رشد صفر اقتصاد منهای نفت

به گزارش می متالز، البته دو روز پیش، رئیس‌کل بانک‌مرکزی از رشد مثبت غیرنفتی ۹ ماهه امسال اقتصاد ایران خبر داده بود، اما به نظر داده‌های این دو مرجع آماری چندان با یکدیگر همخوانی ندارد. پیش‌بینی نرخ رشد سال ۱۳۹۸، براساس عملکرد واقعی اقتصاد در ۹ ماهه نخست سال و پیش‌بینی فصل زمستان بر مبنای روش دنتون انجام شده است.

نکات کلیدی

مقایسه ارزش افزوده رشته فعالیت‌ها به قیمت‌های ثابت ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که پس از کاهش شدید محصول ناخالص داخلی ایران در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، به‌رغم رشد اقتصادی حاصل شده در سال‌های ۹۵ و ۹۶، سطح ارزش افزوده در برخی فعالیت‌ها، مانند استخراج نفت و گاز طبیعی و بخش ساختمان، بخش عمده و خرده‌فروشی، هتل و رستوران و در کل محصول ناخالص داخلی با نفت، کمتر از سطح ارقام سال ۱۳۹۰ است. در واقع رکود ایجاد شده در سال‌های ۹۷ و ۹۸، رشد اقتصادی ۹۵ و ۹۶ را خنثی کرد تا اقتصاد ایران در ۸ سال درجا بزند. سمت مخارج رشد اقتصادی نیز نشان می‌دهد که سطح تمامی اجزا مخارج از جمله مصرف نهایی خصوصی، مصرف نهایی دولت، تشکیل سرمایه ثابت، صادرات و واردات، همگی از سال ۱۳۹۰ کمتر است.  همچنین بررسی ارزش افزوده بخش استخراج نفت و گاز طبیعی نشان می‌دهد در فصولی که رشد بخش نفت نسبت به میانگین سایر بخش‌ها بیشتر باشد(همانند آنچه در دوران اوج صادرات نفتی در سال ۱۳۹۵ بود) رشد محصول ناخالص داخلی با نفت نسبت به محصول ناخالص داخلی بدون نفت بیشتر خواهد بود. در واقع اقتصاد ایران کاملا بر پایه نفت حرکت کرده است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که بخش نفت در ۹ ماهه ابتدایی سال‌جاری، معادل منفی ۳۷ درصد رشد داشته که حدود منفی ۷/۵۸ واحد در رشد منفی ۷/۶ واحدی محصول ناخالص داخلی مشارکت دارد. پیش‌بینی مرکز آمار این است که رشد کل بخش نفت در پایان سال نیز معادل منفی ۳۷ درصد باشد.  

محاسبات این مرکز نشان می‌دهد که گروه کشاورزی و صنایع و معادن(بدون نفت) در سال‌جاری از رکود خارج می‌شوند. بخش کشاورزی که در سال گذشته ۱/۵ درصد کوچک‌تر شده بود، امسال می‌تواند رشد ۳ درصدی را تجربه کند. همچنین بخش صنایع و معادن(بدون نفت) نیز که در سال گذشته رشد منفی۵/۲ را ثبت کرده بود، براساس پیش‌بینی مرکز آمار می‌تواند تا ۲/۲ درصد رشد کند. رشد ۹ ماهه این بخش در سال‌جاری معادل ۲ درصد گزارش شده بود. اما بخش‌خدمات، امسال رکود را ثبت خواهد کرد. رشد بخش‌خدمات که در سال اول تحریم معادل ۰/۲ درصد بود، در سال‌جاری به منفی ۰/۱ درصد خواهد رسید.

تغییرات تولید

علت رشد کشاورزی: شرایط مناسب آب و هوایی و افزایش بارندگی‌ها در سال‌جاری دلیل اصلی رشد بالای بخش کشاورزی در نیمه نخست سال 1398 است. در 6 ماهه امسال، گروه کشاورزی رشد 5/9 درصدی را ثبت کرده است. اما در فصل پاییز، جاری شدن سیل در برخی مناطق کشور باعث شد تا رشته فعالیت زراعت با رشد منفی همراه شده و از رشد بخش کشاورزی در 9 ماهه سال بکاهد.

