تاثیر کرونا ویروس بر فرآیند حسابرسی

به گزارش می متالز، شیوع اپیدمی «Coronavirus-COVID-۱۹» به درستی در دوماه گذشته جهان را تحت تاثیر قرارداده و بازار‌های مالی در سراسر جهان را بلرزه درآورده بطوریکه شاخص S&P ۵۰۰ هفته گذشته تجربه بزرگترین افت روزانه خود را در تاریخ همچون زلزله تجربه کرد، زلزله ای به مراتب گسترده‌تر از زلزله سال ۲۰۰۸ روی داد. در نتیجه، حسابرسان باید در سال جاری به خطرات حسابرسی افزایش یافته، توجه خاص مبذول دارند. این ویروس نمونه بارز خطرات در حال ظهوری است که بیل گیتس هم بدرستی چند سال پیش برآن تاکید نموده بود. پیش بینی برخی از آن‌ها بسیار دشوار است و قضاوت بر تأثیر نهایی آن‌ها سخت و دشوار است. اما این دشواری حقیقت را پوشش نمی‌دهد که «COVID-۱۹» خطری آشکار و بسیار مخربی را نه تنها برای سلامتی و رفاه عمومی مردم، بلکه برای اقتصاد جهانی و فروپاشی برخی بنگاه‌های مالی و ختی دولت‌های مقهور این اپیدمی ویرانگر. بنگاه‌های اقتصادی سراسر جهان ار چه نه زود، ولی این خطر را درک نموده اند زیا جنس این خطر از جنس خطرات مالی نیست که کارگزاران ریاضی و مدل سازی پورتفولیو از پس آن برآیند. در این میان با در نطر داشتن ماهیت این خطر در تاثیر گزاری بر بازار‌های مالی، نقش حسابرسان با توجه به مهارت‌ها و موقعیت‌های منحصر به فرد حسابرسان خارجی و حسابرسان داخلی می‌تواند ارزشمند باشد. اقدامات کلیدی وجود دارد که در درجه اول مدیریت و حسابرسان داخلی باید از قبل در حمایت از سازمان‌های خود شروع کنند.
آن‌ها باید بلافاصله طیف گسترده‌ای از خطرات فوری را درک و ارزیابی کنند. مدیریت مسئولیت مدیریت خطرات را بر عهده دارد. آن‌ها در حال حاضر باید تلاش‌های گسترده‌ای برای شناسایی همه خطرات احتمالی، ارزیابی تأثیر احتمالی آن‌ها و فکر کردن از طریق پاسخ‌ها داشته باشند. حسلبرسی داخلی یک برنامه است که به صورت عینی خطرات را برطرف می‌کند. از طریق مکالمات با مدیریت و مشارکت در انواع فعالیت‌ها، حسابرسی داخلی می‌تواند ارزیابی کند که آیا مدیریت طیف وسیعی از خطرات - مستقیم و غیرمستقیم - و دامنه اقدامات برای مدیریت این تأثیرات احتمالی بویژه در باره زنجیره تامین کالا درمورد عرضه کنندگان کالا‌ها و ایفای تعهدات طرف‌های شرکت را شناسایی کرده که احتمالا ممکنست نداوم فعالیت شرکت را با خطر مواجه سازد!
محصول گزارش حسابرسی «اظهار نظر حسابرس» حتی در زمانی که اظهار نظر مقبول ارائه می‌نماید قطعی و یقینی نبوده و همراه با ریسک و خطر است. زیرا حسابرس در بند دامنه رسیدگی تاکید دارد: «مسئولیت این مؤسسه، اظهارنظر نسبت به صورت‌های مالی یاد شده براساس حسابرسی انجام شده طبق استاندارد‌های حسابرسی است. استاندارد‌های مزبور ایجاب می‌کند این مؤسسه الزامات آیین رفتار حرفه‌ای را رعایت و حسابرسی را به گونه‌ای برنامه‌ریزی و اجرا کند که از نبود تحریف با اهمیت در صورت‌های مالی، اطمینان معقول کسب شود. حسابرسی شامل اجرای روش‌هایی برای کسب شواهد حسابرسی درباره مبالغ و دیگر اطلاعات افشا شده در صورت‌های مالی است. انتخاب روش‌های حسابرسی، به قضاوت حسابرس، از جمله ارزیابی خطر‌های تحریف با اهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه در صورت‌های مالی، بستگی دارد. برای ارزیابی این خطرها، کنترل‌های داخلی مربوط به تهیه و ارائه صورت‌های مالی به منظور طراحی روش‌های حسابرسی مناسب شرایط موجود، و نه به قصد اظهارنظر نسبت به اثربخشی کنترل‌های داخلی واحد تجاری، بررسی می‌شود. حسابرسی همچنین شامل ارزیابی مناسب بودن رویه‌های حسابداری استفاده شده و معقول بودن برآورد‌های حسابداری انجام شده توسط هیأت مدیره و نیز ارزیابی کلیت ارائه صورت‌های مالی است»؛ بنابراین واضح است که: «مسئولیت تهیه صورت‌های مالی طبق استاندارد‌های حسابداری، با هیأت مدیره شرکت است. این مسئولیت شامل طراحی، اعمال و حفظ کنترل‌های داخلی مربوط به تهیه صورت‌های مالی است به گونه‌ای که این صورت‌ها، عاری از تحریف با اهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه باشد».
