دو شیوه تعامل سهامداران با صندوق‌های پروژه/ طرح‌های نیمه تمام را به صندوق‌های پروژه بسپارید

به گزارش می متالز، صندوق پروژه‌ها یکی از انواع راه‌های تامین مالی است که می‌تواند در حال حاضر بسیاری از مشکلات کشور را در این زمینه برطرف کند. جمع آوری سرمایه‌های خرد و ایجاد بستری برای تکمیل پروژه‌های نیمه تمام یکی دیگر از مواردی است که با این صندوق‌ها می‌توان امیدوار به حل آن بود.

سید علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی ایران معتقد است، این صندوق ها می تواند هم منافع سرمایه گذار و هم منافع دولت و بخش خصوصی را در صورتی که به درستی اجرایی شود، تامین کند. در ادامه گفت و گو با حسینی مدیرعامل بورس انرژی را می خوانید:

چرا در سازمان بورس و مخصوصا بورس انرژی به فکر استفاده از صندوق پروژه‌ها برای تامین مالی پروژه‌های این بخش افتادید؟

حسینی: تحریم های ظالمانه علیه کشور باعث شده سرمایه گذاری و جذب منابع مالی در بخش انرژی با مشکل مواجه شود؛ ولی بخش انرژی برای جذب سرمایه همچنان جذابیت و پتانسیل بسیار بالایی دارد. در گذشته برای تامین مالی پروژه ها مخصوصا پروژه‌های حوزه انرژی راهکار های محدودی وجود داشت و اوراق مشارکت تنها ابزار مستقیم جذب سرمایه های مردمی بود.

انتشار اوراق مشارکت معمولاً توسط شرکت‌های بزرگ انجام منتشر می‌شد و در صورتی که پروژه‌ای از قبل وجود داشت، می‌توانستیم از این روش برای تامین مالی استفاده کنیم.

فروش اوراق مشارکت و تامین منابع مالی برای پروژه‌ها از این طریق مشکل خاصی داشت که به سراغ صندوق پروژه ها رفتید؟

حسینی: بله. یکی از اصلی‌ترین مشکلات این شیوه تامین مالی این بود که به صورت دقیق قابلیت رصد و پیگری نحوه و میزان هزینه کرد مبالغ سرمایه گذاری شده، وجود نداشت. به عبارت دیگر، مشخص نبود مبالغ پرداخت شده توسط مردم چگونه در این پروژه صرف می‌شود و پروژه در چه مرحله‌ای قرار دارد. زمانی مشکل حادتر می‌شد که اصلا مشخص نبود این مبالغ جمع‌آوری شده که از فروش اوراق مشارکت برای یک پروژه خاص به دست آمده، آیا در همان پروژه خاص هزینه می‌شود؟ مشکل آخر هم مربوط می‌شد به این مساله که با پایان یافتن پروژه سود مشارکت افراد که در این پروژه سرمایه گذاری کرده بودند، به درستی محاسبه نشده و به آنها پرداخت نمی‌شد.

به همین دلایل در سازمان بورس به این نتیجه رسیدیم که باید یک نهاد مالی جدید ایجاد شود تا مشکلات سازوکار قبلی یعنی اوراق مشارکت را نداشته باشد. پس از بررسی‌های کارشناسی به نهاد صندوق پروژه رسیدیم. این مساله می‌تواند به مشارکت واقعی مردم در سرمایه‌گذاری کمک کند و به همین دلیل در سازمان بورس ایده صندوق پروژه شکل گرفت و به دنبال آن اجرایی شد. اولین صندوق پروژه کشور نیز حدود سه سال پیش با نام صندوق پروژه «پرند مپنا» تشکیل شد و موضوع آن هم سیکل ترکیبی کردن نیروگاه پرند مپنا بود که در حال حاضر به مراحل نهایی این پروژه نزدیک می‌شویم.

به طور ساده بفرمایید صندوق پروژه چیست و چگونه ایجاد می شود؟ آیا قانونی برای آن وجود دارد؟

حسینی: صندوق پروژه یک نهاد مالی است که بر اساس قانون اوراق بهادار تشکیل می شود و ایجاد آن منوط به اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار است. در ساختار صندوق پروژه سعی شده از ارکان مختلفی همچون مدیر، متولی، بازارگردان، حسابرس و غیره به منظور پوشش ریسک سرمایه گذاران استفاده شود.

