زنگ خطر «کاهش یارانه انرژی» در کشورهای در حال توسعه به صدا درآمد

به گزارش می متالز، در هفته‌های اخیر نیجریه و تانزانیا، یارانه‌های سوخت را کاهش داده‌اند. هند نیز مالیات بر بنزین و سوخت دیزل را افزایش داده است. مقامات سودان نیز تصمیم دارند که برخی از یارانه‌ها را با پرداخت مستقیم نقدی به نیازمندان جایگزین کنند. ونزوئلا نیز که اقتصاد آن پیش از شیوع پاندمی کرونا در حال فروپاشی بود، تا حدودی ده‌ها یارانه بنزین را لغو کرده است. شرکت برق دولتی در دبی نیز برای اولین‌بار در طول یک نسل به دنبال افزایش نرخ خود است.

برخلاف گذشته، رهبران کشورها با واکنش‌های بد سیاسی کمتری به دلیل تصمیم برای حذف یارانه‌ها و افزایش مالیات‌ها مواجه هستند و به این دلیل است که قیمت نفت، گاز طبیعی و سایر سوخت‌ها در ماه‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. علاوه بر این پروازها، سفرهای جاده‌ای و فعالیت‌های اقتصادی نیز به میزان زیادی کاهش یافته است

با از بین رفتن اثرات پاندمی ویروس کرونا، شرایط قیمت جهانی انرژی می‌تواند به یکباره تغییر کند. یارانه انرژی گزینه حیاتی در سیاست محسوب می‌شود و از منظر بودجه دولت و توسعه اقتصادی اهمیت زیادی دارد.

«جیم کرین»، کارشناس انرژی دانشگاه رایس که بر روی موضوع یارانه‌ها و کمک هزینه‌های مالی مطالعه می‌کند، گفت: دولت‌ها درگیر یک معضل هستند. آیا می‌خواهند از نیازمندانی که شغل و درآمد خود را از دست داده‌اند، حمایت کنند؟ یا اینکه در مقابل تحمیل هزینه‌های فاجعه‌بار بلندمدت به بودجه خود اقدام کنند؟

کشورهایی که سیستم خدمات اجتماعی و مالیاتی ضعیفی دارند، اغلب به یارانه‌ها متوسل می‌شوند، چرا که این روش‌ها برای تأمین برق، گاز خانگی و مواد نفتی نسبتاً آسان هستند. بسیاری از اقتصادانان معتقدند که این سیستم به نفع خانواده‌های برخوردار است، زیرا آنها بزرگترین خانه‌ها و اتومبیل‌ها را دارند؛ در حالی که افراد نیازمند اغلب وسیله نقلیه شخصی ندارند و ممکن است از ساکنان روستاهایی باشند که برای چند ساعت در طول روز به شبکه برق وصل می‌شوند. با این وجود هرگونه افزایش قیمت به قشر کمتربرخوردار جامعه و دستمزدبگیر آسیب می‌رساند و اعتراض، آشوب و اعتصاب را به همراه دارد.

به عنوان مثال، در ماه اکتبر مردم اکوادور در پی تصمیم دولت مبنی بر کاهش یارانه سوخت با هدف صرفه‌جویی ۱.۴ میلیارد دلاری در سال، دست به اعتراض زدند. با افزایش ۲۵ درصدی قیمت بنزین و دو برابر شدن قیمت سوخت دیزل رانندگان کامیون‌ها، بومیان و سایر گروه‌ها کشور را به مدت ۱۰ روز فلج کردند و رئیس‌جمهور مجبور شد که پایتخت را ترک کند.

این اعتراضات زمانی به پایان رسید که دولت از تصمیم خود بازگشت.

«رنه اورتیز»، وزیر انرژی اکوادور گفت: یارانه‌های انرژی پرچمی بود که توسط سیاسیون و فعالان برای جذب آرا تکان داده می‌شد. این پرچم نیازمندان را به دور خود جمع می‌کند، چرا که آنها فکر می‌کنند با حذف یارانه‌ها، آنها فقیرتر می‌شوند. وی افزود که این داستانی اسطوره‌ای است که به این راحتی از بین نمی‌رود.

جای تعجب نیست که تعداد کمی از کشورها به توصیه اقتصاددانان بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و سایر سازمان‌ها برای کاهش یارانه‌ها، عمل کردند.

