دوگانه‌سوز کردن خودرو چقدر به‌صرفه است؟

به گزارش می متالز، ولت در شرایطی سیاست دوگانه‌ سوز‌ کردن خودروها را در راستای کاهش مصرف بنزین در دستور کار قرار داده که به نظر می‌رسد این طرح فراتر از واقعیات موجود اقتصادی و شتابزده اتخاذ شده است.

آنچه مشخص است دولت بیش از آنکه خودروسازان را وارد گود گازسوز کردن خودروها کند، بر کارگاه‌هایی تکیه کرده که قرار است اهداف کیفی و کمی این طرح را محقق کنند.هر چند کارگاه‌های تبدیلی پس از حذف بخشی از یارانه بنزین در دولت نهم حضور گسترده‌ای در گازسوز کردن خودروها داشتند اما با تغییر الگوی مصرف پس از مدت کمی از افزایش قیمت بنزین، تقاضا در این زمینه به شدت افت کرد. به این ترتیب با کاهش تقاضا از یک طرف کارگاه‌های تبدیلی تغییر کاربری دادند و از سوی دیگر خودروسازان نیز که محصولات پایه گاز سوزعرضه می‌کردند، با افت تولید همراه شدند.

حالا اما با اصلاح قیمت بنزین و حذف بخشی از یارانه این فرآورده نفتی بار دیگر دولت با تشویق مالکان خودرو به گازسوز کردن خودروها، در تلاش است که کارگاه‌های تبدیلی را فعال کند تا از این رهگذر صرفه جویی قابل‌ توجهی در میزان مصرف بنزین ایجاد کند. به این ترتیب باید پرسید که آیا دولت به همان میزان که اهداف کمی را مد نظر دارد اهداف کیفی این سیاست را نیز سنجیده است؟ آیا واقعیات اقتصادی و مهندسی کشور نیز در تبدیل کارگاهی خودروها مورد توجه قرار گرفته است؟ آنچه مشخص است در دولت نهم هدف‌گذاری سنگینی برای گازسوز کردن خودروها مدنظر قرار گرفت تا جایی که حتی وزیر وقت صنعت و معدن به خودروسازان امر کرده بود که کم کم تولید محصولات را به سمت خودروهای گازسوز سوق دهند.در این بین حتی تولید یک میلیون و ۸۰۰ هزار خودروی گازسوز ظرف سه سال باقیمانده از برنامه چهارم پیش‌بینی شده بود.

در این بین اما خودروسازان با مشکلات عدیده‌ای مواجه بودند که مهم‌ترین آن عدم تامین کیت و کپسول در این شرکت‌ها بود. در هر صورت این چالش نیز با واردات قطعات مزبور تا حدودی مرتفع شد. از سوی دیگر بنا بر تقاضای بالای دوگانه‌سوزها، به موازات گازسوز کردن خودروها توسط خودروسازان، کارگاه‌هایی نیز در همین راستا شکل گرفتند که بیشتر به‌صورت زیرزمینی فعالیت داشتند. گسترش این کارگاه‌ها که بدون نظارت محصولات بنزین‌سوز را تبدیل به گازسوز می‌کردند فاجعه انفجار این خودروها را به بارآورد. اما با تولید محصولات پایه گازسوز به نوعی کارگاه‌های تبدیل خودروها برچیده شد و به موازات آن کارگاه‌های غیرمجاز نیز با کاهش تقاضا یکی پس از دیگری از ادامه فعالیت بازماندند. حالا اما در غیاب خودروسازان و تشویق دولت به گازسوز کردن خودروها با هدف صرفه جویی در بنزین باز هم کارگاه‌های تبدیلی (نه به‌طور زیرزمینی) فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.

در این زمینه اتحادیه‌ای که البته از سوی اتاق اصناف (زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت) مجوز اخذ کرده و مورد تایید وزارت نفت نیز هست، به تازگی فراخوانی را بابت دوگانه‌سوز کردن خودروها اعلام کرده است. این اتحادیه با نام اتحادیه «سوخت‌های جایگزین» از شهروندان خواسته برای قرار گرفتن در نوبت دوگانه‌سوز کردن خودروهایشان، در سایتی که این اتحادیه معرفی کرده ثبت نام کنند. بنا بر گفته رئیس اتحادیه سوخت‌های جایگزین، حجم تقاضا برای گازسوز کردن خودروها همزمان با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین افزایش یافته و تا مرز دریافت روزانه ۳۰ هزار تقاضا در سامانه ثبت‌نام بالا رفته است. وی این را هم گفته که قطعات و تجهیزات موردنیاز برای دوگانه‌سوز کردن خودروها، کاملا بومی‌سازی شده و با توجه به افزایش تقاضا، هم‌اکنون کارخانه‌های مربوطه تولید خود را بالا برده و شبانه‌روزی و دو شیفته کار می‌کنند.