اما ریسک فعلی بسیار بیشتراز ریسک ذانی حسابرسی است. بطور مشخص ارزیابی دارایی‌های مالی - با واکنش نشان دادن بازار‌های مالی به نگرانی‌های مربوط به شیوع ویروس، با ریسک مواجه شده بویژه آنکه مدت زمان وقوع این اختلال هنوز مشخص نیست، اما حسابرسان و مدیریت ممکن است بخواهند پتانسیل اختلال را در نظر بگیرند. دارایی‌های مالی گزارش شده با ارزش منصفانه در ترازنامه نیز ممکن است منجر به ضرر‌های تحقق یافته و غیر واقعی شود. مدیریت و حسابرسان همچنین باید نسبت به برآورد‌های مهم و پیش بینی جریان پول نقد مورد استفاده در اندازه گیری ارزش منصفانه ابزار‌های مالی بدون نقل قول، قضاوت کنند. مهمترین موضوعات مورد تاکید انجمن حسارسان امریکا در شرایط فعلی عبارتند از
۱- پوشش ریسک «Hedging» ممکن است با سطوح بالاتر از حد انتظار پیش بینی شود که منجر به سطوح بالاتر ناکارآمدی پوشش ریسک برای تشخیص درآمد‌ها شود. مشتریان همچنین ممکن است احتمال وقوع یک معامله پیش بینی شده محافظت شده با عواقب فوری احتمالی سود را مجدداً تصور کنند. سرانجام، مدیریت ممکن است دوباره به فکر استراتژی‌های محافظت از خود باشد.
۲- ارزیابی موجودی کالا - زنجیره تأمین مختل شده و سطح تولید ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. اگر مشتری شما ظرفیت تولید بیکار یا کاهش یافته باشد، ممکن است هزینه‌های سربار آن‌ها به طور معمول به موجودی اختصاص نیابد. علاوه بر این، موجودی که به دلیل محدودیت سفر قابل انتقال نیست، ممکن است برای اختلالات ارزیابی شود. سرانجام، تغییرات قیمت و کاهش سطح تقاضا نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
۳- خطرات اعتباری و نقدینگی - مشتریان شما و مشتری مشتری شما ممکن است با مشکل مالی مواجه شوند و منجر به ریسک اعتباری اضافی، بالاتر از حد معمول بدهی‌های بد و حتی اختلالات بالقوه و خاموش شود. جریان نقدی ناشی از عملیات نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. فراموش نکنید که خطرات نقدینگی که اغلب توسط تحلیلگران مورد بررسی قرار می‌گیرند، باید افشا شود. بطور مثال در شرایط تحریمی انتقال و یا احراز واقعی تملک منابع درآمدی حاصل از صادرات که در خارج از ایران قراردارد، باید اثبات شوند چه در غیر اینصورت ممکن است حداقل بخشی از این درآمد‌ها مشابه برخی درآمد‌های برخی شرکت‌های صادراتی مورد تعرض غیر «اعم از کارگزار صراف و یا دلالان تحریمی» قرار گرفته باشد.
۴- اندازه گیری و وضعیت تأمین اعتبار بازنشستگی و سایر برنامه‌های پس از بازنشستگی - بازده مورد انتظار دارایی‌های طرح و وضعیت بودجه برنامه‌ها ممکن است با توجه به عدم ثبات در بازار‌های مالی مجدداً مورد بازبینی قرار گیرد. این مورد عملا در ایران وجودندارد.
