دیده‌بانی تجاری با ابزار رایزنی

به گزارش می متالز، موضوع رایزنان بازرگانی در ایران هم طی دو سه سال گذشته به دغدغه جدی‌تری نسبت به گذشته تبدیل شده و اهمیت بیشتری نزد متولیان تجاری پیدا کرده است، اگرچه همچنان تعداد رایزنان بازرگانی ایران در مقاصد هدف کم است اما سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرده است که این آمادگی را دارد که به ۱۰ کشور مهم همسایه رایزن بازرگانی اعزام کند.

طبق آخرین داده‌های ارائه شده از سوی سازمان توسعه تجارت، ایران اکنون این امکان را دارد که به ۶۰ کشور رایزن بازرگانی اعزام کند که این کار نیازمند برقراری دیپلماسی قوی و آموزش رایزنان است. به گفته مسوولان تجاری علت کُند بودن اعزام رایزن‌ها یا جایگزین کردن آنها این است که اعزام هر رایزن یا آماده کردن هر یک نفر برای این پست به زمان زیادی نیاز دارد.

براساس گزارشی که از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صمت منتشر شده، سازمان‌های توسعه تجارت در بسیاری از کشورها متولی اصلی توسعه تجارت و سردمدار پیشبرد دیپلماسی تجاری هستند. براساس مطالعه بانک جهانی، این سازمان‌ها عمدتا زیر نظر دولت فعالیت می‌کنند و بیش از ۴۰ درصد آنها دفاتری در خارج از کشور دارند و بیشترین سهم بودجه خود را برای فعالیت‌های بازاریابی و تحقیقات بازار صرف می‌کنند. طبق برآورد بانک جهانی، ۱۰ درصد افزایش در بودجه سازمان‌های مذکور بین ۶/ ۰ تا یک درصد افزایش در صادرات را به دنبال خواهد داشت؛ یکی از این موارد بهره‌گیری از ظرفیت رایزن بازرگانی است که نقش مهمی در پیشبرد اهداف این سازمان‌ها ایفا می‌کنند. دامنه و پوشش فعالیت رایزنان بازرگانی طی دهه اخیر به دلیل تغییر اولویت‌های دولت‌ها تغییر اساسی یافته و از تمرکز صرف بر توسعه تجارت به افزایش جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه گردشگری و توسعه برند ملی گسترش یافته است.

اما افزایش صادرات و توسعه بازارهای خارجی نیازمند طراحی برنامه‌ها و اقدامات ترویجی و زیرساختی (توسعه حمل و نقل و لجستیک، امور بانک و بیمه، تجهیز مرزها و گمرکات، انعقاد توافقات استاندارد و گمرکی) است. اعزام رایزنان بازرگانی در میان برنامه‌ها و فعالیت‌های متعدد ترویجی (اطلاع‌رسانی فرصت‌های تجاری، آموزش و مشاوره به تجار و بازرگانان، همایش‌های معرفی فرصت‌های بازار، تحقیقات و تبلیغات بازار، برپایی نمایشگاه‌های تحصصی و اختصاصی خارج کشور، اعزام و پذیرش هیات تجاری و ایجاد مراکز تجاری) تنها یکی از عوامل تاثیرگذار در توسعه تجارت است اما نقش مهمی در پیشبرد هر دو نوع برنامه‌های ترویجی و زیرساختی با کشور هدف ایفا می‌کند.

عملکرد رایزنان بازرگانی بسته به ساختار اقتصادی بازار هدف از جمله اندازه و پتانسیل بازار، محیط قانونی و تشکیلات قضایی، فاصله جغرافیایی، تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، داشتن کارمند محلی و بودجه کافی، میزان توانمندی سفیر و کارکنان سفارت در امور اقتصادی، وجود نهادهای داخلی پشتیبان و در نهایت مهارت‌های علمی و ارتباطی خود رایزنان متفاوت است.

شناخت نسبی از نظام سیاسی و اقتصادی بازار هدف و اولویت‌بندی اقدامات و برنامه‌ها، شناسایی نهادهای تجاری دولتی و خصوصی و ایجاد ارتباط با آنها، رصد، گردآوری و تحلیل اطلاعات تجاری (تحلیل رقبا، رویدادها، اخبار، گزارش‌ها و...) و ایجاد مکانیزم ارتباط با فعالان اقتصادی می‌تواند در ارتقای کارآیی و اثربخشی رایزنان بازرگانی تاثیر بسزایی داشته باشد.

