روایت رسمی از آلاینده‌های نفتی

به گزارش می متالز، سازمان‌ها و نهادهای درگیر با بحث کیفیت هوا درحالی با ارائه شواهد و مدارک مربوط به سازمان خود تلاش می‌کنند نقش خود را در تنگ شدن نفس شهرها و شهروندان کم‌رنگ نشان دهند که آلودگی هوا همچنان ادامه دارد. در چنین شرایطی به تازگی نشانگرهای شاخص آلودگی هوا در شهری مانند تهران افزایش گازهای گوگردی را تایید می‌کنند. براساس گزارش‌های موجود، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش این گازهای آلاینده که عامل ایجاد بوی نامطبوع نیز هستند؛ استفاده از سوخت «نفت‌کوره» یا «مازوت» در کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها است.

 این اتهام در شرایطی مطرح است که طی سال‌های گذشته و به‌واسطه افزایش تولید گاز در میدان گازی پارس‌جنوبی، سوخت مورد نیاز بسیاری از نیروگاه‌ها و صنایع از نفت‌کوره به گاز تبدیل شد تا این صنایع در کنار بهره‌مندی از سوخت گاز در سرتاسر سال (در سال‌های قبل گاز این صنایع در زمستا‌ن‌ها به علت افزایش مصرف بخش خانگی قطع می‌شد)، نقش کمتری در آلایندگی هوا داشته باشند. این دستاورد وزارت نفت اما حالا و با نزدیک شدن به موعد اجرای قانون جدید سازمان بین‌المللی کشتی‌رانی (IMO) ممکن است با چالش‌هایی روبه‌رو شود. پیش‌بینی می‌شود با اجرای این قانون از ژانویه ۲۰۲۰ میزان تقاضای نفت کوره در بازار کاهش پیدا کند. طبق این قانون بین‌المللی، کشتی‌ها تا چند هفته دیگر در سراسر دنیا ملزم به استفاده از نفت کوره با سولفور ۵/ ۰ درصد هستند. کارشناسان عقیده دارند این اجبار می‌تواند به معنای کاهش تقاضای فعلی حدودا ۵/ ۳ میلیون بشکه‌ای نفت کوره به حدود یک میلیون بشکه در روز در بازار این کالا باشد.  طبق آمارهای غیررسمی، ایران چیزی حدود ۲۵۰ هزار بشکه از نیاز فعلی بازار نفت کوره را تامین می‌کند. به این ترتیب در صورت کاهش تقاضای نفت‌کوره به حدود یک میلیون بشکه در روز در پی اجرای قانون جدید کشتی‌رانی، ایران تامین‌کننده چیزی حدود یک چهارم از کل نیاز بازار نفت کوره خواهد بود. چنانچه این احتمال محقق شود، یکی از راه‌های پیش‌رو برای جبران کاهش تقاضای نفت کوره در بازار این محصول، افزایش مصرف آن در داخل کشور است زیرا ذخیره‌سازی و انبار کردن این سوخت مشکلات خاص خود را دارد. در عین حال توقف تولید نفت کوره نیز امری غیرممکن است زیرا این فرآورده پس از تبدیل نفت خام به بنزین به دست می‌آید و پیش‌نیاز توقف یا کاهش تولید آن به توقف یا کاهش تولید بنزین بستگی دارد.

