زمین‌لرزه با علم امروز قابل پیش‌بینی نیست

به گزارش می متالز، از طرفی گسترده بودن گسل‌ها در کشور و همچنین نبود امکان پیش‌بینی زلزله در هرجایی از کره‌زمین(که کارشناسان و متخصصان بر آن تاکید دارند) و همچنین نبود ارتباط میان فعال شدن ۲گسلی که در ۲ منطقه مختلف با هم قرار گرفته‌اند، سبب شده تا برنامه‌ریزی‌هایی برای تکمیل اطلاعات درباره گسل‌ها از سوی کارشناسان و متخصصان انجام شود. به گفته رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور انجام «مطالعات دیرینه زمین‌لرزه ساخت» در ایران می‌تواند اطلاعات دقیقی از گسل‌ها و اینکه ممکن است در چه برهه‌ای از زمان فعال شوند در اختیارمان بگذارد. همچنین کمک گرفتن از پیش‌نشانگرها و آگاهی یافتن از وقوع زمین‌لرزه در برنامه‌های تعریف شده این سازمان قرار دارد. در ادامه این گزارش، سخنان مطرح شده از سوی راضیه لک، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و مرتضی طالبیان، رئیس پژوهشکده علوم زمین در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری با موضوع زلزله را می‌خوانید:

رصد شواهد و پیش‌لرزه‌ها

راضیه لک، رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در گفت‌وگوی ویژه تلویزیونی شبکه خبر درباره رخدادهای اخیر کشور در پاسخ به امکان تشخیص زمین‌لرزه و پیش‌لرزه از یکدیگر گفت: امکان تشخیص پیش‌لرزه از زمین‌لرزه وجود ندارد اما شواهدی است که می‌توان با کمک آنها شرایط را رصد کرد؛ برای نمونه در منطقه‌ای که پیش‌لرزه زیاد است بعد از آن، زلزله اصلی بزرگ رخ می‌دهد و در ادامه به طور معمول لرزه‌ها کوچکتر می‌شوند اما آنچه باید به آن توجه داشت این است که ایران در منطقه جغرافیایی قرار گرفته که از نظر ساختاری و زمین‌شناسی به گونه‌ای است که گسل‌های فراوانی در آن وجود دارد البته شهرهایی هم داریم که تعداد گسل در آنها زیاد نیست. وی با بیان این مطلب افزود: اکنون در زمینه شناسایی و یافتن اطلاعات درباره گسل‌های کشور اقداماتی انجام شده که یکی از آنها تهیه دانشنامه گسل‌های ایران است، در آن بیش از هزار گسل معرفی شده، مکان و ویژگی‌های آنها در این دانشنامه آمده و اطلاعات اساسی و سازوکار گسل‌ها نیز در آن مشخص شده است. درصدگیری اینکه چه تعدادی از شهرهای ما روی گسل قرار دارند نیز کار آسانی نیست زیرا مناطقی داریم که محل تلاقی پلیت‌ها هستند و محل آنها در شمال، جنوب، جنوب غرب و جنوب شرق و شرق ایران است که گسل‌های فراوان دارد. مرتضی طالبیان، رئیس پژوهشکده علوم زمین نیز به عنوان مهمان این گفت‌وگوی خبری درباره اینکه لرزه چگونه شکل می‌گیرد و انواع آن چیست، گفت: پوسته زمین بخشی از کره‌زمین است و وقتی می‌شکند زلزله به وجود می‌آید. این شکستن به دلایل مختلف است، در یک زمان صفحه‌ها در یک نقطه بهم نزدیک می‌شوند و در نقاطی از هم دور می‌شوند. حال در نقطه‌ای که بهم نزدیک می‌شوند (در ایران نیز اینگونه است) فشردگی پوسته زمین باعث می‌شود در تنش قرار گیرند و در نتیجه در محل‌هایی می‌شکنند که محل گسل‌هاست. وی ادامه داد: درحال‌حاضر گسل‌ها اندازه‌های مختلف دارند یعنی حتی اگر چند متر یا چند ۱۰کیلومتر جابه‌جا شوند بازهم گسل هستند. حال اگر همه گسل‌های کوچک و بزرگ را در کنار هم جمع ببندیم می‌توان گفت هزاران گسل در ایران وجود دارد. طالبیان ادامه داد: عمده گسل‌ها در کوه و دشت است و مرز کوه و دشت، مناسب شهرسازی و زندگی است. ما به طور معمول شهرهای خود را در جایی می‌سازیم که منابع آبی وجود داشته باشند و آب‌ها حتی در ایران مرکزی که خشک و کویری است در نزدیکی گسل‌ها قرار دارند بنابراین می‌توان گفت به طور تقریبی تمام شهرهای بزرگ ایران روی گسل هستند اما در ایران مرکزی برخی از شهرها هستند که از گسل‌ها فاصله دارند و دوره بازگشت گسل‌های آنها طولانی‌تر است و زلزله دیرتر در آنها اتفاق می‌افتد.

وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که فعال شدن یک گسل در یک شهر می‌تواند منجر به فعال شدن یک گسل در شهر دیگر شود نیز اینگونه پاسخ داد: اینکه یک گسل بتواند گسل دیگر را فعال کند در صورتی که بین آنها هم بستگی وجود داشته و آنها به هم وصل باشند می‌تواند اتفاق بیفتد. به عنوان نمونه در چند سال گذشته زمین‌لرزه‌ای در منطقه قائن داشتیم که بخشی از گسل شکست و ادامه آن در فاصله خیلی کمی از آن زلزله، شکستگی به وجود آورد و منجر به زلزله شد اما اینکه یک گسل در یک منطقه باشد و گسل دیگری را فعال کند پایه علمی ندارد. به گفته وی، از نظر علمی ارتباطی بین زلزله‌های رخ داده در کشور با هم وجود ندارد. در ادامه این برنامه، لک درباره عمق زمین‌لرزه گفت: نقطه‌ای از زمین را که انرژی از درون آن آزاد می‌شود، کانون زمین‌لرزه می‌گویند که به طور معمول در عمق ۸ تا ۱۰ کیلومتری است؛ در نقشه‌های موجود نیز بیشترین زمین‌لرزه‌ها در عمق ۷ تا ۱۰ کیلومتری بوده و خود را در سطح زمین به حالت شکستگی نشان می‌دهد. این تغییرات در عمق زمین را می‌توان با روش‌هایی همچون دورسنجی مطالعه کرد. طالبیان نیز در این باره گفت: عمقی که به آن اشاره داریم کانون زمین‌لرزه است بنابراین اگر به سطح زمین نزدیکتر باشد می‌تواند شتاب بیشتری داشته و خطر بیشتری ایجاد کند. حال اگر بخواهیم این موضوع را در ایران مورد بررسی قرار دهیم باید بگوییم بیشتر زمین‌لرزه‌ها در ایران کم عمق و کمتر از ۲۰کیلومتر هستند و تنها در منطقه جنوب شرقی ایران یعنی مکران است که می‌توان شاهد زمین‌لرزه با عمق زیاد بود.

پیش‌بینی زلزله ممکن نیست

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در ادامه این برنامه تلویزیونی اظهار کرد: پیش‌بینی زمین‌لرزه با علم امروز قابل پیش‌بینی نیست اما امروزه همه به دنبال آن هستیم تا از پیش‌نشانگرها کمک بگیریم تا شاید در آینده با استفاده از آنها بتوانیم زلزله را پیش‌بینی کنیم. این پیش‌نشانگر واحدی است که این آگاهی را می‌دهد که ممکن است زمین‌لرزه رخ دهد. به عنوان نمونه تغییرات شیمیایی در ترکیب آب‌های زیرزمینی، میزان رادون در آب‌های زیرزمینی و پایش ترکیب ایدروژئوشیمی چاه‌های عمیق می‌تواند نشانگر باشد. لک ادامه داد: البته هنوز پیش‌نشانگری قادر نبوده زلزله را پیش‌بینی کند اما در این میان سازمان زمین‌شناسی برای پیش‌نشانگرها گام برداشته که یکی از آنها پیش‌نشانگر الکترومغناطیسی است، به این شکل که بتوانیم امواج الکترومغناطیس زمین را گرفته و پردازش کنیم تا از اطلاعات به‌دست آمده در آینده بتوانیم استفاده کنیم. باز هم باید گفت با دانش امروز، روشی برای پیش‌بینی زلزله وجود ندارد. طالبیان نیز در این باره افزود: یکی از کشورهایی که در زمینه پیش‌بینی زلزله سرمایه‌گذاری‌های بسیاری انجام داده، چین است و از سال‌های گذشته نیز این موضوع را در نظر داشته ولی تنها در یک مورد با استفاده از پیش‌لرزه‌ها توانستند زلزله را پیش‌بینی کنند. البته ما نیز پیش‌لرزه‌ها را می‌شناسیم اما بسیاری از زمین‌لرزه‌ها پیش‌لرزه ندارند یعنی پیش‌نشانگرها درباره آنها اجرایی نمی‌شود و تنها در موارد معدودی دیده می‌شود. لک در ادامه این مبحث افزود: در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، بررسی و مطالعه زمین‌لرزه‌ها و زمین‌ساخت قرار دارد و در این زمینه از سال ۶۲ تنها برای تهران داده‌های ارزشمندی تهیه شده و اکنون در حال ادامه یافتن است. همچنین مطالعات لرزه زمین ساخت و مطالعات دیرینه زمین‌لرزه ساخت نیز اقدامات مناسبی انجام داده و می‌توان گفت در این بخش به ویژه در زمینه «مطالعات دیرینه زمین لرزه ساخت» در دنیا بر خط هستیم به این شکل که روی گسل ترانشه‌زده و دوره‌های بازگشت زمین‌لرزه را مشخص می‌کنیم تا ببینیم هر چند سال یکبار فعال شده است، حال اگر این کار برای تمامی گسل‌ها انجام شود می‌توان برای شهری همچون تهران با تعداد گسل‌های فراوان، پیش‌بینی کرد که هر چند سال یکبار امکان رخ دادن زلزله وجود دارد.