اظهارات رئیس این اتحادیه در شرایطی است که به گفته یک منبع آگاه در سازمان ملی استاندارد، هنوز استاندارد خودروهای تبدیلی در کارگاه‌ها تدوین نشده است. بنابراین مشخص نیست که این خودروها با چه استانداردی قرار است گازسوز شوند. از سوی دیگر با توجه به تحریم‌ها تجهیزات و ملزومات این کارگاه‌ها چگونه قرار است تامین شود؟ هر چند رئیس اتحادیه مذکور عنوان کرده که تجهیزات مورد نظر بومی‌سازی شده‌اند اما این سوال بازهم مطرح می‌شود که طی این چند سال که تقاضای چندانی برای گازسوز کردن خودروها وجود نداشته و خیلی از کارگاه‌ها نیز غیرفعال شدند چگونه فرصت بومی شدن این تجهیزات و لوازم ایجاد شده است؟

تجربه جهانی

اگرچه طی سال‌های اخیر، اغلب خودروسازان جهانی در پاسخ به نیاز مردم برای خریداری یک خودروی ایمن و پاک، راهکار طراحی و توسعه خودروهای برقی و هیبریدی را تعریف کرده‌اند، اما استفاده از گاز طبیعی به‌عنوان سوختی با آلایندگی کمتر نسبت به سوخت‌های رایج فسیلی، همچنان برای برخی از کشورهای آسیایی، اروپایی، آمریکای لاتین و حتی ایالات متحده آمریکا جذاب است و مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال نصب محفظه‌های سی‌ان‌جی در خودروها به‌دلیل طبیعی بودن این گاز و قابلیت اشتعال‌پذیری بسیار بالا، می‌تواند ریسک‌های جدی درپی داشته باشد و از این‌رو در بسیاری از کشورها تاسیساتی که این محفظه‌ها را نصب می‌کنند باید از مراجع نظارتی استاندارد‌های لازم را دریافت کرده باشند. برای نمونه در آمریکا، تاسیسات مذکور باید به تفاوت‌های گاز مایع و گاز طبیعی آشنا باشند و در عین حال یک سطح از ایمنی را در نصب محفظه هر دو نوع گاز رعایت کنند.

در ایالات‌متحده آمریکا، تاسیسات نصب محفظه خودروهای گازسوز، توسط سازمان ملی مقابله با حریق مورد نظارت قرار دارند. براساس مقررات این سازمان، تاسیسات نصب محفظه‌های گاز سی‌ان‌جی باید از استفاده از هرگونه وسایل گرمایشی یا ابزارهایی که شعله‌ آتش ایجاد می‌کنند خودداری کنند، چرا که گاز طبیعی بسیار سبک‌تر از سایر سوخت‌های مورد استفاده در خودرو مانند بنزین و گازوئیل است. در این خودروها باید نوع و کیفیت تجهیزات برقی که ممکن است در صورت خرابی موجب جرقه شوند مورد نظارت مستمر قرار داشته باشند. اما وظیفه نظارت و بررسی خود محفظه را پس از نصب سازمان دیگری درآمریکا عهده‌دار است که سازمان امنیت ترافیک بزرگراه‌ها نام دارد و هر ۱۲ ماه یک‌بار باید این محفظه‌ها را در مکان‌های اعلام‌شده کنترل و بررسی کند تا به تمدید مجوز تردد آن خودرو اقدام کند. این بررسی‌ها از آن جهت حائز اهمیت است که این محفظه‌ها ممکن است در طول زمان و ناهمواری‌ جاده‌ها ضربه ببینند و موجب نشت گاز شوند.