رد رسمی دو احتمال

احتمالات یاد شده در حالی در رابطه با «کاهش تقاضا برای نفت کوره ایران در بازار» و «افزایش مصرف اجباری آن در داخل کشور» مطرح هستند که تماما از سوی مقامات رسمی رد می‌شوند. روز گذشته علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در حاشیه همایش «سی‌ان‌جی، فرصت توسعه پایدار»، در پاسخ به سوال «دنیای اقتصاد» در رابطه با «گمانه‌های تغییر سوخت صنایع و نیروگاه‌ها از گاز به مازوت و اثر آن بر افزایش آلودگی هوا» گفت: دیسپچینگ گاز بر مبنای میزان مصرفی که در بخش‌های مختلف وجود دارد شرایط را مدیریت می‌کند. معمولا مصرف سوخت مایع خیلی کمتر از مصرف سوخت گاز است و به‌عنوان پشتیبان از آن استفاده می‌شود؛ به علاوه نیروگاه‌ها در وسط شهرها قرار ندارند. صادق‌آبادی در ادامه با اشاره به اینکه در جریان ریز اطلاعات مربوط به میزان گاز یا سوخت مایع دریافتی از سوی صنایع و نیروگا‌‌ه‌ها نیست؛ گفت: این اطلاعات در اختیار شرکت ملی گاز است اما دیسپچینگ گاز حتما اصول و قوانین زیست‌محیطی را رعایت می‌کند.

 محمد رضایی، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز در رابطه با احتمال نقش افزایش مصرف نفت کوره در شدت گرفتن آلودگی هوای پایتخت گفت: اگر قصدی هم برای استفاده از نفت کوره وجود داشته باشد سازمان محیط‌زیست اجازه انجام این کار را نمی‌دهد. رضایی در ادامه افزود: «حتی در آلوده‌ترین روزهای هفته گذشته شاخص آلایندگی SOx که شاخصی برای نشان دادن گوگرد موجود در سوخت است؛ حدود ۱۵ بوده که بسیار پایین‌تر از حد مجاز آن یعنی ۵۰ بوده است. بنابراین این شاخص نشان می‌دهد تمام سوخت‌های استفاده شده در خودروها یا صنایع شامل کمترین میزان گوگرد هستند.»

 مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در عین حال پیش‌بینی‌های مربوط به کاهش تقاضای نفت کوره در بازار جهانی این کالا در پی اجرای قانون جدید IMO را نیز رد می‌کند و به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: ما در رابطه با نفت‌کوره با دو بحث روبه‌رو هستیم. یکی تامین نیاز کشتی‌های ایران و دیگری بحث فروش نفت کوره در بازار خارجی این کالا. در مورد نخست طبق اعلام سازمان کشتیرانی تمام سوخت استاندارد موردنیاز کشتی‌های کشور از طریق پالایشگاه اراک تامین شده است. در رابطه با مورد دوم نیز باید بگویم فرآورده‌های نفتی در بازار قیمت مشخصی دارند و قوانین جدید تنها می‌توانند روی قیمت این کالاها اثر بگذارند، نه میزان تقاضای آن، زیرا نیاز کشتی‌ها به نفت کوره کم نمی‌شود. تنها تغییری که ایجاد می‌شود این است که ممکن است این محصول با قیمت پایین‌تری در بازار عرضه شود اما حتما در بازار متقاضیانی برای خرید دارد. ممکن است نفت کوره در بازار خریداری شود تا در جاهای دیگر تصفیه شده و با گوگرد کمتر به مشتری‌های سوخت پاک برای کشتی‌ها فروخته شود.  براساس گزارش‌های موجود پس از اعلام قانون جدید از سوی IMO در سال ۲۰۱۶؛ بسیاری از پالایشگاه‌‌ها در سراسر دنیا روند تغییرات سخت‌افزاری برای تولید سوخت مورد نیاز کشتی‌ها با سولفور ۵/ ۰ درصد را آغاز کردند. صادق‌آبادی روز گذشته در این زمینه با تاکید بر اینکه «هیچ مشکلی در تامین سوخت استاندارد مورد نیاز کشتی‌ها نداریم و درحال‌حاضر نیز در کشور آن را تولید می کنیم»، گفت: ضمنا طبق قوانین موجود اگر کشتی‌ها تلاش کنند سوخت کم سولفور استفاده کنند، اما موفق به دریافت و خرید آن نشوند، IMO جریمه‌ای برای آنها در نظر نمی‌گیرد.

