لنت ترمزهـای سرطان‌زا

به گزارش می متالز، نخستین بار حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد، تئوفراستوس که از شاگردان ارسطو بود در کتاب خود به نام «درباره سنگ‌ها» به ماده بدون نامی شبیه چوب پوسیده که در اثر اختلاط با نفت می‌سوزد بدون آنکه آسیب ببیند اشاره کرده که بعدها این ماده آزبست نام گرفت. در سال ۱۸۲۰ میلادی یک دانشمند ایتالیایی برای نخستین بار لباس ضدآتش را با استفاده از الیاف آزبست تولید کرد. 
در اوایل قرن ۲۰میلادی یک مهندس اتریشی به نام لودویک هاچک از ترکیب الیاف این ماده با سیمان موفق به اختراع سیمان نسوز شده که با استقبال جهانی روبه‌رو شد. 
هم‌اکنون در صنعت از آزبست برای مصارفی همچون عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله‌های سیمانی و قطعات پوششی سقفی، عامل افزایش‌دهنده نقطه اشتعال در منسوجات و محصولات کاغذی و نیز عامل افزایش مقاوت لنت‌های ترمز و کلاچ در برابر سایش در صنعت خودرو استفاده می‌شود.
اما آزبست موجود در لنت ترمز خودرو ماده‌ای سمی است که عامل اصلی ابتلا به نوعی سرطان خطرناک بوده و در واقع با هر بار ترمز و انتشار آزبست در فضا به این نوع سرطان مهلک نزدیک می‌شویم. 
آزبست نام تجاری چندین ماده معدنی است که به شکل وسیع در تهیه لنت ترمز به کار می‌روند و یکی از آلاینده‌های مهم هواست. پراکنده شدن ذرات آن در هوا سبب اختلالات تنفسی و ابتلای افراد به بیماری‌های وخیم ریوی می‌شود.
رسول پارچه‌باف‌دیبازر، مدیرعامل آزمایشگاه شکوه پارس آزمون درباره استفاده از مواد سمی به نام آزبست که در لنت ترمزهای خودرو و موتورسیکلت‌ها استفاده می‌شود، گفت: امروز تولیدکنندگان متقاعد شده‌اند محصول باکیفیت و با کمترین آسیب به جامعه و محیط‌زیست تولید کنند که با آزمایش ۱۷۰ آزبست تنها ۴ مورد از محصولات وارداتی آلوده به آزبست بودند. 
وی درباره عملکرد این مواد گفت: آزبست موادی است که در حرارت بالا مقاوم بوده و در نتیجه باعث طولانی‌تر شدن عمر لنت ترمز می‌شود زیرا این قطعه همیشه در معرض ترمزگیری است و آزبست ماده‌ای نسوز و مقاوم در برابر حرارت است اما باید توجه داشت عنصری آلاینده و بسیار خطرناک برای انسان و محیط‌زیست است.
این کارشناس تصریح کرد: آزمایش آزبست در کشور برای موتورسیکلت‌ها شروع شده و روند کار مطلوب است زیرا آزمایش‌ها نشان می‌دهد به‌ندرت این ماده از سوی تولیدکنندگان داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. چند مورد آلوده به این ماده دیده شد که از سوی کارشناسان و سازمان استاندارد رد شدند و قرار است پس از اصلاح مراجعه دوباره داشته باشند. 
او درباره استقبال تولیدکنندگان از این ماده خطرناک توضیح داد: آزبست نوعی نگهدارنده ارزان نرخ با مقاومت بالاست و همین امر باعث شده تولیدکنندگان به این سو حرکت کنند. 
پارچه‌باف‌دیبازر در پایان توضیح‌های خود افزود: امروز استفاده از این ماده برای افزایش مقاومت لنت ترمزها در تمام دنیا ممنوع شده است.