مثبت و منفی صنعت: بخش صنعت در فصول بهار، تابستان و پاییز سال‌جاری وضعیت رو به بهبودی را سپری کرده‌ است. رشد در فصل اول منفی 3/7 درصد بود که در فصل سوم به منفی 0/9 درصد رسید. طبق محاسبات انجام شده برای فصل پاییز، رشته فعالیت‌هایی با سهم بالا در ارزش افزوده بخش صنعت نظیر محصولات غذایی و انواع آشامیدنی، ساخت کک، فرآورده‌های حاصل از تصفیه نفت و سوخت‌های هسته‌ای، ساخت سایر کانی‌های غیرفلزی و ساخت فلزات اساسی دارای رشد مثبت بوده است. از آن طرف از سطح تولید رشته فعالیت‌های ساخت وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر، ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی کاسته شده است.

عامل اصلی رشد غیرنفتی: در بین فعالیت‌های اقتصادی، بیشترین اثر مثبت را بر رشد اقتصادی در سال‌جاری، تامین برق، آب و گاز طبیعی داشته است. این بخش شامل 3 فعالیت تامین برق، توزیع گاز طبیعی و تامین آب است. ارزش افزوده این بخش در فصل پاییز 23/3 درصد افزایش یافته است. برای فعالیت تامین آب، از اطلاعات مقدار فروش آب به تفکیک شهری و روستایی از شرکت آب و فاضلاب استفاده می‌شود. ارزش افزوده این فعالیت در 9 ماهه ابتدایی سال‌جاری 1/1 درصد بوده است. در مورد تامین برق، اطلاعات از دو قسمت فروش داخلی و صادرات برق استفاده می‌شود. ارزش افزوده این فعالیت نیز در 9 ماه 5/2 درصد گزارش شده است. اطلاعات توزیع گاز طبیعی نیز به‌صورت ثبتی از وزارت نفت اخذ می‌شود. مرکز آمار مدعی است که در فصول بهار، تابستان و پاییز سال 1398، وزارت نفت در ارسال اطلاعات مربوط به تولید و صادرات گاز طبیعی و میعانات گازی، همکاری لازم با مرکز آمار را نداشته و به همین دلیل از اطلاعات دریافت شده از سازمان برنامه و بودجه استفاده شده است. این فعالیت شامل مصرف داخلی و صادرات گاز طبیعی، فروش داخلی و صادرات مایعات و میعانات گازی است. ارزش افزوده این بخش در 9 ماه نخست، 8/1 درصد افزایش یافته است. تولید و صادرات گاز طبیعی 45 درصد و تولید و صادرات مایعات و میعانات گازی 55 درصد از این فعالیت سهم دارند. پیش‌بینی مرکز آمار این است که در سال 98، رشد کل بخش تامین آب برق و گاز طبیعی معادل 7/7 درصد باشد.

خروج ساختمان از رکود: تولید ساختمان شامل احداث ساختمان‌های مسکونی، صنعتی، آموزشی، بهداشتی، ورزشی، تجاری و ساختمان‌های زیربنایی از قبیل سد، تونل، پل، جاده، راه‌آهن، فرودگاه، مترو و... است. محاسبات بخش ساختمان براساس اطلاعات عملکرد پرداخت‌های عمرانی دولت و سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در ساختمان بر مبنای میانگین متحرک از فصول گذشته انجام می‌شود. البته در این مورد نیز مرکز آمار به بانک‌مرکزی کنایه می‌زند که اطلاعات سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در ساختمان را در زمان مقرر در اختیار این مرکز قرار نمی‌دهد. تغییرات ارزش افزوده این بخش از فصل زمستان 1397 افزایشی بوده و 9 ماه نخست سال‌جاری نیز نسبت به دوره مشابه سال قبل رشد 6/99/6 درصدی را ثبت کرده است. پیش‌بینی مرکز آمار این است که رشد سالانه این بخش نیز در پایان سال 9/6 درصد باشد.

تغییرات مصرف خصوصی

در پاییز 98 رشد مصرف نهایی خانوارهای کشور به قیمت ثابت، منفی 4/1 درصد بوده است. این عدد نشان می‌دهد همچنان اثرات تورمی از طریق افزایش شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی، منجر به کاهش مصرف نهایی حقیقی خانوار شده و رشد متوسط قیمت‌ها از رشد مصرف خانوار به قیمت اسمی پیشی گرفته است. رشد مصرف نهایی خانوار در 9 ماه ابتدایی سال‌جاری معادل منفی 6 درصد است که بیشترین سهم از این کاهش مربوط به کاهش شدید مصرف نهایی خانوار در فصل بهار 98 است.