"سهام عدالت" و تابلوی فروش ممنوع

به گزارش می متالز، آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت، ۹ بهمن ماه سال ۱۳۸۴ به تصویب هیات وزیران رسید. تصویب اساسنامه شرکت کارگزاری سهام عدالت در همان روز بر عزم راسخ دولت جدید در عملی ساختن این پروژه صحه گذاشت و سهام مزبور پیش از آغاز سال ۱۳۸۵ ، در چهار استان به تعدادی از مشمولان طرح اعطا شد. در مرحله اول واگذاری سهام عدالت به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان طرح سهام عدالت داده شد.

ارزش این برگه‌ها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان سهام بود که بعد به یک میلیون تومان افزایش یافت. قرار بود که برای گروه‌های کم درآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر نیز به مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت گردد.

در نهایت سهام عدالت به حدود ۴۶ میلیون و ۵۶۴ هزار نفر از مردم تخصیص یافت. در سبد سهام عدالت، بخشی از سهام ۴۹ شرکت سودده قرار دارد که ۳۵ شرکت آن بورسی و ۱۴ شرکت، غیر بورسی هستند.

ارزش اسمی سهام عدالت، ۲۶ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان بوده و ارزش روز سهام عدالت در حال حاضر حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان برآورد می شود.

در این چند سال دو مرحله سود به سهامداران پرداخت شده و سهامدارانی که سهام عدالت ۱ میلیون تومانی داشته اند در مجموع بابت سود سال های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ مبلغ ۳۲۵ هزار تومان سود دریافت کرده اند. سود سال ۱۳۹۷ هنوز پرداخت نشده و احتمالا بهمن ماه، پرداخت خواهد شد؛ اما گویا سود سال ۱۳۹۷ بیش از ۲۲۰ هزار تومان خواهد بود.

مهمترین نکته در مورد سهام عدالت، بحث آزادسازی سهام عدالت است. فعلا دارندگان سهام عدالت، حتی به صورت وکالتی، حق فروش سهام خود را ندارند اما دو سالی هست که دولت، لایحه آزادسازی سهام عدالت را تقدیم مجلس است. این لایحه در کمیسیون های مختلف مجلس مورد بررسی قرار گرفته و گفته می شود به زودی در صحن علنی مجلس بررسی خواهد شد. البته شنیده شنیده بعد از تایید مجلس، آزادسازی سازی سهام عدالت باید به تایید سران ۳ قوه هم برسد و تا پایان امسال این موضوع تعیین تکلیف خواهد شد.

با توجه به اهمیت زمان و نحوه آزادسازی سهام عدالت و تاثیر آن بر بازار سرمایه، خبرنگار بورس نیوز در گفتگویی با جمشید پژویان، عبدالحسین ساسان و مرتضی عزتی، کارشناسان امور اقتصادی و هومن عمیدی کارشناس بازار سرمایه به بررسی زوایای آزادسازی سهام عدالت پرداخت.

باید مراقب عرضه سنگین سهام عدالت در بورس بود

جمشید پژویان، اقتصاددان، در این خصوص بیان کرد: به هر حال نحوه توزیع سهام عدالت به صورتی بوده که دولت نمی تواند ادعا کند سهام عدالت مختص اقشار کم درآمد و فقیر است. آزادسازی سهام عدالت و امکان خرید و فروش این سهام در بازار سرمایه، قیمت سهام را کاهش خواهد داد. چرا که افزایش عرضه در هر حوزه ای، کاهش قیمت ها را در پی خواهد داشت.

