تحولات بازار نفت چه تاثیری بر صادرات و درآمد نفتی ایران دارد؟/ ایران، متضررتر از قبل

به گزارش می متالز، یدالله صبوحی، کارشناس انرژی:

وضعیت تولید نفت ایران در سه دهه گذشته تقریباً معادل 4 میلیون بشکه نفت در روز بود که حدود 1.7 میلیون بشکه نفت به مصرف داخلی می‌رسید و حدود 2.3 میلیون بشکه هم در روز صادر می‌شد. این میزان همیشه حدود یک تا دو میلیون بشکه بالا یا پایین می‌شد. در حالیکه بعد از تشدید تحریم‌ها بخش عمده صادرات نفت کاهش پیدا کرد و رقم بشکه‌های صادراتی از میلیون به هزار رسید اما عدد و رقم دقیق فروش محرمانه است که از سوی وزارت نفت ایران اعلام نمی‌شود. البته کاهش صادرات نفت در وضعیت کرونا به روندی که از زمان تحریم‌ها شروع شده شتاب داده است. از طرفی طبق سیاست‌های یک دهه گذشته کشورها مبنی بر کاهش و به مرور حذف سهم زغال سنگ و نفت از سبد انرژی اولیه جهان، وضعیت ارزشی منابع نفتی کشورهای اوپک از جمله ایران رو به وخامت بیشتری می‌رود. سیاستی که تحت تأثیر مسائل زیست محیطی و گازهای گلخانه‌ای مطرح شده است و طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی با تاکید بر بهینه‌سازی انرژی، قرار است سهم زغال سنگ تا 2040 در سبد انرژی اولیه به کمتر از 6 درصد برسد که اکنون حدود 24 درصد است. همچنین سهم نفت خام به 22 درصد برسد که اکنون حدود 30 درصد است و سهم گاز طبیعی هم حدود 23 درصد باقی بماند. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر هم به 31 درصد برسد. قطعاً در چنین شرایطی که جهان به سمت مصرف کمتر نفت و زغال سنگ می‌رود، کشورهای اوپک مانند ایران، عربستان، عراق و... به لحاظ اقتصاد داخلی با مخاطرات زیادی مواجه خواهند شد و سهمشان در بازار نفت جهانی به شدت افت خواهد کرد.

تمام بحث‌ها در اروپا بر سر این است که اوج مصرف نفت در دنیا تا سال 2030 باشد و بعد از آن به تدریج کاهش مصرف نفت شکل بگیرد. بعد از شیوع کرونا تحقیقی در مراکز مختلف انرژی در دنیا بیرون داده شده که پیک نفت کاهش یافته است. از این میان، برخی می‌گویند پیک نفت تا سال 2019 بوده و بعد از آن رو به کاهش رفته و برخی می‌گویند شاید پیک نفت سال 2022 یا 2023 باشد.

اما آنچه روشن است اینکه، مجموعه مطالعات و بحث‌ها نشان می‌دهد مصرف نفت در دنیا پایین‌تر آمده و به احتمال زیاد بعد از کرونا کاهش بیشتر سطح مصرف نفت و زغال سنگ در سبد انرژی اولیه را شاهد خواهیم بود. این نوع تغییرات قطعاً به مرور جایگاه اوپک در بازار نفت جهان را به شدت تضعیف خواهد کرد و در این بین، کشورهای خارج از اوپک مانند روسیه و آمریکا نقش بیشتری را ایفا می‌کنند. امروزه بازیگران اصلی نفت در دنیا دیگر به طور خاص اعضای اوپک نیستند بلکه آمریکا و روسیه هم نقش تعیین‌کننده‌ای دارند و تصمیم می‌گیرند که چه اتفاقی در دنیا بیفتد. در جلسه اخیر اوپک وقتی کشورهای عضو نتوانستند با کشورهای غیر اوپک به جمع‌بندی برسند بنابراین روسیه نقش بیشتری را در بازار ایفا کرد و در نتیجه قیمت نفت به شدت افت پیدا کرد.

از این رو تلاطم در بازار نفت موجب شده تا اوپک به شدت متضرر شود. عربستان عضو اصلی اوپک به علت کاهش فروش نفت، سال 2020 به شدت با کسری بودجه مواجه می‌شود. سقوط ارزش سهام آرامکو در همین مدت یکی از نشانه‌های آسیب وضیت بازار نفت این کشور است. در واقع عربستان که تولیدکننده اصلی اوپک است با مشکلات اساسی اقتصاد داخلی و ارزش دارایی خود در بازار جهانی مواجه است و این موضوع همچنان در سال 2020 ادامه پیدا خواهد کرد. درآمد عراق هم با کاهش صادرات نفت بسیار کاهش پیدا خواهد کرد و قدرت مانور دولت را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. چنین کشورهایی که اعضای اصلی اوپک هستند با مخاطرات جدی روبه‌رو خواهند شد و با مشکلات سیاسی و اقتصادی داخلی همراه هستند و سهمشان در بازار جهانی یا رو به کاهش می‌رود یا در بهترین حالت مانند قبل خواهد بود. و امکان توسعه سهم در بازار جهانی را به راحتی نخواهند داشت. تولیدشان حداکثر مانند قبل خواهد بود ولی درآمدشان به شدت کاهش پیدا کرده است یعنی در حد یک‌دوم یا یک‌سوم.

ایران نیز به عنوان یکی از اعضای اوپک همچنان متضرر می‌شود و با کاهش صادرات بیشتر و کاهش قیمت زیاد مواجه خواهد بود که چنین وضعیتی روی درآمدهای ارزی ما بسیار مخرب عمل می‌کند. ما به علت تحریم‌ها بازارهای عمده خود را از دست داده‌ایم. از سویی ایران حتی در بهترین شرایط اگر بازهم بتواند به وضعیت قبل از تحریم بازگردد بسیاری از بازارها را از دست داده است که به دست آوردن بازار گذشته برایش کار بسیار دشواری خواهد بود. در درازمدت نیز اگر روندی که قبل‌تر ذکر شد، پیک نفت یعنی اوج تولید در دنیا زودتر شکل بگیرد مفهومش این است که کشورمان با کاهش مصرف نفت در دنیا مواجه خواهد شد. نفت در زمین داریم اما دیگر مشتری برای آن وجود نخواهد داشت و ثروت طبیعی عظیمی که داریم و بخشی اعظمی از بودجه کشور را به خود اختصاص می‌دهد ارزش گذشته را نخواهد داشت. این خطر که امروز منابع نفتی ما را تهدید می‌کند ناشی از سیاست‌های غلط بخش انرژی کشور در سه دهه گذشته بوده است.

در واقع امسال همه کشورهایی که اکثر بودجه‌هایشان وابسته به صادرات نفت است با کاهش درآمدهای ارزی مواجه می‌شوند و بودجه‌های دولتی‌شان تحت تأثیر این بازار قرار می‌گیرد و در مجموع در موقعیت بسیار ضعیفی قرار می‌گیرند. این موقعیت ضعیف موجب می‌شود تا امکان توافق این کشورها بر سر محدود کردن تولید که قیمت‌ها را افزایش دهند کم باشد. در این بین نقش کشورهای غیر اوپک پررنگ‌تر می‌شود و به احتمال خیلی زیاد ما در آینده 3 بازیکن اصلی در بازار نفت خواهیم داشت که عربستان، آمریکا و روسیه خواهند بود.