چرخه معیوب مصرف انرژی

 معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش در بخشی از سخنرانی روز گذشته خود در همایش «سی‌ان‌جی، توسعه پایدار» گفت: با گازسوز کردن خودروهای پرمصرف بنزینی، سالی ۸/ ۱ میلیارد دلار درآمد عاید کشور می‌شود. صادق‌آبادی در محل برگزاری این همایش در پژوهشکده علوم و فناوری انرژی شریف (دانشگاه صنعتی شریف) گفت: شدت مصرف انرژی در ایران در همه بخش‌ها از جمله حمل‌ونقل، نیروگاهی، صنایع عمده، خانگی و تجاری بسیار بالا است و با یک محاسبه و مقایسه به‌راحتی در این زمینه به این اجماع می‌رسیم. او با بیان اینکه ادامه وضع موجود از لحاظ اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی امکان‌پذیر نیست، افزود: سیاست‌گذاری کار سختی نیست، مهم‌تر از سیاست‌گذاری ایجاد اجماع است تا همه افرادی که تصمیم‌گیر هستند آن سیاست را بپذیرند و حاضر به اجرای آن باشند. درحال‌حاضر مصرف میانگین روزانه مجموع گاز و سوخت مایعی که از ارزش حرارتی آن استفاده می‌شود ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلیون مترمکعب است که عدد بسیار بالایی است و برای کنترل آن باید برنامه‌ریزی کرد.

به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران «هر احتراقی هرچقدر هم کامل و توسط پاک‌ترین سوخت باشد ایجاد آلودگی خواهد کرد. البته باید به این پرسش پاسخ داد که ظرفیت شهرهای مختلف ما برای احتراق چقدر است؟ هرچند بخشی از بنزین در سبد مصرفی به سی‌ان‌جی تبدیل می‌شود، اما به هر حال هر احتراقی آلودگی ایجاد می‌کند. ما باید بدانیم ظرفیت تهران در بخش صنعت، خانگی و حمل‌ونقل روزانه چقدر است و چه میزان احتراق می‌توانیم در این کلان‌شهر داشته باشیم تا برمبنای آن برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کنیم.»  صادق‌آبادی گفت: دانشگاهیان باید به پرسش‌هایی نظیر مدل‌سازی کلان‌شهرها و اینکه بدانیم در این شهرها چه میزان سوخت باید مصرف شود پاسخ دهند و همفکری کنند. این مقدار سوختی که حالا ما مصرف می‌کنیم و این شدت بالای مصرف انرژی به‌طور طبیعی هم به محیط‌‌زیست لطمه می‌زند و هم منابع قابل‌توجهی از انرژی را از بین می‌برد و به‌طور طبیعی این دو با مسائل اجتماعی نیز گره خواهند خورد.  به گفته این مقام مسوول، ممکن است در شهری که چهار یا پنج روز باران می‌بارد استفاده از سوخت یورو ۵ اجباری نباشد، علم اقتصاد نیز حول محور این موضوع است که منابع محدود چگونه مدیریت شوند بهتر است، بنابراین باید برای شهرهای مختلف ظرفیت احتراق متناسب داشته باشیم و بعد سیاست‌گذاری انجام دهیم، یعنی براساس منابعی که در حوزه هیدروکربوری در اختیار داریم اقتصادی‌ترین تخصیص را انجام دهیم و پس از سیاست‌گذاری اجماع در داخل کشور صورت گیرد که آیا این سیاست اجرایی‌شدنی هست یا خیر؟