از سوی دیگر، آزادسازی سهام عدالت، در شرایطی که فشار اقتصادی بر دوش مردم سنگینی می کند، درآمدی نصیب اقشار ضعیف خواهد کرد و این اتفاق، برای این قشر اتفاق خوشایندی است؛ اما از آنجا که بخش عمده نیاز این قشر، تامین کالاهای ضروری است، آزادسازی سهام عدالت، فقط یک دوره کوتاه مدت ایجاد درآمد کرده و موجب افزایش تقاضای کالاهای ضروری و به دنبال آن، افزایش قیمت ها خواهد شد. ولی اگر سیاست توزیع سود سهام عدالت، به درستی اجرا شود؛ مردم خصوصا اقشار ضعیف و کم درآمد، مستمری دایمی (هر چند اندک) خواهند داشت.

پژویان در رابطه با تاثیر آزادسازی سهام عدالت بر بازار سرمایه گفت: با در نظر گرفتن ارزش روز سهام عدالت، آزادسازی این حجم سهام، بازار سرمایه را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد.

مردم به ظاهر سهامدار "سهام عدالت" هستند

مرتضی عزتی، اقتصاددان، در این خصوص گفت: در طرح سهام عدالت بخشی از دارایی های دولت به صورت اسمی، و نه به صورت واقعی، به مردم واگذار شد. مردم در ظاهر سهامدار شرکت ها و بنگاه های اقتصادی هستند، ولی هیچ یک از اختیارات سهامداری را ندارند.

مردم به عنوان دارندگان سهام عدالت نه حق مداخله در مجامع و تصمیمات شرکت ها و نه حق خرید و فروش سهام را دارند. از طرف دیگر، تا قبل از واگذاری سهام عدالت، مدیران شرکت ها تحت نظارت سیستم دولتی توسط دولت تعیین می شد؛ بعد از واگذاری سهام عدالت هم همچنان مدیران شرکت توسط دولت تعیین می شود، ولی حق نظارت بر انتخاب مدیران از سیستم نظارت دولتی اخذ شده و به عده ای معدود داده شده است. تبعات این اقدام را هم در مشکلاتی که برخی مدیران در شرکت ها ایجاد کردند، مشاهده کردیم.

عزتی در پاسخ به این سوال که «آیا هدف توزیع عادلانه درآمد بین مردم با تخصیص سهام عدالت محقق شده است؟» بیان کرد: به نظر می رسد تخصیص سهام عدالت با چند هدف صورت گرفته و یکی از این اهداف، انتفاع عموم مردم از این دارایی بوده تا هم ثروت و هم درآمد مردم با دریافت سهام عدالت افزایش یابد؛ ولی تا این لحظه سهام عدالت اصلا به ثروت مردم اضافه نکرده است. چرا که سهامداران اصلا امکان اعمال اختیارات مالکیت را ندارند. مادامی که مردم حق تصمیم گیری در مورد سهام عدالت را نداشته باشند، سهام عدالت دارایی افراد تلقی نمی شود. سودی هم که در طی این چند سال به سهامداران پرداخت شده، به اندازه یارانه چند ماه بوده و در حدی نبوده که مردم بعنوان درآمد روی آن حساب کنند.

وی افزود: موافق آزادسازی سهام عدالت هستم و دارندگان سهام عدالت می بایست مانند سایر سهامداران شرکت های بورسی، از اختیارات سهامداری برخوردار باشند. نمی توان به بهانه نگرانی بابت فروش سهام عدالت و از دست رفتن دارایی سهامداران، اختیار معامله را از آنان سلب کرد. مردم عاقل هستند و باید اختیار دارایی خود را داشته باشند. سلب اختیار مردم و جلوگیری از حقوق مالکیت نه شرعی است و نه قانونی. دولت می تواند معاملات سهام عدالت را آزاد کند؛ اما تدابیری بی اندیشد که بعد از آزادسازی سهام عدالت، دارندگان سهام هنگام فروش دارایی خود زیان نکنند.