یعنی صندوق پروژه می تواند برای همه پروژه های کشور چه در مراحل اولیه و چه در مراحل تکمیلی تشکیل شود؟

حسینی: از صندوق پروژه می توان اختصاصا برای تامین مالی یک پروژه خاص استفاده کرد. این مساله سبب خواهد شد جریان نقدی که وارد صندوق می شود بطور مشخص به پروژه مربوطه اختصاص یابد و یا پولی که سرمایه گذاران می‌آورند کاملا نحوه هزینه‌کرد آن مشخص شود. ضمنا گزارش های مالی که برای صندوق پروژه تهیه می شود بطور کامل جریانات نقدی آن و پیشرفت مالی پروژه را نشان می‌دهد و همگان می‌توانند از آن کسب اطلاع کنند. در زمان اتمام پروژه هم یک استراتژی خروج کاملا مشخص نیز برای سرمایه گذاران پیش بینی شده است.

ایجاد این صندوق ها چه مراحلی دارد؟

حسینی: مراحل راه اندازی این صندوق شامل دریافت موافقت اصولی تاسیس صندوق، دریافت مجوز تاسیس صندوق پروژه، دریافت مجوز فعالیت از سازمان بورس و اوراق بهادار، تاسیس شرکت پروژه، دریافت مجوز پذیره نویسی عمومی، درج نماد در بورس انرژی ایران و قیمت‌گذاری سهام شرکت پروژه است.

یکی از ابهاماتی که در حال حاضر درباره این صندوق ها وجود دارد، به نحوه تعامل این صندوق ها با سرمایه گذاران چه در زمان اجرای پروژه و مخصوصا پس از اتمام پروژه بر می گردد. این مساله چگونه حل شده است؟

حسینی: استراتژی خروج در این صندوق ها دو حالت دارد. استراتژی اول، اگر فردی که در این صندوق ها سرمایه گذاری کرده، بخواهد هنگام پایان پروژه از این صندوق خارج شود، می تواند یونیت هایی که در اختیار دارد را بفروشد و به پول نقد تبدیل کند؛ یعنی تسویه نقدی انجام دهد. یک نوع اختیار فروش تبعی در این صندوق ها تعبیه شده که می‌تواند از این طریق تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری خود را بفروشد. استفاده از این اختیار فروش تبعی می تواند هم در دورانی که این پروژه در حال اجراست در سررسیدهای شخصی مثلاً یکسال بعد از پذیره نویسی و هم در دوره پایان پروژه انجام شود. در هر دوره ای که فرد بخواهد تسویه نقدی انجام دهد با حداقل منفعتی می تواند از این صندوق پروژه خارج شده و سود سرمایه گذاری خود را دریافت کند.

استراتژی دوم هم سهامداری این فرد در شرکت سهامی عامی است که پس از اتمام پروژه تشکیل می شود و از این طریق این واحدهای سرمایه گذاری تبدیل به سهام شده و می تواند پس از ورود این شرکت به بورس یا فرابورس سهام خود را به فروش برساند. به عبارت دیگر، با تمام شدن پروژه و به بهره برداری رسیدن آن، این پروژه به یک شرکت سهامی عام تبدیل می شود که سهام این شرکت در بورس یا فرابورس عرضه شده و دارندگان واحدهای سرمایه گذاری صندوق می توانند به میزان سرمایه گذاری انجام شده، سهامدار این شرکت سهامی عام شوند. هر دو استراتژی برای افرادی که در این صندوق پروژه ها سرمایه گذاری می کنند می تواند عایدی خوبی به همراه داشته باشد. به عبارت دیگر، جدایی مالکیت از مدیریت در دستور کار صندوق پروژه ها قرار گرفته و در انتهای دوره تکمیل پروژه، افرادی که این واحد ها را خریداری کرده اند، ‌خود سهامدار شده یا واحدهای سرمایه گذاری را به بانی می فروشند. البته نقل و انتقال واحد ها و درآمدهای صندوق نیز از مالیات معاف هستند.

صندوق پروژه ها چه ویژگی هایی دارد که مردم را ترغیب به سرمایه گذاری کند؟

حسینی: کاهش زمان افزایش سرمایه، جدایی مالکیت از مدیریت، کنترل ریسک پروژه و جلوگیری از تسری ریسک پروژه به مالکان آن (به دلیل وجود شخصیت حقوقی مستقل)، افزایش شفافیت سرمایه‌گذاری در پروژ ه‌ها، وجود فرآیندهای تسویه پروژه‌ها، تخصصی شدن تأمین مالی پروژه‌ها با توجه به افزایش دانش تأمین مالی، افزایش نقد شوندگی و امکان تدوین استراتژی خروج از پروژه برای سرمایه‌گذاران، عدم نیاز به وثایق رهنی، امکان تأمین مالی بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های ترازنامه ای صاحبان پروژه، امکان بهره مندی از مزایای مالیاتی قانونی صندوق های سرمایه گذاری  و معافیت مالیاتی برای نقل و انتقال واحدهای صندوق پروژه از مهم ترین مزایای تامین مالی از طرفین صندوق پروژه هاست.