۵- کمک هزینه ارزیابی دارایی‌های معوق مالیاتی - اگر تخمین‌های درآمد‌های شرکت‌های تابعه خارجی تغییر کند، ممکن است مدیریت مجبور باشد در برخی از راهبرد‌های مالیاتی خود تجدیدنظر کند یا ممکن است قادر به تحقق کل دارایی‌های معوق مالیاتی نباشد. این حوزه دیگری است که حسابرسان هنگام ارزیابی برآورد‌های مهم باید با دقت در نظر بگیرند.
۶- ارزیابی سرقفلی شرکت‌های تابعه در مناطق آسیب دیده جهان - درآمد‌ها یا درآمد خالص شرکت‌های تابعه در مناطقی که به شدت تحت تأثیر Coronavirus قرار دارند ممکن است آن‌ها را تحت تأثیر شیوع آن ببینند. این ممکن است یک آزمایش اختلال حسن نیت ایجاد کند. ارزیابی مجدد ارزیابی‌ها و پیش بینی‌های حسابداری کلیدی ممکن است منجر به اختلال فوری سرقفلی شود. اگر مدیریت بر این باور باشد که شرایط در حال تحول منجر به بیش از یک واقعه تحریک آمیز در طول سال آینده می‌شود، ممکن است نیاز باشدکه سرقفلی بیش از یک بار در سال جاری ارزیابی و آزمایش شود. این موضوع در مورد سایر دارایی‌های نامشهود نیز به همین اندازه صادق است.
۷- حوادث بعدی - اوضاع پیرامون شیوع Coronavirus روزانه و گاه حتی ساعتی در حال تحول است. حسابرسان باید اطمینان حاصل کنند که بررسی و بررسی مجدد صورت‌های مالی سالانه و موقت تا زمانیکه گزارش جمع می‌شود، روی داد‌ها و رویداد‌های بعدی بطور مناسب افشا شده اند. اگر یک رویداد بعدی فقط اطلاعات اضافی را در مورد شرایط موجود در پایان دوره گزارش ارائه دهد، حتی ممکن است نیاز به تعدیل در صورت‌های مالی داشته باشد.
۸- افشای مناسب - رویداد‌هایی که به طور قابل توجهی روی کار و فعالیت مشتریان تأثیر می‌گذارد ممکن است نیاز به افشاگری‌هایی را هم در صورت‌های مالی و هم در خارج از صورت‌های مالی، بخصوص در کزارشات سالانه و ادواری هیات مدیره را فراهم سازد.
۹- مسائل حسابرسی بحرانی و ارتباط با کمیته‌های حسابرسی - تعدادی از برآورد‌ها و مفروضات مهم حسابداری ممکن است تحت تأثیر شیوع Coronavirus قرار داشته باشد و آن‌ها ممکن است به سطح موارد حساس حسابرسی رسیده باشند که ممکن است اکنون در گزارش حسابرس گزارش شود. با این حساب، حسابرسان باید با کمیته حسابرسی گفتگو کنند. شکی نیست که کمیته‌های حسابرسی در مورد آمادگی مشتری شما برای بروز چنین بحرانی در هنگام توسعه، سؤالاتی نیز برای شما خواهند داشت.
۱۰- در حالی که شیوع Coronavirus خطرات حسابرسی را ایجاد می‌کند، با مشارکت با کمیته حسابرسی، حسابرسان می‌توانند ارزش خود را به عنوان یک مشاور تجاری قابل اعتماد نشان دهند. به گزارش وال استریت ژورنال، حسابرسان خارجی با مشتریانی که در کشور‌هایی تحت تأثیر تاج ویروس قرار دارند، می‌توانند کار‌های خود را دشوار یا حتی غیرممکن بدانند، زیرا سفر به طور فزاینده‌ای مشکل ساز می‌شود.