کارشناسان می‌گویند که هزینه‌های دولت برای سوخت و برق، امکان هزینه‌کردن برای بخش بهداشت و آموزش را سخت‌تر می‌کند. همچنین مردم را تشویق می‌کند که بیش از حد نیاز خود انرژی مصرف کنند و آلودگی هوا و ترافیک را تشدید کنند. علاوه بر این زمانی که قیمت سوخت با کشورهای همسایه اختلاف زیادی داشته باشد، شرایط را برای قاچاق سوخت فراهم می‌کند و به این ترتیب برخی از مزایای پایین قیمت سوخت را از بین می‌برد.

طبق گفته‌های آژانس بین‌المللی انرژی، در سال گذشته یارانه انرژی ۴۰ کشور در مجموع ۳۱۸ میلیارد دلار بوده است که نیمی از آن به نفت و فرآورده‌های نفتی و نیمی به برق، گاز طبیعی و زغال سنگ اختصاص داده شده است. کشورهای ایران، چین، عربستان سعودی و روسیه بیشترین یارانه را در سال گذشته داشته‌اند.

کشورهایی مانند اندونزی، آفریقای جنوبی و غنا با هدف خنثی کردن ضربه اقتصادی ناشی از پاندمی کرونا، یارانه برق خود را افزایش داده‌اند.

تیم گولد(Tim Gould)، مدیر بخش انرژی و سرمایه‌گذاری آژانس بین‌المللی انرژی گفت: اولویت اساسی دولت‌ها در مقابل پاندمی ویروس کرونا کاهش تأثیرات آن است و تلاش می‌کنند تا مطمئن شوند که از درآمد خانواده‌ها تا حدودی محافظت شود.وی افزود که کاهش قیمت نفت از سوی دیگر یک فرصت طلایی در اختیار دولت‌ها قرار داده است که یارانه‌ها را بدون اینکه قشر آسیب‌پذیر، آسیب زیادی را متحمل شوند، حدف کند؛ به ویژه در کشورهای صادرکننده نفت که درآمدهای آنها کاهش یافته است.

آخرین باری که قیمت نفت سقوط کرد. در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵، کشورهایی مانند هند، مالزی، مراکش، عربستان سعودی و امارات متحده عربی یارانه‌های انرژی را کاهش دادند. برخی از کشورها مانند هند با پرداخت نقدی به افراد فقیر، این موضوع را جبران کردند.

این اقدامات از منظر مالی بسیار حساس است، اما کشورهایی مانند کویت و عمان پس از اعتراضات مسیر معکوسی را در پیش گرفتند. دیگر کشورها مانند روسیه که از زمان شوروی سابق برای سوخت یارانه تخصیص داده‌اند، طرحی برای افزایش قیمت سوخت ارائه نکردند.

یارانه تنها یکی از راه‌های پیشروی دولت‌ها برای تزریق پول به صنعت انرژی است. ایالت متحده به صوررت مستقیم از قیمت خرده‌فروشی بنزین و برق یارانه دریافت نمی‌کند، اما معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های سوخت فسیلی و انرژی‌های تجدیدپذیر ارائه می‌کند. مالیات بنزین و سوخت دیزل نیز در ایالت متحده کمتر از کشورهای اروپایی است.

اگر قیمت نفت و گاز در حد پایین باقی بماند، ممکن است دولت‌های بیشتری یارانه‌های انرژی را کاهش دهند.

بزرگترین نمونه آزماشی می‌تواند نیجریه باشد، جایی که بنزین و سوخت دیزل ارزان، مقدس است، چرا که این کشور بزرگترین تولیدکننده نفت قاره آفریقا است. با قطع یارانه‌ها در سال ۲۰۱۲، این کشور با ۲ هفته اعتراض و شورش روبه‌رو شد. محمدو بوهاری، رئیس‌جمهور فعلی نیجریه این موضوع دوباره بررسی کرده است چرا که شرایط کنونی متفاوت است.

Judd Devermont، مدیر برنامه‌های آفریقا در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی مؤسسه تحقیقاتی واشنگتن گفت: بوهاری، یارانه‌ها را قطع کرد، چرا که به آنها نیازی نداشت. اگر قیمت نفت دوباره افزایش یابد او برای بازگرداندن یارانه‌ها تحت فشار قرار خواهد گرفت. مردم نیجریه ممکن است دموکراسی و امنیت مورد نظر خود را کسب نکنند، اما آنها انتظار نفت ارزان‌قیمت دارند.