کاهش بودجه، فرصت اکتشافات عمقی را از ما می‌گیرد

به گزارش می متالز، از آنجایی که عمده فعالیت‌های اکتشافی در کشور به دلیل بالا بودن ریسک(خطرپذیری) از سوی سازمان‌های بزرگی همچون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام می‌شود، لزوم تامین منابع مالی برای اجرای پروژه‌های اکتشافی لازم و ضروری است. موضوعی که در هفته‌های گذشته بسیار خبرساز شده، میزان بودجه در نظر گرفته شده برای بخش‌های مختلف معدن است. در این میان کاهش بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی یکی از مواردی است که به گفته رئیس این سازمان در صورتی که تصویب شود، انجام عملیات ژئوفیزیک هوایی را به نوعی غیرممکن می‌کند و دیگر نمی‌توان شاهد شناسایی آنومالی‌های جدید و ذخایر معدنی پنهان در کشور بود. برای بررسی آثار کاهش بودجه بر فعالیت‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با راضیه لک، رئیس این سازمان به گفت‌وگو نشسته ایم که در ادامه می‌خوانید:

کاهش بودجه اکتشافی چه تاثیری بر عملکرد سازمان زمین‌شناسی خواهد داشت؟

با توجه به اینکه رهبر معظم انقلاب بر توسعه بخش معدن تاکید دارد، باید گفت لازمه توسعه بخش معدن، شناسایی، پی‌جویی و اکتشاف مواد معدنی است. درواقع معادن کشور توسعه نمی‌یابند مگر اینکه مرحله نخست فعالیت‌های معدنی یعنی اکتشافات انجام شود که این مهم نیز از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام می‌شود. این در حالی است که تا کنون هر نوع عملیات اکتشافی که در کشور انجام شده سطحی بوده و فرصتی برای انجام اکتشافات عمقی و یافتن ذخایر پنهان وجود نداشته یا میزانش بسیار ناچیز بوده است. به عقیده من یکی از سیاست‌های کشور برای توسعه بخش معدن باید این باشد که به دنبال شناسایی منابع معدنی عمیق برود و برای این کار، شناسایی، پی‌جویی و اکتشافات مقدماتی بر عهده سازمان زمین‌شناسی آن هم با استفاده از روش‌های نوین و فناوری‌های روز دنیاست. این روش‌های نوین شامل موارد بسیاری است که می‌توان به ژئوفیزیک هوایی اشاره کرد. خوشبختانه اکنون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به تجهیزات و دانش فنی این روش مجهز شده است. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور توانسته در ژئوفیزیک هوایی به خودکفایی برسد، بدون کمک گرفتن از کشورهای دیگر، آن را انجام دهد و حتی به کشورهای خاورمیانه و کشورهایی که توانایی انجام عملیات ژئوفیزیک هوایی ندارند خدمات ارائه دهد. نکته مهم درباره ژئوفیزیک هوایی این است که نیازمند سرمایه‌گذاری بوده و هزینه‌بر است چراکه برای انجام آن باید بالگرد تهیه کرد. حال اگر بودجه‌های اکتشافی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور کم شود(اکنون این اتفاق افتاده و البته در این سال‌ها وجود داشته و توجهی به این بخش نشده)، اقدامات مربوط به شناسایی ذخایر معدنی پنهان و در عمق، روبه کاهش می‌رود. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، پروژه‌های اکتشافی خود را با در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی در دستور کار قرار داده است.
در واقع اگر بودجه‌ای برای عملیات ژئوفیزیک هوایی نباشد و این کار انجام نشود، خبری از شناسایی آنومالی‌ها و یافتن ذخایر معدنی جدید نخواهد بود زیرا زمانی که آنومالی‌ها مشخص می‌شوند چند محدوده امیدبخش در آن شناسایی می‌شوند و مطالعات بعدی باید روی آنها انجام شود. این مطالعات شامل مواردی همچون مطالعات ژئوشیمیایی با مقیاس یک بیست‌وپنج هزارم و حفاری شناسایی و ژئوفیزیک زمینی است که تمام آنها هزینه‌بر و نیازمند بودجه‌اند. در این مرحله، محدوده‌هایی که دارای ذخایر معدنی هستند شناسایی می‌شوند و می‌توان آنها را به بخش خصوصی واگذار کرد. این موضوع در حالی مطرح می‌شود که بخش خصوصی فقط در صورتی وارد میدان می‌شود که عملیات اکتشافی انجام شده باشد؛ در این میان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز جزو وظایف حاکمیتی‌اش می‌داند که مطالعات مقدماتی را با هزینه خود انجام دهد، آن را به محدوده‌های امیدبخش نزدیک کند و با واگذاری آن به بخش خصوصی، زمینه را برای فعال شدن معادن فراهم کند. حال با توجه به تمامی موارد یاد شده، اگر قرار است که معدن بخشی از درآمد و صادرات نفتی کشور را جبران کند و در تولید ناخالص ملی، سهم قابل قبولی را به خود اختصاص دهد باید توجه ویژه به اکتشافات معدنی و سازمان زمین‌شناسی وجود داشته باشد در غیر این‌صورت نمی‌توان شاهد توسعه بخش معدن کشور بود.

