ملی نیز نسبت به تهدیدات کاهش یابد، هرچند باید اذعان کرد که توسعه طبیعی و کم‌هزینه این صنعت نیز در گرو کاهش مخاطرات و تهدیدات خارجی است.

پیشرفت و توسعه بی‌سابقه، ماندگار و ثروت‌آفرین صنعت پتروشیمی در ایران که با توجه به مزیت نسبی ایران در بخش نفت و گاز، طبیعی به‌نظر می‌رسد، اما یک ابهام بزرگ را با خود همراه داشته و دارد و آن این است که ثبت سریع رکوردها و ارقام بزرگ در این صنعت، چه تأثیری در زندگی روزمره مردم و بهبود معیشت آنان دارد.

اگر قائل به ثروت‌آفرینی و ثروت‌افزایی صنعت پتروشیمی هستیم، سهم و بهره مردم ایران از این ثروت زیاد چه بوده و چه خواهد بود؟ به‌عبارت دقیق‌تر چرا طعم و مزه این ثروت‌زایی برای ایرانی‌ها تاکنون چشیده نشده است؟ چرا اثرات این حرکت بزرگ هنوز به‌طور واضح و آشکار در زندگی مردم دیده نمی‌شود؟

واقعیت این است که دست‌اندرکاران صنعت نفت در طول حداقل دو دهه گذشته، ماموریت خود را برای‌ پیشرفت و توسعه این صنعت به‌خوبی انجام داده‌اند و شاید بتوان گفت با وجود همه محدودیت‌ها و به‌عبارت بهتر تحریم‌های اقتصادی خارجی و تنش‌های داخلی، جلوتر از ظرفیت‌های موجود، به توسعه این صنعت همت گمارده‌اند. 

صنعت پتروشیمی ایران هم‌اکنون می‌تواند خود را به‌عنوان پیشران اقتصاد کشور به شرط مهیا بودن شرایط اقتصادی و سیاسی داخلی و خارجی مطرح سازد و قطار اقتصادی کشور را به حرکت درآورد. طبیعتا اگر قطار اقتصادی کشور به حرکت درآید، می‌توان اثرات مستقیم این حرکت را در زندگی روزمره مردم در شکل رونق تولید، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و عمران و آبادانی کشور دید.

مسئولیت این بخش از کار برعهده حاکمیت است تا از توان و ظرفیت‌های صنعت جوان و پویای پتروشیمی و قدرت ثروت‌آفرینی آن برای به حرکت درآمدن اقتصاد کشور، استفاده کند. حاکمیت باید با فراهم ساختن شرایط باثبات اقتصادی و سیاسی و همچنین رفع تنش‌ها و مخاطرات خارجی، هم به تداوم حیات و توسعه صنعت پتروشیمی از طریق تأمین کم‌هزینه منابع مالی و فناوری‌های روز کمک کند و هم دسترسی آسان و کم‌هزینه به بازارهای جهانی را موجب شود، همچنین بسترهای اثربخشی مستقیم ثروت‌آفرینی این صنعت را در زندگی مردم ایجاد کند.

ارائه صرف آمار و ارقام از رشد و توسعه صنعت پتروشیمی اگرچه ممکن است لبخند را بر لبان مردم ظاهر سازد، اما زمانی این لبخند ماندگار است و واقعی که مردم عادی طعم شیرین این پیشرفت‌ها را در زندگی روزمره خود بچشند و شاهد گشایش اقتصادی واقعی باشند.

علیرضا سلطانی، کارشناس اقتصاد انرژی