نقش رایزن بازرگانی به‌عنوان نماینده دولت و دیده‌بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت به منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت‌ها و اطلاع‌رسانی و ظرفیت‌های تجاری با کشور هدف به همه تجار و فعالان اقتصادی کشور نقش بی‌بدیلی است که جایگزینی ندارد و ایده‌هایی همچون حضور نماینده بخش خصوصی در بازارهای هدف به‌عنوان رایزن بازرگانی کشور در عمل به دلیل ساختار اتاق‌های بازرگانی کشور قابلیت اجرایی ندارد.

با توجه به اینکه محدودیت‌های بودجه‌ای و قانونی مانع از حضور گسترده رایزنان بازرگانی به‌عنوان نماینده دولت در بازارهای مختلف بالقوه و بالفعل خارجی شده است، اتاق‌های بازرگانی با فعال کردن اتاق‌های مشترک در هر بازار و ایجاد دفاتر تجاری قادر خواهند بود اعضای تشکل‌های مرتبط خود را از آخرین فرصت‌ها و ظرفیت‌های توسعه تجاری آن کشور مطلع کنند و به اعضای خود خدمات تجاری مرتبط ارائه کنند.

با اختصاص بودجه‌های محدود به سفرای ایران در بازارهای مهم که به‌صورت بالقوه یا بالفعل قابلیت توسعه تجارت با ایران را داشته باشند، امکان به کارگیری ایرانیان متخصص مقیم خارج از کشور یا حتی اشخاص ذی‌صلاح خارجی فعال در بازار در جهت کمک به تجار و بازرگانان کشور تحت عنوان مشاوران افتخاری خارجی فراهم خواهد شد.

باید در نظر داشت که از بالغ بر ۱۵۰ نمایندگی وزارت امور خارجه در خارج از کشور، در بهترین شرایط حدود ۲۵ رایزن بازرگانی اعزام شده که البته همین تعداد محدود بالغ بر ۷۵ درصد بازارهای صادراتی کشور را تشکیل داده است. حضور بیش از ۲۰ رایزن سابق و اسبق بازرگانی در کشور که در حال حاضر عمدتا در سازمان توسعه تجارت مشغول به کارند و بسیاری از آنها مسوولیت میز کشوری را به عهده دارند که در آن کشور بین ۳ تا ۴ سال رایزن بازرگانی بوده‌اند، فرصت بسیار مغتنمی برای جامعه بخش خصوصی کشور است که از ظرفیت، دانش، تجربه و توانمندی این افراد در جهت شناخت هر چه بیشتر بازارها استفاده کند. به‌رغم همه کاستی‌ها و تفاوت‌ در عملکردها در مجموع پروژه اعزام رایزنان بازرگانی به بازارهای خارجی طی یک دهه اخیر پروژه موفقی بوده و کلیه ذی‌نفعان اعم از بخش خصوصی و دولت و به‌طور خاص وزارت امور خارجه و سفرای ایران در خارج از کشور بیشترین بهره را از حضور این افراد در سفارتخانه‌های خود برده‌اند و همواره متقاضی حضور رایزنان بازرگانی در محل ماموریت خود هستند.

همانگونه که اشاره شد طبق برآوردهای بانک‌جهانی ۱۰ درصد افزایش در بودجه سازمان‌های توسعه تجارت تا یک درصد افزایش در صادرات را به دنبال خواهد داشت. در شرایطی که موضوع توسعه صادرات غیرنفتی به یک ضرورت برای تامین منابع ارزی کشور تبدیل شده است و با توجه به نقش تسهیل‌کننده رایزنان بازرگانی و خدماتی که در حوزه شناخت فرصت‌های بازار جهت توسعه صادرات به تجار و فعالان اقتصادی دارند لازم است دستگاه‌های متولی تامین بودجه، این موضوع را در اولویت اول اقدامات اساسی برای پیشبرد سیاست‌های توسعه صادرات قرار دهند.