چه راهکاری را برای پوشش کمبود بودجه در سازمان زمین‌شناسی می‌توان تعریف کرد؟

یکی از راهکارهایی که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور برای جبران کمبود منابع مالی در پیش گرفته، همکاری‌های متقابل و تنگاتنگ با معاونت امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان ایمیدرو است. به این شکل که وزارت صنعت، معدن و تجارت از محل درآمد حقوق دولتی معادن، اعتبارات مناسبی برای اکتشاف به سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور دهد. برای نمونه امسال از محل حقوق دولتی مبلغ ۸۵ میلیارد تومان ابلاغ اعتبار برای سازمان انجام شده، اما طبیعی است که محقق نمی‌شود. در خواست ما این است که وزارتخانه، سازمان را بخشی از خود ببیند. حتی دکتر سرقینی، معاون امور معادن وزیر صنعت، معدن و تجارت گفته است که اولویت آنها سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی است اما با توجه به میزان پرداخت‌ها، به نظر می‌رسد این منابع مالی برای وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز محقق نمی‌شود که بتواند به دیگر بخش‌ها همچون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی پرداخت کند. با گذشت ۹ ماه از امسال، حدود ۱۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان دریافت کرده‌ایم که در مقابل بودجه اصلی یعنی ۸۵میلیارد تومان، بسیار ناچیز و اندک است و پاسخگوی نیاز سازمان نیست. البته از معاونت معدنی و بخش اداری مالی وزارتخانه ممنون هستیم که این اعتبارات را به سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور اختصاص داده، اما این سهمی که به سازمان داده‌اند نسبت به میزان اعلام شده کمتر است. اشکال دیگر این است که ما نمی‌دانیم هر ماه چه میزان از حقوق دولتی معادن به سازمان داده می‌شود تا بر اساس آن برنامه‌ریزی کنیم. با قراردادهایی که بسته‌ایم درآمدی به‌دست نیاورده‌ایم که بتوانیم صورت وضعیت پیمانکاران را نیز ارائه دهیم. در واقع این موضوع باعث می‌شود بی‌برنامه باشیم و به اهداف خود نرسیم.

آیا با سازمان ایمیدرو نیز وارد همکاری شده‌اید؟

بله. ما می‌توانیم با سازمان ایمیدرو وارد همکاری مشترک شویم. به این شکل که مواد اولیه مورد نیاز را برای واحدهای صنایع معدنی که ممکن است در آینده با کمبود آنها روبه‌رو شود، تامین کنیم. این کار با انجام اکتشافات عمقی از سوی سازمان زمین‌شناسی امکان‌پذیر است. در واقع ایمیدرو می‌تواند موادمعدنی مورد نیاز خود را تا افق ۱۴۰۴ به سازمان زمین‌شناسی اعلام کند و این سازمان نیز کارهای اکتشافی را بر اساس قوانین و مقرراتی که باید رعایت شود برای سازمان ایمیدرو انجام دهد. ما برای رفع این بحران‌ها چنین اقداماتی را انجام داده‌ایم که ممکن است کوتاه‌مدت و موقت باشد پس این سازمان در درازمدت نیاز به حمایت و تامین بودجه دارد. در واقع سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات، بهترین نیروهای متخصص را در اختیار دارد. حال اگر این نیروهای انسانی متخصص، منابع مالی مناسب نداشته باشند نمی‌توان از آنها استفاده بهینه کرد پس ما برای استفاده بهینه از این ارزش‌ها، نیازمند بودجه‌ای هستیم که علاوه بر پرداخت حقوق آنها بتوانیم اقداماتی انجام دهیم؛ این در حالی است که منابع مالی که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور دریافت می‌کند در حد حقوق نیروهای انسانی است. البته یکسری کارهای امانی انجام می‌شود اما توان سازمان بیش از اینها بوده و می‌تواند ۱۰ برابر آنچه امروز خروجی دارد، عمل کند. در واقع ما باید بخش خصوصی را فعال کنیم در حالی که به این مسائل نگاهی نشده و سازمان را بسیار کوچک دیده‌اند.

آیا می‌توان از ظرفیت‌ها و توان سازمان زمین‌شناسی برای صادرات خدمات استفاده کرد و به درآمدزایی رسید؟

می‌توان گفت یکی از مشکلات سازمان این است که زیرساخت لازم برای تامین درآمد (درآمد اختصاصی) ندارد. حال با وجود اینکه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی توان لازم را برای به‌دست آوردن درآمد اختصاصی دارد اما درآمد حاصل از فعالیتش به خزانه دولت واریز می‌شود و چند درصد از آن سهم سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی است. این موضوع باعث می‌شود سازمان علاقه‌ای نداشته باشد تا تعهدی را به کارهای گذشته خود اضافه کند. یکی از کارهای اساسی که برای توسعه اکتشافات در کشور می‌تواند در دستور کار قرار گیرد این است که سازمان ظرف درآمد-هزینه کرد داشته باشد و مسئله درآمد-هزینه آن حل شود.
 بهترین راهکار برای این موضوع، درآمدزایی است تا دیگر برای انجام فعالیت‌هایش وابسته به بودجه دولتی نباشد. درواقع اگر ظرف درآمد اقتصادی ایجاد شود ما می‌توانیم به دنبال بازاریابی برویم و برای نمونه ببینیم کدام کشورها تمایل دارند که عملیات ژئوفیزیک هوایی را برای‌شان انجام دهیم. در ایران نیز فرصت‌های بسیاری برای بستن قرارداد با بخش‌های مختلف فعال در بخش معدن وجود دارد که باید مورد توجه قرار دهیم زیرا انجام عملیات ژئوفیزیک هوایی که به طور انحصاری در اختیار سازمان زمین‌شناسی قرار دارد، مورد نیاز بسیاری از بخش‌ها همچون ایمیدرو و انرژی اتمی است اما متاسفانه تا کنون این امکان که سازمان زمین‌شناسی درآمد اختصاصی داشته باشد تا بتواند به اتکای آن کار ژئوفیزیک هوایی انجام دهد، وجود نداشته است.