این صندوق ها با توجه که به اینکه ماهیت بلند مدت دارند، چه ریسک هایی را می توانند برای سرمایه گذاران به همراه داشته باشند؟

تنها ریسک این صندوق ها که در اغلب سرمایه گذاری ها نیز می توان این ریسک را مشاهده کرد، بلند مدت بودن دوره  سرمایه گذاری است.   برای سرمایه گذاری کوتاه مدت می توان از طریق خرید سهام، سرمایه گذاری انجام داد، که باید در بورس و فرابورس، سهام شرکت ها را خریداری کرد. استراتژی دوم سرمایه گذاری در شرکت هایی است که در مرحله اجرای پروژه قرار دارند و هنوز به بهره برداری نرسیده اند و اصطلاحا در بازار اولیه قرار دارند. به عبارت دیگر، خرید واحدهای سرمایه گذاری در زمانی که این شرکت ها در حال پذیره نویسی هستند. این نوع سرمایه گذاری طولانی مدت است. اجرای یک پروژه ممکن است ۳ تا ۵ سال و یا ۵ تا ۷ سال طول بکشد. صندوق پروژه از همین دست سرمایه گذاری ها است. البته باید گفت این صندوق ها به تبع اینکه ریسک بالایی از نظر زمان اجرا دارند، می توانند به همان اندازه عایدی بیشتری نیز داشته باشند. چون افراد از ابتدای اجرای پروژه در آن شریک شده اند و در زمانی که این پروژه به اتمام برسد می توانند به بازدهی خوبی دست پیدا کنند که ریسک گفته شده را به طور کامل پوشش می دهد.

این صندوق ها چگونه می توانند وارد بازار سرمایه شوند؟ برای ورود به بورس نیاز به تجدید ارزیابی دارند؟

حسینی: ماهیت این پروژه ها پس از اتمام و عملیاتی شدن آنها تغییر می کند. یعنی از حالت دارایی به شرکت تبدیل می شوند. پس نیازی  به تجدید ارزیابی ندارند. منابعی که وارد صندوق پروژه ها می شود، طی زمان اجرای این پروژه‌ها، تبدیل به ماشین الات، تجهیزات، ساختمان و... می شوند. یعنی شرکت های سهامی خاص در قالب صندوق پروژه، بعد از بهره برداری به یک شرکت سهامی عام تبدیل می شوند.

ظاهراً طبق برنامه ریزی ها صندوق پروژه پرند مپنا، در اواخر شهریور یا اوایل مهرماه وارد بورس یا فرابورس خواهد شد. دولت ها در حمایت از این صندوق پروژه ها می توانند چه کاری انجام دهند؟

حسینی: یکی از راهکارهای بسیار ضروری و تاثیر گذار در تامین مالی پروژه ها که کشور هم اکنون و در آینده نزدیک به آن نیاز مبرم دارد، همین صندوق پروژه هاست. ایجاد این صندوق پروژه ها می تواند بر فضای بازار سرمایه کشور نیز تاثیر گذار باشد. یعنی در کشور پروژه های نیمه تمام و نزدیک به اتمامی وجود دارد که پروژه های خوبی هستند که در آینده نزدیک و با بهره‌برداری از انها به شرکت های سودده و پربازدهی تبدیل می شوند که می توان بخشی از منابعی که در حال وارد شدن به بازار سرمایه است را از طریق این صندوق پروژه ها به بخش های عمرانی و سرمایه گذاری اختصاص داد. در حال حاضر به علت عدم وجود یا عدم کفایت مسیر های انتقال صحیح نقدینگی به بخش های مولد و با ارزش افزوده بالا، باعث شده نقدینگی موجود در جامعه به افزایش بی دلیل قیمت برخی سهم ها در بورس  بیانجامد که می تواند در آینده تبعات خطرناکی داشته باشد.