صرفه‌جویی ١٧ میلیون لیتری بنزین

 امیر وکیل‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نیز در همایش «سی‌ان‌جی، فرصت توسعه پایدار» گفت: درحال‌حاضر سوخت سی‌ان‌جی ۵/ ۲۳ درصد از سبد سوخت خودروها را تشکیل می‌دهد و با سرمایه‌گذاری وزارت نفت ۲۵۰۰ جایگاه سی‌ان‌جی در کشور ساخته شده است. حدود ۴ میلیون خودروی دوگانه‌سوز نیز در کشور وجود دارد و به‌طور میانگین روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در کشور توزیع می‌شود. به گفته وکیل‌زاده عمر مخازن سی‌ان‌جی حدود ۱۵ سال است و خودروهایی که در اولین دوره آغاز توسعه صنعت سی‌ان‌جی گازسوز شده‌اند، درحال نزدیک شدن به اواخر عمر خود هستند. طبق آماری که این مقام مسوول اعلام کرد؛ از ۹۰۰ میلیون مترمکعب گازی که روزانه در کشور تولید می‌شود، تنها ۲ درصد آن در بخش سی‌ان‌جی به مصرف می‌رسد. وکیل‌زاده در ادامه گفت: در مقایسه با استانداردهای جهانی هر خودرو در ایران روزانه یک لیتر بیش از استانداردهای جهانی بنزین مصرف می‌کند که با احتساب حدود ۱۷ میلیون خودرو در ناوگان حمل‌ونقل کشور، چنانچه شاهد ارتقا در بخش خودروسازی کشور باشیم، در مصرف روزانه حدود ۱۷ میلیون لیتر بنزین در کشور صرفه‌جویی خواهد شد.

مصرف ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین

 مصطفی میرسلیم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام از دیگر سخنرانان همایش روز گذشته در پژوهشکده علوم و فناوری انرژی شریف بود. او در بخشی از سخنرانی خود گفت: خودروهای تولیدی کشور و ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیازمند ارتقا و به‌روزرسانی هستند تا در کنار اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، شاهد توسعه پایدار، کاهش آلاینده‌ها و رفع نیازهای مردم باشیم. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه حدود ۲۶ درصد میزان مصرف سوخت کشور مربوط به بخش ترابری است، اظهار کرد: در سیاست‌های انرژی کشور، گاز به‌عنوان منبع اصلی انرژی کشور مورد تاکید قرار گرفته است، درحالی‌که در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر اقدام‌های لازم را انجام نداده‌ایم. این درحالی است که آینده وابسته به انرژی‌های تجدیدپذیر است. میرسلیم بهترین روش استفاده از نفت و گاز را تولید محصولات بادوام و بدترین نوع استفاده از این منابع طبیعی را مصرف به‌عنوان سوخت عنوان کرد و ادامه داد: خودروهای شخصی به منبعی برای اسراف سوخت تبدیل شده‌اند و در صورتی که طرح سهمیه‌بندی بنزین اجرا نمی‌شد، میزان مصرف روزانه بنزین به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر می‌رسید. وی با اشاره به جایگاه حمل‌ونقل در توسعه پایدار تصریح کرد: مردم گرایش و تمایل خود را نسبت به تحول در مصرف سوخت از بنزین به گاز نشان داده‌اند. این تحول میزان دی‌اکسیدکربن را کاهش می‌دهد، این در شرایطی است که دی‌اکسیدکربن، افزایش گرمایش عمومی و پیامدهایی از جمله جلوگیری از بارش‌ها و... را به همراه دارد. این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با تاکید بر ضرورت بهینه‌سازی مصرف سوخت گفت: تولید خودروهای پایه گازسوز حدود ۱۰ سال پیش در دولت مطرح شد و این خودروها به مرحله تولید رسیدند، اما اکنون به ارتقا نیاز دارند تا هم توقع مردم برآورده شود و هم از میزان آلاینده‌ها در شهرها کاسته شود. افزون بر این، توجه به توسعه و ارتقای ناوگان حمل‌ونقل عمومی، اجرای صحیح اصول معاینه فنی و سخت‌گیری در رعایت اصول محیط‌زیست، در رفع آلودگی شهرها، حفظ منابع طبیعی و توسعه پایدار کشور اثرگذارند.