 
تولیدکنندگان آزبست جهانی

در ادامه نوید صانعی، مدیر واحد تحقیق و توسعه این آزمایشگاه به توضیح بیشتر درباره این ماده پرداخت و گفت: آزبست خود دارای ۵ زیرشاخه است که ماده کریزوتیل (Chrysotile) آن برای بدن انسان مضر است. این ماده خاصیت تجمعی دارد و در ریه انسان جمع شده و به مرور زمان موجب سرطان ریه می‌شود. 
او درباره موارد استفاده این ماده در قطعات خودرویی و موتورسیکلت به لنت ترمز، دیسک و صفحه کلاچ خودرو و موتورسیکلت اشاره کرد و گفت: آزبست به دلیل توان حرارتی بالا اصطکاک مطلوبی ایجاد می‌کند. 
از بزرگترین کشورهایی که مبادرت به تولید این ماده می‌کنند باید به روسیه و چین اشاره کرد اما صنعتگران پس از مدتی متوجه آسیب‌های آن به سلامت انسان شدند بنابراین با پژوهش‌های انجام شده در استانداردهای مختلف استفاده از این ماده معدنی در تولید تمام محصولات ممنوع و تاکید شد باید برای آن جایگزین دیگری گذاشت. 
این مدیر واحد تحقیق و توسعه یکی از آزمایشگاه‌های کشور درباره جایگزین آزبست نیز گفت: ماده‌ای دیگر به نام راگفول (پشم سنگ) یا عناصر دیگر مانند اکسیدهای مختلف مس یا اکسیدهای مختلف آهن جایگزین می‌شوند که می‌توانند کارایی مانند آزبست برای لنت ترمزها داشته باشند.
او در ادامه افزود: امروز با وجود ممنوعیت استفاده از این ماده همچنان برخی تولیدکنندگان چینی از آن برای محصولات خود استفاده می‌کنند و به طور عموم این کالاها به کشورهای جهان سوم صادر می‌شود ازاین‌رو در محصولاتی که از چین وارد می‌شود ممکن است این ماده وجود داشته باشد. 
او عنوان کرد: چون بازار ایران نیز یکی از استفاده‌کنندگان محصولات چینی است بر اساس الزام‌های سازمان ملی استاندارد استفاده از آزبست ممنوع شده و چند سالی است که سختگیری‌های زیادی برای این امر اعمال می‌شود زیرا با سلامت انسان و محیط‌زیست ارتباط مستقیم دارد.

موارد آزمایش آزبست

صانعی درباره موارد آزمایش این ماده در قطعات خودرویی و موتورسیکلت توضیح داد: آزمایش‌های مختلفی برای آزمون آزبست در لنت ترمز وجود دارد؛ آزمایش پی‌ال‌ام (PLM) یکی از این موارد بوده که میکروسکوپ با نور پولاریزه شده به آزمون آن می‌پردازد به‌اضافه آزمایش ایکس‌آردی (XRD) و آزمایش میکروسکوپ الکترونی که روش‌های مختلف برای شناسایی این عنصر در محصولات است. 
او ادامه داد: برای آزمایش ابتدا در آزمایشگاه با میکروسکوپ داخل لنت ترمز بررسی می‌شود و اگر احتمال وجود آزبست در لنت باشد برای اطمینان بیشتر آزمایش ایکس‌آردی نیز روی آن انجام و سپس مشخص می‌شود که محصول آلوده به آزبست است یا خیر.
وی تاکید کرد: حتی مقدار کم این ماده در محصولات نیز ممنوع است و با مشاهده کوچکترین موارد استفاده محصول از سوی سازمان ملی استاندارد رد خواهد شد.
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که اگر محصولی از چین وارد و مشخص شود آلوده به آزبست است و با رد آن از سوی سازمان ملی استاندارد تکلیف آن محصولات چیست، گفت: با رد محصول اجازه ترخیص داده نمی‌شود و این امر از سوی کارشناسان آزمایشگاه‌ها به بازرسان اعلام می‌شود و آنها نیز به اداره استاندارد ارجاع داده و در نهایت این سازمان مانع ورود محصولات آلوده به بازار کشور خواهد شد و باید تولیدکنندگان یا واردکنندگان به اصلاح محصولات بپردازند.
صانعی در پایان اظهار کرد: سازنده داخلی به‌دلیل ممنوعیت از این ماده استفاده نمی‌کند. تنها ممکن است برخی قطعات و محصولات وارداتی آلوده به آزبست باشد.

سخن آخر

حال باید دید با وجود حجم واردات لنت ترمز از چین به بازار لوازم یدکی کشور چقدر سلامت آنها تضمین شده است زیرا بخشی از این قطعات از مبادی غیررسمی و به‌شکل قاچاق وارد می‌شود. بررسی این موضوع نیاز به گزارشی دیگر دارد که باید آن را از سوی مدیران اتحادیه لوازم یدکی کشور پیگیری کرد.