عزتی در خاتمه گفت: در تمام دنیا برای واگذاری سهام یک بنگاه اقتصادی، بهترین شیوه، عرضه سهام آن بنگاه در بورس است تا هم بازدهی بنگاه اقتصادی افزایش یابد و هم عملکرد بنگاه ها شفاف باشد و رانت و فسادی صورت نگیرد. اگر تمام این بنگاه ها در بورس عرضه می شد، مردم امکان استفاده از منافع سهامداری را داشتند. اشخاصی که نیازمند نقدینگی بودند، دارایی خود (سهام عدالت) را به فروش می رساندند و اشخاصی هم که تمایل داشتند از محل نگهداری این دارایی بهره می بردند.
ضمن اینکه اگر تمام شرکت های پرتفوی سهام عدالت در بورس عرضه می شد، شرکت ها ناچار به فعالیت بر اساس چارچوب بورس بودند و امروز از ارزش بالاتری برخوردار بودند. در حالی که مردم تا کنون از این سهام بهره ای نبرده اند و در ۱۰ سال گذشته، فقط فقط مبلغ ناچیزی بعنوان سود دریافت کردند.

عدالت "سهام عدالت" از کدام زاویه باید نگاه شود!

عبدالحسین ساسان، اقتصاددان، در این زمینه گفت: «عدالت» موضوع پیچیده ای است و باید دید به عدالت از چه زاویه ای نگاه کنیم. عدالت به معنای برابری فرصت ها و ایجاد امید به بهبودی است. عدالت یک متغیر صرفا ریاضی و مکانیکی نیست و چه بسا اجرای طرحی برای برقراری عدالت، خود منجر به افزایش بی عدالتی شود. کما اینکه تجربه نشان داده بعضی طرح ها از جمله طرح بررسی منشا دارایی های اشخاص معمولا منجر به خروج سرمایه ها از کشور می شود. (این طرح در دوران قبل از انقلاب هم چنین نتیجه ای در بر داشت)

وی افزود: معتقدم عدالت یعنی پیگیری مسیر سرمایه ها و هدایت سرمایه ها به مسیر تولید و کارآفرینی و اشتغال. در مورد سهام عدالت هم اولین گام در راستای اجرای عدالت، اداره امور شرکت ها توسط مدیران توانمند و خلاق و کارآفرین خواهد بود.

ساسان تاکید کرد: آزادسازی معاملات سهام عدالت لزوما به معنای اجرای عدالت و کمک به اقشار ضعیف جامعه نیست. احتمالا به محض آزادسازی سهام عدالت، بخشی از دارندگان سهام عدالت اقدام به فروش آن کرده و فشار عرضه ها، خودبخود سبب افت قیمت سهام عدالت در بازار شده و به این ترتیب، اقشار ضعیف، همین دارایی اندک را هم به ثمن بخس از دست خواهند داد. آزادسازی سهام عدالت حتما سقوط قیمت ها را در پی خواهد داشت و بهتر است به جای آزادسازی سهام عدالت، شرایطی برای آزادسازی تدریجی فراهم شود. ضمن اینکه آزادسازی ناگهانی سهام عدالت این فرصت را فراهم می کند که عده ای سودجو با خرید سهام عدالت در ترکیب مدیریتی شرکت ها جای بگیرند و این شرکت ها را تبدیل به ابزاری برای رانت و سواستفاده و اخذ تسهیلات بانکی و... کنند؛ بدون آنکه دغدغه تولید و تامین حقوق کارگران را داشته باشند.

"سهام عدالت" در برهه فعلی، خیر!

هومن عمیدی کارشناس بازار سرمایه در این راستا گفت: مخالف آزادسازی سهام عدالت در مقطع فعلی هستم. در شرایط کنونی، بازار سرمایه تنها بازار مناسب برای سرمایه گذاری بوده که بازدهی معقولی برای سرمایه گذاران به ارمغان داشته است. ضمن اینکه بازار سرمایه بار سایر بازارها را هم به دوش می کشد و هم دولت از طریق انتشار اوراق بدهی از این بازار تامین مالی می کند و هم شرکت ها و بنگاه های اقتصادی، با استفاده از مکانیزم عرضه اولیه، اقدام به جذب نقدینگی از این بازار می کنند.

