آخرین وضعیت طرح دقیق‌سازی نقشه گسل‌ها به روایت تصویر

نیره صبور، کارشناس لرزه زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به جزئیات اجرای طرح تهیه نقشه دقیق‌سازی گسل‌های کلانشهرهای کشور، گفت: در این طرح مقرر شده است که برای کلانشهرهای کشور به تهیه نقشه دقیق‌سازی گسل‌ها اقدام کنیم که بر اساس توان کارشناسی و مالی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور ۷ کلانشهر در دستور کار اجرای این طرح قرار گرفت.

وی کلانشهرهای تهران، تبریز، مشهد، کرج، کرمان، شیراز و  اهواز را از جمله کلانشهرهایی دانست که در اولویت این طرح قرار دارند و خاطرنشان کرد: اولویت‌بندی ما برای اجرای این طرح، جمعیت متمرکز در شهرهای  اولویت‌دار و میزان لرزه‌خیزی آنها بوده است.

صبور، با بیان اینکه برای تهیه نقشه‌های دقیق‌سازی به نقشه‌های اولیه نیاز داشتیم، یادآور شد: آماده‌سازی این نقشه‌ها برای این شهرها به پایان رسیده و در گام بعدی لازم بود تا محل دقیق قرار گرفتن گسل‌ها و نرخ لغزش آنها مشخص شود.

این محقق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، بخش تعیین محل قرارگیری گسل‌ها و نرخ لغزش آنها را بخش هزینه‌بر و مهم این طرح دانست و ادامه داد: شناسایی محل دقیق گسل‌ها، بر اساس مطالعات رخنمون‌های گسل در سطح زمین و یکسری از شواهد سطحی میسر است و این در حالی است که با توسعه شهری بسیاری از رخنمون‌های گسل‌ها پوشیده شده است.

وی با بیان اینکه برای این منظور مجبور شدیم تکنیک‌های دیگری برای اجرای این بخش از مطالعات به کار گیریم، اضافه کرد: به منظور تعیین دقیق محل گسل‌ها شرح خدماتی را تهیه کردیم و بر اساس آن بر حسب این که گسل‌های مورد مطالعه در چه منطقه‌ای قرار دارد، از روش‌های خاصی بهره بردیم.

صبور، تهیه پروفیل‌های ژئوالکتریک، GPR، حفر ترانشه و نمونه‌گیری برای سن‌سنجی را از جمله روش‌های استفاده شده در این طرح ذکر کرد و یادآور شد: از آنجایی که محققانی چون "بربریان" و همکاران نقشه گسل‌های کلانشهر تهران را تهیه کرده بودند، ما این نقشه را به عنوان نقشه‌های اولیه مورد استفاده قرار دادیم و در مرحله بعد اقدام به تهیه نقشه تدقیق گسل‌های تهران کردیم.

انجام شبکه‌بندی بر روی ترانشه پالئوسایزمولوژی گسل شمال تهران

وی اضافه کرد: در مناطقی از کلانشهر تهران که به دلیل توسعه شهری، رخنمون‌های گسل‌ها پوشیده شده بود، از عکس‌های هوایی که در قبل از توسعه شهری گرفته شده بود، بهره بردیم تا بتوانیم محل گسل‌ها را از روی شواهد سطحی، تبدیل به نقشه کنیم و با مطالعات میدانی صحت آن‌ها را بسنجیم.

این کارشناس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، با اشاره به مطالعات در زمینه تعیین نرخ لغزش گسل‌ها، افزود: برای برخی از گسل‌هایی که در تکه‌هایی از آن‌ها تاکنون داده‌ای در زمینه میزان نرخ لغزش آنها در اختیار نداشتیم، اقدام به حفر ترانشه پالئوسایزمولوژی (مطالعه برای یافتن زمین‌لرزه‌های بزرگ کهن و تاریخی بر پایه داده‌های زمین‌شناسی) کردیم.

تهیه نمونه سن‌سنجی بر روی گسل "کوثر" در تهران

صبور، حفر این ترانشه را بر روی گسل "شمال تهران" در شهر کرج دانست و افزود: این روش ما را در تعیین نرخ دقیق جابه‌جایی گسل و لغزش در محدوده این گسل یاری خواهد کرد.

وی همچنین افزود: از تعدادی از گسل‌های سطح شهر تهران که سن آخرین فعالیت لرزه‌خیزی آنها در دست نبود نیز نمونه‌های سن‌سنجی تهیه شده و با ارسال این نمونه‌ها به آزمایشگاه در حال مطالعه بر روی آنها هستیم.

به گفته وی تهران دارای ۱۳ گسل اصلی لرزه‌زا با عناوین "شمال تهران"، "مشاء"، "راندگی نیاوران"، "تلو بالا"، "تلو پایین"، "شیان و کوثر"، "پیشوا"، "گرمسار"، "پارچین"، "جنوب ری"، "شمال ری" و "کهریزک" و ۶ گسل کوچک "عباس‌آباد"، "قصر فیروزه"، "داودیه"، "ایوبی"، "باغ فیض" و "چیتگر" است.