۱۱- از انجا که مهمترین دارائی‌های موسسات حسابرسی «ثروت انسانی یعنی کارکنان آن می‌باشند»، هر یک از موسسه‌های حسابرسی موسوم به «Big Four»، به دلیل نگرانی از سلامتی حسابرسان خود، حداقل توصیه کرده اند که در صورت عدم لغو کامل آن، سفر به سرزمین اصلی چین را ترک کنند. این توصییه علاوه بر رهنود‌ها و دستورالعمل هائی است که توسط دولت‌ها صادر می‌شود و همچنین هواپیمایی که پرواز‌ها را لغو می‌کنند. این بدان معنی است که در واقع رفتن به محل شرکت‌ها برای انجام کار‌های حسابرسی به یک گزاره دیسی تبدیل شده است. در حالی که بخش عمده‌ای از حسابرسی می‌تواند از راه دور انجام شود، برخی دیگر، مانند شمارش موجودی عمومی، به دلیل معیار‌های حسابرسی خاص نیاز به حضور فیزیکی دارند. اما اگر سفر به مکان استقرار آن موجودی‌ها با محدودیت همراه باشد، این کار نمی‌تواند انجام شود، به این معنی که گزارش حسابرسی «علیرغم استفاده از سایرروش‌ها در انبارگردانی» جای تامل دارد. این امر باعث شده که شرکت‌ها برای انجام خواسته حسابرسان راهی برای برآورده کردن الزامات بدون سفر به مناطق آسیب دیده، در نظر بگیرند و یا گزارشات حسابرسی امسال با استفاده از سایر روش‌ها در مورد موجدی برداری پایان دورهصادر شود. سازمان بورس امریکا «بعنوان مرجع استاندارد گذار و مقام ناطر بازارسرمایه» در نظر دارد راهکار خاص نظیر راهکاری که بمناسبت خاطر طوفان مایکل در سال ۲۰۱۸ صادر کرد، انجام دهد.
۱۲- مدیریت بنگاه‌ها به احتمال زیاد بحث در مورد خطرات مربوط به مسافرت شغلی، ارزیابی قابلیت‌های کارمندان از راه دور را برای دوره‌های بالقوه طولانی شروع و تعیین کرده است که آیا می‌توان عملیات حساس کسب و کار را به مکان‌های مختلف منتقل کرد، با توجه به وقفه در زنجیره تأمین و اطمینان از ارتباط دو طرفه موثر با کارمندان. با این حال، این‌ها فقط زیر مجموعه‌ای از تأثیرات احتمالی هستند. حسابرسی داخلی در چنین شرایطی وظیفه دارد عملکرد مدیریت را در باره اختلالات احتمالی در سرویس‌های ذخیره داده‌های خارج از کشور، چگونگی شیوع این بیماری را که بر رفتار‌های خرید مشتری تأثیرگذار است و همچنین توانایی یا اختلال در ارائه خدمات فنی به مشتریان را ارزیابی نماید تا بتواند رهنمود‌های لازم به مدیریت در باره خلاصی از این مخمصه ارائه دهد. بسیاری شرکت‌های فن آوری و خدماتی منجمله موسسات حسابرسی امریکای شمالی ارجاع کار به کارکنان را از طریق دور کاری با نطارت خاص «کنترل IP رایانه کارکنان» انجام می‌دهند بطوریکه امکان دوزو کلک برای کارکنان از یرای از زیر کاردر رفتن عملا وجودندارد.

نقش حسابرسان داخلی در بحران اخیر

۱- حسابرسی داخلی وظیفه دارد به سازمان خود در مورد فکر کردن فراتر از خطرات فوری مشاوره داده و در مورد هشدار این خطرات ناشی از COVID-۱۹ همچون رادار عمل کند. بطور مشخص در مواقع بحرانی تهدیدات سایبری و خطر تخریب شهرت شرکت دوچندان میشود. بولتن انجمن حسابرسان داخلی «IIA» در مورد COVID-۱۹، که به تازگی منتشر شده است، خاطرنشان ساخته «حتی در حالیکه سازمان‌ها در مراحل اول تعیین اثرات احتمالی «کورو- ویروس» در عملکرد خود قرار دارند، یک خطر جانبی نیز در حال ظهور است - مهندسی اجتماعی در میان بحران.». در ادامه این بولتن، حملات فیشینگ به عنوان راهنمایی در مورد ویروس توصیف شده است. به همین ترتیب، وجهه شرکت می‌تواند تحت تأثیر نحوه واکنش آن قرار گیرد. اخیراً یک دانشگاه بزرگ بخاطر پست اینستاگرام خود که «زنوفوبی یا تعصب علیه افراد سایر کشور‌ها» را واکنش‌های «عادی» نسبت به نگرانی فزاینده درباره گسترش COVID-۱۹ ذکر کرده بود، مورد انتقاد قرار گرفت.
