لزوم توسعه جایگاه کانون در اقتصاد

به گزارش می متالز، کانون طی ۱۲ سال گذشته از زمان تاسیس به دنبال توسعه و بهبود فرآیند اخذ وام، ارتقای روند طرح‌های عملیاتی و اقتصادی کشور از طریق استانداردسازی درونی و بیرونی بوده است. شرکت‌های رتبه‌بندی شده عضو کانون از تجربه، دانش و تخصص لازم برای ارزیابی هرگونه طرح تجاری برخوردار بوده و یکی از اهداف کانون در این مدت استفاده از این توانمندی برای احیای طرح‌های نیمه تمام در بدنه بخش‌خصوصی و دولتی بوده است. حمایت دستگاه‌های دولتی از کانون با تصویب ماده ۵ قانون اساسی به عنوان الزامی ‌برای مراجعه متقاضیان دریافت وام، سرمایه‌گذار و سیستم بانکی به کانون و استفاده از خدمات شرکت‌های عضو همواره یکی از دغدغه‌های اصلی کانون بوده است. عدم همکاری و مشارکت سیستم بانکی کشور و وزارت اقتصاد و دارایی به عنوان نهاد بالادستی موانعی را بر سر توسعه فعالیت‌های کانون ایجاد کرده است، برای روشن شدن زوایای مختلف فعالیت‌های کانون و بررسی موانع موجود با حمیدرضا حقیقت‌پژوه، رئیس شورای عالی کانون مشاوران اعتباری و سرمایه‌گذاری بانکی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

 ابتدا در مورد کانون و اهداف تاسیس آن توضیح دهید؟

کانون مشاوران اعتباری و سرمایه‌گذاری بانکی در سال ۱۳۸۷ برمبنای قانون تسهیل وام‌های بانکی بر اساس تصویب ماده ۵ قانون تسهیل اعطای تسهیلات بانکی (مصوبه تیرماه ۱۳۸۶) و با دستور هیات دولت وقت و با قرارگیری در ذیل وزارت اقتصاد و دارایی (طبق اساسنامه) تاسیس شد. کانون در ابتدای راه با حضور چند شرکت حقوقی موسس با هدف تسهیل و قانونمند کردن فرآیند اعطای وام‌های بانکی از سیستم بانکی کشور ایجاد شد. در زمان تاسیس کانون توجه و نگاه وزارت اقتصاد و دارایی از یک طرف برآن بود تا بخش‌خصوصی تقویت شود و تسهیلات بانکی برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید و توسعه کسب‌وکارهای گذشته، به‌کار گرفته شود و از طرف دیگر به منابعی بود که به شکل مناسب و قانونمند از طریق بانک مرکزی به سیستم اقتصادی کشور و از طریق بانک‌های عامل بین سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکار توزیع شود. امروز با گذشت ۱۲ سال از تاسیس کانون، این نهاد از ۲۱۰ عضو حقوقی و ۶ رکن اصلی هیات‌عالی نظارت، مجامع عمومی/  شورای عالی/  دبیر کل/    بازرس قانونی و  هیات سازش و رسیدگی به تخلفات تشکیل شده است. کانون مشاوران اعتباری و سرمایه‌گذاری بانکی در اصل یک نهاد انتظامی ‌است که در مقایسه با نهادهای دیگر عملکردی شبیه به «سازمان نظام مهندسی» یا «کانون کارشناسان رسمی‌دادگستری» دارد.

کانون برای تامین مالی از چه منابعی استفاده می‌کند؟ در این راه با چه چالش‌هایی مواجه است؟

کانون خود مستقیما با مجموعه‌ای قرارداد امضا نمی‌کند و تنها منبع تامین مالی آن از طریق دریافت حق عضویت و هزینه‌های رتبه‌بندی و ثبت قراردادها است. کانون به عنوان یک نهاد انتظامی، غیرانتفاعی و غیردولتی می‌تواند برای کمک به سیستم بانکی و اقتصادی کشور راهگشا باشد. کانون درست مانند هر نهاد نظارتی و کنترلی دیگری با مشکل تامین منابع مالی مواجه بوده و تنها ۲درصد از قراردادهای ثبت شده را از اعضا دریافت می‌کند. یکی از راهکارهای کانون برای تامین مالی از سال ۹۸ تابه‌حال برگزاری کلاس‌های آموزشی برای پرسنل و نیروهای شرکت‌های عضو کانون است.

