مسپار به دست نسیان!

به گزارش می متالز، سرب به شکل غیرمستقیم نقش مهم و غیرقابل انکاری در صنعت خودرو دارد؛ حتی با وجود حرکت صنایع خودرو به سمت تولید خودروهای برقی که باتری‌های مورد استفاده در آن‌ها از نوع سرب اسیدی نیست، پیش‌بینی می‌شود که افزایش تولید خودروهای معمولی و نیاز خودروهای موجود به باتری‌های نو، کاهش مصرف سرب را جبران خواهد کرد و طی دهه آینده همچنان مصرف جهانی آن افزایش خواهد یافت و بازیافت سرب باتری‌های مستعمل همچنان به عنوان صنعتی سودده به فعالیت خود ادامه خواهد داد. در ایران نیز در دهه گذشته، ظرفیت و تولید شمش سرب رشد قابل توجهی داشته است.

با وجود این که ایران دارای منابع قابل توجهی از سرب معدنی است، اما شمش سرب در کشور عمدتا از منابع ثانویه تولید می‌شود و سهم تولید معدنی سرب بسیار اندک است زیرا بخش زیادی از کنسانتره سرب تولیدی در کشور صادر می‌شود. به طور کلی، چالشی که در تمام روش‌های تولید شمش سرب وجود دارد، کمبود مواد اولیه است. میزان کنسانتره سرب تولیدی پاسخ‌گوی نیاز کشور نیست و از طرف دیگر صادرات کنسانتره سرب به دلیل جذابیت بازگشت سرمایه به صورت ارزی، شرکت‌های داخلی را با کمبود مواد اولیه مواجه کرده است و به گفته بسیاری از فعالین صنعت، حتی اعمال محدودیت‌های صادراتی از سوی نهادهای دولتی، تاثیر چندانی بر کاهش صادرات کنسانتره سرب نداشته است؛ به طور مثال شرکت ملی سرب و روی ایران که به عنوان بزرگ‌ترین واحد تولیدکننده شمش سرب از کنسانتره سرب شناخته می‌شود، به دلیل کمبود مواد اولیه، تنها با 10 درصد ظرفیت خود تولید می‌کند. در این بین حال و روز شرکت‌های تولیدکننده شمش سرب از طریق بازیافت باتری‌های فرسوده به دلیل دسترسی آسان‌تر به مواد اولیه داخلی تا حدودی بهتر است اما ایجاد برخی محدودیت‌ها در واردات باتری‌های مستعمل مانند مشکلات ناشی از تحریم‌ها در واردات باتری‌های مستعمل و همچنین صادرات محصول تولیدی، سبب شده است تا وضعیت این بازیافت‌کنندگان باتری نامساعدتر از قبل باشد. لازم به ذکر است که ظرفیت ایجاد شده برای بازیابی سرب از باتری‌های مستعمل بسیار بیشتر از باتری‌های مستعمل موجود در بازار بوده و میزان شمش تولیدی نیز بیشتر از نیاز داخلی است که همین مساله وابستگی این صنعت هم از لحاظ تامین مواد اولیه و هم از لحاظ فروش محصول تولیدی را به بازارهای خارجی رقم زده است؛ از این نکته هم نباید غافل شد که تجارت جهانی باتری‌های ضایعاتی به دلیل آلاینده بودن آن‌ها بر اساس کنوانسیون بازل شامل مقررات خاص خود است.

افزایش تعداد شرکت‌های تولیدکننده شمش سرب در کشور و افزایش میزان تقاضا برای باتری‌های فرسوده در کنار ممنوعیت واردات آن نیز ازجمله دلایل موثر در کمبود مواد اولیه برای بازیافت‌کنندگان باتری بوده و این امر، زمینه مناسب و مستعدی برای ورود باتری‌های فرسوده به کشور از طریق قاچاق به وجود آورده است؛ اما به گفته برخی از تولیدکنندگان، اغلب باتری‌های فرسوده قاچاق، به واحدهای غیرمجاز تولید شمش سرب فروخته می‌شود.

در چنین موقعیتی که مواد اولیه به طور محدود یافت می‌شود، دو مشکل اساسی به وجود می‌آید؛ ابتدا زایش واحدهای غیرمجاز که غالبا برای پنهان ماندن از نگاه کارشناسان محیط زیست، فعالیت خود را در دل کوه انجام می‌دهند و دوم، مهاجرت تولیدکنندگان به کشورهای اطراف است تا بدون دغدغه تامین مواد اولیه، به تولید شمش ادامه دهند. در مورد نخست که واحدهای غیرمجاز به طور مخفیانه در دل کوه فعالیت می‌کنند، محیط زیست مناطق مذکور همواره در معرض نابودی است.

علاوه بر این برخی از شرکت‌های تولیدکننده برای فرار از تعطیلی واحدهای تولیدی، راهی جز صادرات به شرط تهاتر با مواد اولیه ندارند. در واقع به دلیل کمبود مواد اولیه در داخل کشور، نیاز این شرکت‌ها به واردات باتری فرسوده بیشتر شده است که البته با توجه به قوانین گمرک برای حل چالش‌های ارزی ناشی از تحریم‌ها، شرکت‌ها مجبور به استفاده از شیوه تهاتر در این زمینه هستند.

دسترسی محدود به خاک معدنی سرب در کنار کمبود باتری‌های مستعمل برای بازیاف‌کنندگان باتری فرسوده و زایش واحدهای آلاینده غیرمجاز در مسیر این زنجیره، از مهم‌ترین چالش‌های صنعت سرب کشور است که باید جدی گرفته شوند.

می‌توان گفت که اگر تمرکز صنعت سرب برای تامین مواد اولیه، بر احیا و فعال‌سازی معادن کوچک مقیاس باشد، بدون تردید راه‌ها و مسیرهای روشنی پیش روی این صنعت قرار خواهد گرفت. چراکه تجمیع تولید این معادن، حجم عظیمی از مواد معدنی سرب را پدید خواهد آورد و تولید شمش سرب از کنسانتره، معنای واقعی خود را پیدا می‌کند.