۲- حسابرسان داخلی باید به سازمان خود در مورد فکر کردن در مورد پیامد‌های بلند مدت این بحران مشاوره بدهند، زیرا تأثیر COVID-۱۹ بر روی عملکرد‌ها و کل اقتصاد به طور بالقوه ممکن است برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد. سازمان‌ها باید بررسی اینکه چگونه یک اختلال گسترده می‌تواند بر زنجیره‌های تأمین، بهره وری، پیش بینی رشد تجارت، جریان پول، انتظارات سود و موارد دیگر تأثیر بگذارد را بصورت عاجل در دستورروز خودقراردهند.
۳- سازمان‌ها همچنین باید برنامه‌های خودرا در باره چگونگی مدیریت گزینه‌های مختلف پس از همه گیر شدن این ویروس، مانند سرعت زیاد تولید برای پاسخ به تقاضای تأخیر، تدوین نمایند. مشخص است مشاغلی که برای اولین بار پس از یک فاجعه طبیعی افتتاح می‌شوند، غالباً مشاغلی هستند که در دراز مدت به بهترین وجه خدمات مالی خود را صادر می‌کنند.
۴- به نظارت و به روز کردن تفکر خود ادامه دهید. خطرات در حال ظهور، به لحاظ ماهیت، غیرقابل پیش بینی هستند. مدیریت و حسابرسی داخلی باید بطور مداوم آنچه را که در داخل و خارج از سازمان اتفاق می‌افتد نظارت کند، در تغییر و محوری در صورت نیاز چابک باشد. ممکن است مدیریت در برنامه‌های اجرایی برای رسیدگی به آنچه فکر می‌کنند اتفاق می‌افتد، مصرف کند و از آنچه تغییر کرده است چشم پوشی کند. حسابرسی داخلی برای کمک به مدیریت در برقراری این ارتباط از موقعیت مناسبی برخوردار است.
۵- هر یک از موارد یاد شده فوق متاثر از یک مفهوم مرکزی است که به سادگی و فصاحت توسط مدیر اجرایی بلند مدت حسابرسی (CAE) بیان میشود. این مفهوم صراحت دارد که «بزرگترین کمک حسابرسی داخلی صرف سؤال «چگونه می‌توانیم کمک کنیم؟» می‌بشد. این کمک حسابرسی داخلی می‌تواند به اشکال مختلفی صورت گیرد بطوریکه حسابرسی داخلی عینیت، چشم انداز، روند و موقعیت منحصر به فرد را در یک سازمان به ارمغان می‌آورد. برای اینکه شما بعنوان حسابرس داخلی بتوانید مؤثر و قابل اعتماد باشید، نخست باید وظیفه اصلی و اهداف سازمان خودرا شناخته تا خطراتی که این وظایف و اهداف را تهدید می‌کند را پیش بینی و درک نمائید بنابراین درک مفهومی استراتژی و عملیات سازمان برای دیدن کامل چشم انداز ریسک ضروری است. در حال حاضر که بحرانیکباره دهان باز کرده همه در صدد یافتن راهکاری برای مدیریت ریسک در مورد بیماری همه گیر مانند COVID-۱۹ هستند و بنظر می‌رسد هیچ گونه سوالی یا تردیدی توسط CAE در مورد ایفای نقش‌های فعال و پرمحتوا در برنامه‌ها و اقدامات سازمان آن‌ها صورت نگرفته است. به طوریکه هیئت مدیره شرکت‌ها نگران توانایی سازمان‌های خود در شناسایی موفقیت آمیز خطرات غیرمستقیم و غیرعادی هستند. حسابرسی داخلی باید این اطمینان را به مدیریت در شرکت‌های موفقی که فرهنگ سازمانی آن‌ها همکاری در سراسر سازمان را برای توسعه برنامه‌های تجاری سازگار با اختلالات بازار مانند اپیدمی COVID-۱۹ ترغیب می‌کند، ارائه نماید.
۶- برخی ممکن است سقوط در بازار‌ها، پوشش خبری مداوم و وسواس رسانه‌های اجتماعی با COVID-۱۹ را یک واکنش بیش از حد بدانند. اما حتی اگر اپیدمی موجود باشد و تأثیرات اقتصادی موقتی و خفیف باشد، این شیوع فرصتی را برای بررسی توانمندی‌های شرکت‌ها، تقویت برنامه‌های آن‌ها برای مدیریت هرگونه بحران مهم، و موقعیت حسابرسی داخلی به عنوان یک شریک و مشاور قابل اعتماد فراهم می‌کند.