به‌علاوه سلامت و ایمنی این محفظه‌ها باید پس از هرگونه تصادف خودروی مذکور بار دیگر مورد بازبینی این سازمان قرار بگیرد. پس از انجام بازرسی‌های لازم، روی محفظه گاز برچسبی نصب می‌شود تا مشخص شود که ایمنی آنها کنترل شده است. در شرایطی که دو سازمان مستقل در ایالات متحده آمریکا روی بحث دو‌گانه‌سوز کردن خودرو نظارت دارند، شاهد هستیم که در ایران تاکنون متولی بخش بازرسی ادواری خودروهای گازسوز چند بار تغییر کرده است. زمانی وزارت نفت و در مقطعی نیز وزارت کشور این وظیفه را به عهده دارد. به این ترتیب در شرایطی محصولات گازسوز نسبت به بنزین‌سوزها در معرض خطرات بیشتری قرار دارد که بسیاری از کشورها از جمله آمریکا استانداردهای سفت و سختی برای آن وضع کرده‌اند، این در شرایطی است که در ایران پیش از تدوین استاندارد تبدیل کارگاهی، مالکان خودرو تشویق به گازسوز کردن خودروهایشان می‌شوند.

تعارض‌ها در فرآیند دوگانه‌سوزها

همواره بعد از افزایش نرخ سوخت و سهمیه‌بندی بنزین موج تقاضا برای گازسوز کردن خودروهای بنزین‌سوز به راه می‌افتد. در دور جدید افزایش نرخ بنزین نیز شاهد این مساله هستیم. آن طور که رئیس اتحادیه سوخت‌های جایگزین می‌گوید روزانه ۳۰ هزار تقاضا در سامانه این اتحادیه برای گازسوز کردن محصولات بنزین‌سوز ثبت می‌شود، اما با ثبت این میزان تقاضا باید به چالش‌های گازسوز کردن کارگاهی خودروها نیز توجه داشت که یکی از آنها تامین تجهیزات و قطعات مورد نیاز در این زمینه است. البته مسوولان وزارت نفت معتقدند در دوره‌ای که این وزارتخانه مسوولیت دوگانه‌سوز کردن خودروها را بر عهده داشته است، توانسته با ایجاد ساز‌و‌کارهایی زیر‌ساخت‌های مورد نیاز این بخش را اعم از تولید کیت‌ها و همچنین تولید مخازن مهیا کند. بنابراین در دوره فعلی به‌رغم تحریم‌هایی که صنعت خودرو را درگیر کرده است، این قابلیت در داخل وجود دارد که بتوانیم قطعات مورد نیاز را تامین کنیم. در شرایطی مسوولان وزارت نفت روی داخلی‌سازی قطعات مورد استفاده در روند گازسوز کردن خودروها تاکید می‌کنند که مدیران خودروساز نظر دیگری دارند.

یکی از مدیران شرکت‌های خودروساز در این زمینه عنوان می‌کند که ابتدا باید میان قطعات مورد استفاده در این فرآیند تفکیک صورت بگیرد. وی می‌گوید در بخش تامین کپسول‌های گاز مشکلی وجود ندارد. زیرا در شرایطی که تولید کپسول‌ها به روش بدون درز نیازمند واردات است، می‌توانیم با افزایش ظرفیت تولید به روش ورق‌های فولادی، کمبودهای این بخش ناشی از عدم واردات را جبران کنیم.وی ادامه می‌دهد که در بخش تولید کیت با کمبود برخی از قطعات مواجه هستیم.

او می‌گوید: دلیل این مساله را باید در اقتصادی نبودن تولید این قطعات در داخل جست‌و‌جو کرد. چالش بعدی در گازسوز کردن خودروها، مباحث مرتبط با استاندارد است. در حالی‌که مسوولان امر تاکید می‌کنند که کارشناسان استاندارد در کارگاه‌های مشمول این طرح حضور دارند و بر فرآیندها نظارت می‌کنند، پیگیری‌ها از سازمان ملی استاندارد گویای این است که نظرات کارشناسان این سازمان شامل خودروهای گاز‌سوزی می‌شود که پیش‌تر دوگانه‌سوز شده‌اند و کارشناسان نظارتی روی فرآیند گازسوز کردن خودروهای متقاضیان جدید ندارند. از نکات قابل تاملی که مسئولان سازمان ملی استاندارد در ارتباط با تبدیل خودروهای تک‌سوز به دو‌گانه‌سوز بیان می‌کنند این است که هنوز استانداردی برای تبدیل محصولات بنزین‌سوز به گازسوز تدوین نشده است. آنها می‌گویند در مقاطعی تلاش‌هایی برای تدوین استاندارد برای این بخش صورت گرفت؛ اما همچنان شاهد هستیم که تبدیل خودروهای تک‌سوز به دوگانه‌سوز که در کارگاه‌های مشمول این طرح انجام می‌گیرد، فاقد استاندارد است.