با وجود این با صندوق های پروژه چند اتفاق خوب رخ خواهد داد. اولین اتفاق خوب این است که بازار سرمایه در تامین سرمایه پروژه ها نقش فعال تری خواهد داشت که این مهم از یکسو  هم مشکل شرکت ها را برطرف خواهد کرد و هم عمق بورس و بازار سرمایه رابیشتر خواهد کرد. یعنی بازار سرمایه کمک می کند تا این پروژه ها اجرایی شوند و به مرحله بهره برداری برسند.

چرا پیشنهاد می‌کنید پروژه های نیمه تمام در کشور، در قالب این صندوق پروژه ها تامین مالی شوند؟

حسینی: پروژه های بسیاری در کشور وجود دارد که با مشکل کمبود منابع مالی مواجه هستند و به دلیل تامین نشدن منابع متوقف شده اند که می توان با تامین منابع مالی، اجرای پروژه ها را از سر گرفت و به مرحله بهره برداری رساند. به عبارت دیگر، این صندوق پروژه ها کمک خواهند کرد تا مشکل تامین منابع اولیه این پروژه ها از بین برود.

این مساله می تواند در واگذاری بخش های دولتی به مردم و یا بخش خصوصی نیز کمک کند؟

حسینی: دولت دارایی های خوبی دارد که می تواند از طریق این صندوق ها به مردم واگذار کند. زیرا این پروژه ها که از لحاظ مطالعاتی از جایگاه مناسب برخوردار هستند و اغلب دارای مطالعات امکان سنجی مناسبی هستند و از این منظر مشکلات پیش امده برای انها تا حدودی برطرف خواهد شد. حتی بخش زیادی از سرمایه گذاری این پروژه ها انجام شده و ریسک خاصی ندارند. مردم می توانند سرمایه های خود را به جای قراردادن در بازارهای مختلف، در این صندوق ها سرمایه گذاری کرده و هم در توسعه آبادانی کشور سهیم باشند و هم بتوانند از عایدی این صندوق ها استفاده کنند.

صندوق های پروژه در بورس چگونه واگذار می شوند؟

حسینی: صندوق پروژه پرند مپنا که در حال حاضر تنها نمونه اجرا شده ایجاد شده این نوع تامین مالی است از جنس صندوق های etf ‌ و واحد های اولیه آن از طریق بورس انرژی ایران قابل معامله است. یعنی واحدها پس از پذیره نویسی اولیه در بازار ثانویه هم قابل معامله هستند. به عبارت دیگر، خود آن صندوق، سهامدار شرکت پروژه می شود و مردم یونیت های آن صندوق را خریداری می کنند و تا زمان فعالیت صندوق، قابلیت معامله واحدها در بورس انرژی ایران وجود دارد.

صندوق پروژه الزاما باید در بورس یا فرابورس معامله شوند؟

حسینی: ماهیت این صندوق ها مشخص خواهد کرد که در کدام بورس باید عرضه شده و خرید و فروش شوند. مثلا صندوق پروژه های مرتبط با شرکت های پتروپالایشی قطعا در بورس انرژی ایران معامله می شوند. ما هم در بورس انرژی ایران اعلام امادگی می کنیم که پروژه های مختلف که در زمینه انرژی وجود دارد را از این طریق تامین مالی کنیم. یعنی پذیره نویسی اولیه یا تاسیس این واحد ها در بورس انرژی خواهد بود و معامله ثانویه واحدهای این صندوق ها هم در بورس انرژی ایران صورت خواهد پذیرفت.

این صندوق ها می توانند چند پروژه را در تامین مالی کنند یا حتما محدود به یک پروژه خواهند بود؟

حسینی: بله، این صندوق ها طوری طراحی شده اند که می توانند چند پروژه را هم به طور همزمان پشتیبانی کنند. طراحی این صندوق ها چند سال طول کشیده است تا به مرحله اجرایی برسد و تقریبا مکانیزمی برای رفع تمام ابهاماتی که درخصوص این صندوق ها وجود دارد، ایجاد شده است. استفاده از این صندوق ها مغفول مانده است و دولت نیز باید در این زمینه از این صندوق ها حمایت کند. دولت علاقه مند است منابعی که وارد بازار سرمایه می شود تنها صرف سفته بازی نشود و این سرمایه ها در اجرای پروژه ها نیز دخالت داده شوند. ساختار محکم این صندوق ها تا حدود زیادی می تواند در توسعه کشور و تامین منابع مالی اجرای پروژه ها کمک شایان توجهی داشته باشند. این صندوق ها می توانند حلقه واسط میان سرمایه های خرد و پروژه هایی در کشور باشند که نیاز به منابع مالی برای اجرا و تکمیل شدن دارند.