کانون برای توسعه و پیشرفت خود از زمان تاسیس تاکنون با چه مشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو بوده است؟

کانون به عنوان نهاد انتظامی‌ و استانداردساز و سیستم‌دهنده به فعالیت شرکت‌ها می‌توانسته نقش بسیار موثرتری در بهبود فضای اقتصادی کشور ایفا کند که متاسفانه در خیلی از بخش‌ها نتوانسته است آنچنان که باید و شاید موفق عمل کند. یکی از مهم‌ترین دلایل آن عدم همکاری بانک‌ها، مجموعه‌های بانکی و موسسات مالی و اعتباری به‌ویژه بانک مرکزی است. کانون با برنامه‌ریزی، هدایت و تاکید معاونان و مدیران وقت بانک مرکزی و با نظارت وزارت اقتصاد و دارایی و با هدف نظام‌مندی روند اعطای تسهیلات بانکی، متقاضیان سرمایه‌گذاری و درخواست‌کنندگان تسهیلات بانکی از سیستم بانکی کشور تشکیل شد. متاسفانه این امکان برای هر کسی فراهم است  تا با معرفی یک طرح تجاری ساده مبالغ هنگفتی تسهیلات بانکی دریافت کند، این موضوع که فرد سرمایه‌گذار یا شرکت متقاضی تسهیلات بانکی، به لحاظ مالی و اجرایی از توانمندی و دانش لازم برای اجرای طرح برخوردار باشد از بزرگ‌ترین چالش‌های سیستم بانکی کشور بوده و هست. بانک‌ها عمدتا به دلیل عدم برخورداری از تمامی ‌تخصص‌های کارشناسی طرح‌ها و پروژه‌ها در مجموعه خود، توان و امکان تحلیل و ارزیابی طر‌ح‌ها را ندارند و آن تعداد از بانک‌ها هم که دارای ساختار کارشناسی برای ارزیابی شرایط طرح و فرد وام‌گیرنده هستند، با طولانی شدن زمان بررسی و عدم امکان تمرکز روی طرح، قابلیت بررسی همه‌جانبه فنی و اقتصادی را ندارند. به همین دلیل کانون به عنوان یک نهاد بیرونی و خارج از سیستم بانکی با هدف تحلیل و ارزیابی افراد و شرکت‌ها تاسیس شد. در ابتدای کار با توجه به استانداردها، چارچوب‌ها و مقررات لازم در ساختار کارشناسی طرح‌ها و برای تهیه گزارش‌های امکان‌سنجی و فرم‌های رتبه‌بندی و ارزیابی شرکت‌ها در کانون تدوین و به مرور زمان توسط شرکت‌های عضو بهینه و پیاده‌سازی شد؛ با این حال عدم همکاری و نبود استفاده سیستم بانکی کشور از توانمندی و خدمات شرکت‌های عضو کانون هنوز هم از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالش‌های کانون محسوب می‌شود. کانون با در اختیار داشتن ۲۱۰ عضو فعال و شرکت رتبه‌بندی شده و با در نظر گرفتن حدود ۱۵ نیروی متخصص در هر شرکت، یک جامعه متخصص ۳ هزار نفری دارد که می‌توانند در صنایع و ارکان مختلف به سیستم بانکی کشور و متقاضیان سرمایه‌گذاری، خدمات قابل توجهی ارائه کنند. یکی از دلایل عدم استفاده سیستم بانکی از خدمات اعضای کانون توجیه عدم تخصص کافی این شرکت‌های مشاور است، برای رفع این مشکل، نظام گرید و رتبه‌بندی شرکت‌های مشاور عضو، بر مبنای تخصص، سوابق اجرایی و نوع و تعداد پروژه‌های انجام شده صورت می‌پذیرد که سیستم بانکی کشور به راحتی می‌تواند متقاضیان را برای بهره‌برداری از چنین جامعه تخصصی هدایت کند. بانک‌ها به دلایلی تمایل دارند که طرح‌های تجاری از سوی فرد متقاضی دریافت تسهیلات، تهیه و ارائه شود که متاسفانه این امر باعث شده تا متقاضی نیز حاضر به مراجعه به شرکت‌های مشاور عضو کانون نشود.

چالش دوم کانون در راه توسعه موضوع بررسی و  تکمیل پروژه‌های نیمه تمام دولتی و نیمه دولتی است که فراوان دیده می‌شوند. این پروژه‌های نیمه‌کاره بدون داشتن فاز مطالعاتی فنی و اقتصادی مناسب، مجوز‌های لازم را از وزارتخانه‌های مختلف دریافت می‌کنند بدون اینکه هیچ بررسی، تحلیل و مشاوره سرمایه‌گذاری در توجیه‌پذیری آنها صورت بگیرد.