رخنمون گسل شمال تهران در منطقه حصارک

محقق طرح با تاکید بر اینکه این مطالعات به طور همزمان در سایر کلانشهرهای مورد نظر در حال انجام است، خاطر نشان کرد: بخش مطالعات ژئوفیزیک این طرح برای شهر مشهد به پایان رسیده و در شهر تبریز نیز چندین ترانشه پالئو سایزمولوژی حفر شده است. این ترانشه‌ها داده‌هایی در زمینه تاریخچه لرزه‌خیزی گسل‌های این شهر در اختیار ما قرار می‌دهد.

بازکردن ترانشه پالئوسایزمولوژی گسل اشتهارد

این محقق زمین‌شناسی در این گفت‌وگو به برخی از تصرف‌های صورت‌گرفته در حریم گسل‌ها اشاره کرد و یادآور شد: بخشی از گسل شمال تهران در حیاط ویلای شخصی در جنب واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد واقع شده و این بخش از مطالعات با اجازه صاحبخانه در این ویلا انجام شده است.

قرار گرفتن بخشی از گسل تهران در حیاط یکی از ویلاهای شخصی اطراف واحد علوم و تحقیقات

وی در پاسخ به این سوال که پایان این مطالعات چه زمانی خواهد بود، گفت: با توجه به محدودیت‌های دسترسی به محل گسل‌ها و هزینه زیاد مورد نیاز جهت انجام این مطالعه کار با محدودیت زیاد مواجه است، ولی این پروژه در حال انجام است و نتایج به صورت بخش به بخش به نقشه افزوده خواهد شد. امید است با توجه به اهمیت موضوع با تخصیص اعتبار لازم برای انجام پروژه انجام کار سرعت گیرد.

کارشناسان در حال کار بر روی ترانشه پالئوسایزمولوژی گسل شمال تهران (خط گسل) در شمال شهر کرج

پیش از این نیز طرح شناسایی، دقیق‌سازی و تعیین حریم گسل‌های فعال کلانشهر کرج از سوی محققان مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به عنوان عضو اصلی کارگروه مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین استان البرز و عضو کمیته دقیق‌سازی و تعیین حرائم گسل شهر کرج انجام شد و طی این مطالعات محققان نسبت به گردآوری داده‌ها و اطلاعات گسل‌های شهر کرج اقدام کردند.

حاصل کار فاز نخست طرح (گردآوری و مطالعات کتابخانه‌ای) تاکنون، تهیه دو نسخه گزارش مقدماتی در رابطه با پیشینه مطالعات اصلی لرزه زمین‌ساختی در محدوده استان البرز و غرب تهران و تهیه نقشه مقدماتی گسل‌های محدوده شهری و طرح تفصیلی کرج و پیرامون آن تا شعاع ۳۰ کیلومتری بوده است.

به موازات مطالعات فاز کتابخانه‌ای و دورسنجی، مطالعات میدانی با هدف شناسایی و ارزیابی اولیه ساختارهای تکتونیکی فعال، در محدوده شهری و طرح تفصیلی کرج و مناطق پیرامونی آن آغاز شد که در این فاز محققان موفق به شناسایی چند سایت مناسب برای انجام مطالعات تکمیلی پارینه لرزه‌شناسی در امتداد ادامه غربی سامانه گسلی "شمال تهران" در محدوده شهری کلانشهر کرج شدند.

همچنین، با توجه به اهمیت سامانه گسل "اشتهارد" که از آن به عنوان یکی از سرچشمه‌های خطرساز یاد می‌شود و نزدیکی آن به کلانشهر کرج و کمبود اطلاعات مناسب در این زمینه، مطالعات تکمیلی پارینه لرزه‌شناسی سامانه گسلی اشتهارد، به عنوان زیرمجموعه طرح دقیق‌سازی گسل‌ها در کلانشهر کرج در قالب موضوع پایان‌نامه کارشناسی ارشد و با همکاری پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور تعریف شده است.

در این راستا، مطالعات میدانی، برداشت‌های ژئومغناطیس، حفر ترانشه، گریدبندی و لاگ‌برداری صورت گرفته و مطالعات سن‌سنجی و دیرینه اقلیم‌شناسی نیز به زودی انجام می‌شود و نتایج آن به اطلاع عموم می‌رسد.

در حال حاضر، مطالعات پارینه لرزه‌شناسی سامانه گسلی اشتهارد حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.

گسل‌های فعال متعددی در محدوده استان البرز و غرب استان تهران شناخته شده‌اند که از بین آنها، ادامه غربی راندگی شمال تهران (راندگی شمال کرج)، راندگی باغستان، راندگی اشتهارد و گسل ماهدشت-جنوب کرج از محدوده شهری کلانشهر کرج عبور می‌کنند.

مریم رضایی ایسنا