اگر از بازاری که در طی این سال ها، همواره مورد بی مهری دولتمردان قرار گرفته، انتظار داشته باشیم حالا که وارد مسیر رشد شده، بار آزادسازی سهام عدالت را هم به دوش بکشد، جفا در حق بازار سرمایه است.

وی افزود: آزادسازی سهام عدالت در صورتی پذیرفتنی است که نقدینگی مناسبی به سمت بازار سرمایه هدایت شود و فعلا هدایت هوشمندانه نقدینگی به این بازار انجام نشده است. بنابراین نمی توان انتظار داشت بازار سرمایه کارکردهای متفاوت خود را به خوبی نشان دهد و هم به تامین مالی دولت و بنگاه های اقتصادی و شرکت ها کمک کند و هم مسیر رشد خود را طی کند و عموم سرمایه گذاران از سرمایه گذاری در این بازار منتفع شوند و هم سهام عدالت، نقدشوندگی بالایی داشته باشد.

عمیدی تصریح کرد: شرایط مناسبی برای عرضه سهام عدالت نیست؛ چرا که دارندگان سهام عدالت در صورت فروش سهم، احتمالا نقدینگی خود را از بازار خارج خواهند کرد و چرخه معاملات، سیر منطقی نخواهد داشت. با آزادسازی سهام عدالت، موجی از فشار فروش در بازار شکل خواهد گرفت و کلیت بازار را منفی خواهد کرد. قبل از آزادسازی سهام عدالت، باید بستری فراهم شود که ارزش معاملات روزانه بازار (معاملات واقعی) به بیش از ۵ هزار میلیارد تومان برسد و در چنین فضایی، به تدریج اقدام به آزادسازی سهام عدالت کرد و عطش بازار را با عرضه های سهام عدالت فرو نشاند.

وی در رابطه با روش آزادسازی سهام عدالت اظهار کرد: در صورت آزادسازی سهام عدالت، سهام عدالت را می توان در قالب یک شرکت هلدینگ سرمایه گذاری در بورس عرضه کرد. دارندگان سهام عدالت هم متناسب با ارزش NAV سهام این هلدینگ سرمایه گذاری، سهم دریافت کنند. در این صورت، سهامداران و شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاری هم امکان معامله سهام این مجموعه را خواهند داشت. ضمن اینکه با توجه به ارزندگی شرکت های پرتفوی سهام عدالت، احتمالا خرید سهام این مجموعه و حضور در ترکیب هیات مدیره شرکت های پرتفوی سهام عدالت هم برای نهادهای مالی جذاب خواهد بود.

عمیدی در خاتمه گفت: بهتر است دولت به جای پرداخت یارانه به مردم، به آنها سهام بدهد. به این ترتیب، هم نقدینگی لازم برای بازارگردانی سهام عدالت بعد از آزادسازی، از پولی که صرف پرداخت یارانه ها می شد، تامین می شود و ضمنا از فشار کمبود نقدینگی دولت کاسته می شود و هم مردم به جای دریافت یارانه از سود این سهام بهره خواهند برد. علاوه بر این، اعطای سهام به جای یارانه، منجر به توسعه فرهنگ سهامداری در پایین ترین سطوح جامعه خواهد شد. بازار سرمایه فقط محل سرمایه گذاری اقشار با درآمد بالا نیست و همه مردم می توانند از مزایای سرمایه گذاری در این بازار برخوردار شوند. اعطای سهام به جای یارانه نقدی، اثر منفی کمتری هم بر تورم خواهد داشت. در کشورهای توسعه یافته از جمله آمریکا، بخشی از درآمد مردم از محل سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری است؛ در حالی که در کشور ما درصد بسیار کمی از مردم با سرمایه گذاری های مولد مانند سرمایه گذاری در بازار سهام آشنایی دارند.