نکته مهم در این بخش درخواست کانون از بدنه دولت به ویژه وزارت اقتصاد و دارایی و به عنوان ناظر بر کانون، بوده که  استفاده از خدمات و توانمندی شرکت‌های عضو کانون به عنوان یک دستورالعمل اجرایی و قانونی از طریق ابلاغ هیات دولت به وزارتخانه‌های پیشرو مانند وزارت صمت، نفت، نیرو، راه و مسکن و حتی وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، بهداشت و درمان است. در حوزه آموزشی، کرونا به سیستم آموزشی ما اثبات کرد که باید برای گذر از شرایط فعلی به تجهیزات و تکنولوژی هوشمند دسترسی داشته باشیم. حمایت مالی از کانون چالش سوم توسعه‌ای کانون است. کانون به عنوان یک نهاد انتظامی ‌از سوی نهادها و وزارتخانه‌های دولتی و بخش‌خصوصی هیچ‌گونه کمک و حمایت مالی دریافت نمی‌کند بنابراین، مانند اتاق‌های بازرگانی که از سوی نهادهایی مانند وزارت صمت حمایت شده و بودجه‌ای به آنها اختصاص داده می‌شود، کانون برای تقویت بدنه خود به حمایت همه‌جانبه نیازمند است.

 رتبه‌بندی اعضای کانون به چه شکلی انجام می‌شود؟

درخواست عضویت شرکت‌ها ابتدا از طریق فرآیند تماس و مکاتبه و سپس با آپلود کردن مدارک در فضای تماما مجازی و الکترونیکی کانون پیگیری می‌شود. پذیرش اولیه با توجه به شرایط شرکت‌ها از نظر برخورداری از تاییدیه اداره ثبت شرکت‌ها ولو تازه تاسیس، اعضای هیات‌مدیره، اساسنامه که حتما باید در موضوع اسناسنامه به فعالیت خدمات امکان‌سنجی و نظارت بر طرح اشاره شده باشد، انجام می‌گیرد. کانون نمی‌تواند برای شرکت‌های بازرگانی با فعالیت‌های صادرات و واردات یا تامین‌کننده تجهیزات به دلیل امکان تبانی با شرکت‌های بیرونی و رویکردهای دوجانبه مجوز پذیرش صادر کند. بنابراین، مجوز تنها برای شرکت‌هایی که دارای موضوع فعالیت خدمات مهندسی، مشاوره سرمایه‌گذاری و امکان‌سنجی باشند، صادر می‌شود.  دانش، تخصص و تجربه کافی اعضای هیات مدیره شرکت‌های متقاضی تا پرسنل آنها به عنوان یکی از مهم‌ترین موارد پراهمیت از سوی کانون در نظر گرفته می‌شود. پرسنل شرکت‌های متقاضی باید در رشته‌های مهندسی، مهندسی صنایع، مدیریت صنعتی، رشته‌های بانکی، مالی فارغ‌التحصیل شده باشند. شرکت‌هایی که حسابرسی می‌شوند، اظهارنامه مالیاتی ارائه می‌دهند، دفتر کار مناسب و قابل قبول، لیست بیمه و صورت‌های مالی منظمی‌ دارند و به طور کلی مراتب قانونی را رعایت می‌کنند، شرایط اولیه برای دریافت عضویت کانون را شامل می‌شوند. در مرحله بعدی برای ارزیابی فیزیکی دفتر کار شرکت متقاضی و بررسی اسناد و مدارک بازرسانی به این شرکت‌ها فرستاده می‌شوند. شرکت‌هایی که از تجربه فعالیت‌های بیرونی و اجرایی بیشتری برخوردار باشند امتیاز بیشتری از کانون دریافت می‌کنند. دریافت پذیرش شرکت‌های متقاضی دو تا سه ماه طول می‌کشد. آمارهای موجود نشان می‌دهند که تقریبا از سال ۱۳۹۰ تاکنون، ۵۸۰ شرکت متقاضی موفق به کسب مجوز از سوی کانون نشده‌اند. شورای عالی جدید کانون روی دو مولفه اصلی تمرکز کرده است؛ ۱) تعداد پروژه‌های انجام شده و تخصصی شرکت‌های متقاضی، به عبارتی حیطه فعالیت شرکت‌های متقاضی پذیرش باید در یک حوزه مشخص باشد ۲) رویکرد توسعه‌ای. معمولا کانون یک فرصت یکساله در اختیار شرکت‌های جدید قرار می‌دهد تا توانمندی‌های خود را اثبات کنند.