۷- اپیدمی کورون ویروس در حال گسترش است، تمرکز شدید موضوعی که غالباً از آن غافل می‌شود سازمان‌ها - تداوم تجارت و فاجعه آمادگی عدم قطعیت در مورد دامنه و مدت زمان همه گیر فعلی در حال حاضر اثر می‌گذارد – سازمان‌ها باید ارزیابی مجدد سفر‌های الزامی و راهکار‌های جایگزینی آنرا باپتانسیل تأثیرگذاری بر زنجیره‌های تأمین، بهره‌وری، و روابط با اشخاص ثالث «طرف‌های تجاری» را در دستورروز قرار دهند مدیران حسابرسی داخلی باید برای بررسی و توصیه لازم جهت به روزرسانی‌های همه گیر، آمادگی فاجعه، وبرنامه‌های ادامه کارحتی در حالیکه سازمان‌ها در اولین مراحل تعیین تأثیرات احتمالی تاج خروجی در عملکرد خود قرار دارند، را مرتبا روزآمد کنند.
۷- مهندسی اجتماعی در شرایط بحرانی، ریسک فرعی در حال ظهور است. مجرمان سایبری از نگرانی فزاینده نسبت به اپیدمی ویروس کرونا استفاده کرده و با ارسال ویروس کشنده ایمیل‌های بدافزار بصورت راهنمایی درباره ویروس وپیوست‌های نامه الکترونیکی که حاوی اطلاعاتی برای محافظت در برابر انتشار ویروس است، بدافزارهای خاصی را در شبکه فن آوری شرکت‌ها جاسازی می‌کنند. سازمان‌ها باید ساختار‌های خود را از طریق پروتکل‌ها و شیوه‌های دفاع در برابر مهندسی اجتماعی مانند فیشینگ، بهانه و طعمه بهبود بخشند.
۸- حسابرسان داخلی باید اطمینان کسب کند که سازمان متبوع ان‌ها در شرایط تداوم بحران چقدر قادر به انجام نسخه‌های دستی از فعالیت‌های خودکار مهم اقتصادی است؟ و ایا فرم‌ها و دفترچه راهنما برای این شرایط موجود است و ایا کارکنان اموزش لازم و خاص برای انجام کار‌های خود با این فرم‌ها و دفترجه‌های راهنما را دارند؟

۹- در صورت ایجاد هرگونه محدودیت در دسترسی به عدم دسترسی به اینترنت یا تلفن همراه، کدام موانع یا محدودیت برای اهداف تجاری سازمان فراهم خواد شد؟

۱- آیا کارکنان شرکت آموزش لازم دیده اند که در صورت بروز یک فاجعه طبیعی چه کاری باید انجام دهند
۲- آیا مرکز داده‌های شازمان «Cloud» قادر به اجرای "چراغ روشن" در صورتیکه هیچیک از کارکنان قادر به حضور فیزیکی برای طولانی مدت نباشند، است؟
۳- چه فرایند‌ها یا فعالیت‌های مهم برای مشاغل قابل انتقال به یک مکان جایگزین قابل نطارت وجوددارد؟ پیامد‌های مبتنی بر زمان یا مدت‌ای انتقال بررسی شده است؟
۴- شیوه‌ها، خط مشی‌ها و آموزش سازمان شما برای مقابله با مهندسی اجتماعی تهدیدات اجتماعی چیست؟ و چگونه عمل خواهند کرد. آیا این شیوه نامه‌ها به کارکنان ابلاغ و اجباری شده است؟. آیا کلیه سطوح کارمندان شرکت در مورد تهدید مهندسی اجتماعی توجیه شده اند؟
۵- کدام سیستم‌ها و فرایند‌ها به ویژه در مهندسی اجتماعی آسیب پذیر هستند؟ کدام فرایند‌های اصلی تجارت ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند؟
۶- آیا برنامه‌ای برای حسابرسی مناطق آسیب پذیر خاص سازمان خود، نظیر تغییر ساعات کار و یا تغییر نوبت‌های کاری «مشابه طرح‌های اقماری کاری در پروژ‌های نفت و پتروشیمی در جنوب کشور» در مهندسی اجتماعی دارید؟
بخش فناوری اطلاعات سازمان چه آزمایشاتی را در رابطه با زمینه‌های آسیب پذیری خاص مهندسی اجتماعی انجام می‌دهد؟

ترجمه و اقتباسی از غلامحسین دوانی
عضو جامعه حسابداران رسمی ایران