 آیا همکاری با «صندوق نوآوری و شکوفایی» ادامه دارد و پروژه جدیدی با این صندوق تعریف شده است؟

توافقات دوجانبه‌ای بین «صندوق نوآوری و شکوفایی» و کانون وجود دارد. صندوق می‌تواند از ظرفیت‌های شرکت‌های عضو کانون برای اجرایی کردن طرح‌ها و ایده‌های موجود در صندوق استفاده کند. کسانی که به این صندوق مراجعه می‌کنند عموما مخترعان، مبتکران و صاحبان ایده‌های نو هستند که صندوق برای کمک به آنها از بخشی از منابع دولتی و بخشی دیگر از تعریف این کسب‌وکار و مدل کردن آن برای ارائه به سرمایه‌گذار و جذب سرمایه استفاده می‌کند. تعریف یک طرح تجاری توجیه‌پذیر و بررسی ظرفیت‌های تحقق آن و پاسخ دادن به هرگونه ابهامی ‌از منظر سرمایه‌گذار از توانمندی‌های ویژه شرکت‌های عضو کانون است. تا به امروز چند عضو کانون به عنوان شرکت‌های امین و معتبر با صندوق همکاری می‌کنند و بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌های اولیه از طریق این اعضا به فرآیندهای اجرایی و عملیاتی سرمایه‌گذاری تبدیل شده‌اند که با توجه به حسن اعتماد صندوق به کانون این روند همچنان ادامه خواهد داشت.

«سامانه انتخاب مشاور» (سام) چقدر توانسته به تحقق اهداف کانون کمک کند؟

سامانه سام  با هدف فرآیند ارجاع و توزیع همگن کار بین اعضای کانون راه‌اندازی شده است. این مدل برای اولین بار طی همکاری با بانک صنعت و معدن به دلیل برخورداری از بیشترین طرح‌های صنعتی- معدنی کشور صورت گرفته است، مضاف بر اینکه بدنه کارشناسی و تیم مدیریتی بانک صنعت و معدن در ابتدای شکل‌گیری کانون همراه کانون بوده است. مراحل کار در سامانه به این صورت است که ابتدا بانک طرح‌های متقاضی دریافت تسهیلات را در سامانه بارگذاری می‌کند و از شرکت‌های عضو کانون می‌خواهد تا آمادگی خود را برای ارائه یک طرح تجاری توجیه‌پذیر اعلام کنند، پس از اعلام آمادگی اعضا، سامانه از میان آنها ۵ یا ۶ شرکت مناسب را برحسب تجربه‌های گذشته، نیروی کار متخصص، تیم مدیریتی و توانمندی‌های اجرایی و رتبه آنها در کانون انتخاب می‌کند. در مرحله بعدی بانک از شرکت‌های انتخاب شده می‌خواهد تا پیشنهادهای فنی و قیمتی موردنظر خود را در سامانه اعلام کنند و بانک بسته به وضعیت طرح و متقاضی، استعلام قیمت و پیشنهادهای فنی از میان شرکت‌های فوق یکی از آنها را انتخاب می‌کند. این سامانه در سال ۹۸ به پیشرفت‌های قابل قبولی دست یافته بود، اما متاسفانه به دلیل شیوع بیماری کرونا و تعطیلی برخی از فعالیت‌های بانکی و وضعیت اقتصادی فعلی هنوز در مراحل ابتدایی کار قرار دارد، ولی امیدواریم در آینده جریان کار با سرعت بیشتری پیش برود. کانون تحت شرایط فعلی در نظر دارد پس از بررسی کامل و اطمینان از تمام جنبه‌های اجرایی کار پیشنهاد استفاده از این سامانه را با دیگر بانک‌های کشور مطرح کند. در این صورت هم شرکت‌های عضو کانون، هم متقاضیان دریافت تسهیلات و هم سیستم بانکی کشور با هدف انتخاب بهتر و همگن‌تر مشاور به استفاده از این سامانه سوق پیدا می‌کنند.

کانون تا چه حد توانسته در جهت کمک به صنایع برای  اخذ تسهیلات و رفع موانع تولید موفق باشد؟

اگر بخواهیم منصفانه به این سوال پاسخ دهیم باید بگویم کانون در این راه چندان موفق نبوده است و بزرگ‌ترین دلیل عدم موفقیت کانون به این موضوع برمی‌گردد که هیچ‌یک از صنایع اجبار و محوریتی برای استفاده از خدمات شرکت‌های عضو کانون ندارند.  امروز هر متقاضی با نوشتن یک طرح تجاری ساده و رعایت چارچوب‌های اولیه آن می‌تواند به‌راحتی مجوزهای لازم را از وزارت  صمت دریافت کند، حتی هر کسی که متقاضی دریافت زمین باشد می‌تواند با ارائه یک طرح ساده اولیه بدون اینکه بررسی‌های فنی و تخصصی کافی در خصوص ظرفیت‌سنجی، امکان سنجی طرح و تحلیل بازار و ... صورت بگیرد، وام دریافت کند. کانون از وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) می‌خواهد تا در فرآیند استعلام افراد و شرکت‌های متقاضی تسهیلات  از توانمندی‌های کانون در خصوص ارزیابی شرایط طرح استفاده کند تا از این طریق حداقل مسائل کنترلی و چارچوب‌های نظارتی رعایت شود. برخی از موانع تولید مستقیما با فضای کسب‌وکار و نه فعالیت اقتصادی موردنظر در ارتباط است و یکی از بزرگ‌ترین موانع تولید، عدم بررسی جامع طرح‌های تجاری است که اگر وزارت صمت، این‌گونه طرح‌ها را به کانون ارجاع دهد و صاحبان طرح و سرمایه را ملزم کند تا برای ارزیابی دقیق و کارشناسانه به کانون مراجعه کنند طرح ارائه شده در سامانه سام ثبت شده و پس از انتخاب مشاور اقدامات لازم برای اثبات توجیه‌پذیری یا عدم توجیه‌پذیری آن صورت می‌گیرد، این امر مانع از عملیاتی‌شدن بسیاری از طرح‌های غیراقتصادی می‌شود. به‌علاوه، حتی می‌توان طرح‌های نیمه‌تمام را برای بررسی مجدد به کانون ارجاع و از خدمات مشاوران عضو کانون استفاد کرد تا این طرح‌ها «عارضه‌یابی شوند»، ضمنا در کانون رسته‌ای به عنوان «عارضه‌یابی» تعریف شده است که دلایل غیراقتصادی بودن طرح را بررسی می‌کند و به سرمایه‌گذار دید اصولی می‌دهد تا مشکلات طرح را ریشه‌یابی کند، در حقیقت عارضه‌یابی می‌تواند به عنوان ابزاری برای رفع موانع تولید عمل کند.

راهکارهای حمایتی کانون برای شرکت‌های دانش‌بنیان به چه صورت است؟

راهکار کانون برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بر مبنای  جذب سرمایه‌گذار برای  پیاده‌سازی و تجاری‌سازی پروژه‌های  این‌گونه شرکت‌ها  تعریف شده است، این کار از طریق صندوق «نوآوری و شکوفایی» و شرکت‌های عضو کانون صورت می‌گیرد. پس از معرفی شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق صندوق، کانون با توجه به رتبه‌بندی شرکت‌های عضو و گرایش‌های آنها این‌گونه شرکت‌ها را برای جذب سرمایه به آنها معرفی می‌کند، شرکت‌های عضو کانون حتی می‌توانند نظر تکمیلی خود را در خصوص طرح‌ها اعلام کنند چون یکی از مشکلات طرح‌های تجاری عمدتا نحوه ارائه و معرفی کردن آنها به سرمایه‌گذار است. این طرح‌ها عمدتا به نام Capital venture شناخته می‌شوند و به دلیل مخاطرات سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذار به‌شدت به دنبال پارامترهای توجیه‌پذیر طرح به منظور سرمایه‌گذاری است. شرکت‌های مشاور با مقایسه طرح با نمونه‌های مشابه، بررسی مزایا و معایب آن، مدل‌های مالی و میزان ریسک‌پذیری تا حدودی نگرانی‌های سرمایه‌گذار را کاهش دهد. کانون نیازمند حمایت از سوی بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و دارایی است. متاسفانه هیات‌عالی نظارت کانون که ناظر بر تمام فعالیت‌های کانون است ۴ یا ۵ سال است که تشکیل نشده که یکی از دلایل عمده آن عدم باورپذیری کانون از سوی مراجع ذی ربط و دلیل دوم عدم همکاری و مشارکت آنهاست. در بعضی مواقع، اختلاف سلیقه بین دستگاه‌های دولتی و نیز مدیران آنها مشکلاتی را به وجود می‌آورد در حالی‌که کانون مرکز و محل تلاقی این‌گونه اختلاف سلیقه‌هاست و برای ارائه راهکارهای توسعه‌ای و نظارتی در آینده تاسیس شده است. ما از دستگاه قانون‌گذار به عبارتی مجلس شورای اسلامی‌و متخصصان ذی‌ربط مانند مرکز پژوهش‌های مجلس و سایران در بخش‌های اقتصادی و بانکی انتظار داریم تا کانون را به یک ماده قانونی تبدیل کنند تا الزامی ‌در استفاده از خدمات آن وجود داشته باشد.