پایدارسازی تونل، گازخیزی و کاربری گردشگری

به این ترتیب آن دسته از معادنی که ذخیره آنها به پایان رسیده یا متروکه شده‌اند را تبدیل به سایت‌های معدنی می‌کنند و از آن نهایت استفاده را می‌برند. در این میان معادن زیرزمینی زغال‌سنگ نیز جزو آن دسته از معادن هستند که کشورهایی همچون امریکا، آلمان و انگلستان اقداماتی برای بازسازی و استفاده بهینه از آن در دستور کار خود قرار داده و توانسته‌اند به موفقیت دست یابند. حال از آنجایی که ایران نیز معادن زغال‌سنگ بسیاری در خود جای داده، می‌توان روی طرح گردشگری این معادن که اکنون متروکه شده‌اند، تمرکز کرد. اما برای رسیدن به این هدف باید ۳ پارامتر پایدارسازی تونل، گازخیزی و کاربری گردشگری برای این معادن لحاظ شود.

آغاز گردشگری معدنی به‌زودی

استان کرمان معادن بسیار زغال‌سنگ دارد طرح گردشگری معادن زغال‌سنگ را در برنامه‌های خود قرار داده است. در این‌باره سرپرست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان از بررسی طرح گردشگری معدنی از جمله گردشگری معادن زغال‌سنگ شهرستان‌های زرند، کوهبنان و راور خبر داده و گفته است: با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به‌دنبال بررسی و اجرای طرح گردشگری هستیم.«مهدی حسینی‌نژاد» در بازدید از معدن سراپرده شهرستان زرند از بررسی طرح گردشگری معدنی از جمله گردشگری معادن زغال‌سنگ شهرستان‌های زرند، کوهبنان و راور خبر داد و گفت: با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دنبال بررسی و اجرای طرح گردشگری هستیم.وی با اشاره به ظرفیت معادن استان کرمان در زمینه گردشگری معدنی، اظهار کرد: بسیاری از معادن استان کرمان می‌توانند پذیرای گردشگران از جمله گردشگران تخصصی در حوزه‌های مختلف معدنی و کارهای پژوهشی باشند. یدالله اسماعیلی، مدیرعامل معدن سراپرده شهرستان زرند نیز در این بازدید با ارائه تاریخچه‌ای از اکتشاف و استخراج این معدن زغال‌سنگ، گفت: حدود ۱۲۰ کارگر در این معدن زغال‌سنگ در حال فعالیت هستند و خوشبختانه این معدن نسبت به تعداد نیروها در استان کرمان بیشترین بازدهی را دارد.

نقش معادن زغال‌سنگ در صنعت

اصولا فعالیت در معادن زغال‌سنگ را می‌توان جزو سخت‌ترین کارهای معدنی دانست. تاریک و نمور بودن معادن در کنار وجود گازهای مختلف همچون متان (بدون رنگ و بو) خطر بسیاری برای کارگران معدن به وجود می‌آورد. حال در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان معادن زغال‌سنگ را تبدیل به یک مکان گردشگری کرد باید در پاسخ گفت این موضوع نیازمند ایجاد زیرساخت و ایمن کردن معادن است.
کارشناس امور اکتشافات وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره طرح گردشگری در معادن زغال‌سنگ در جهان گفت: در کشورهایی مانند امریکا و انگلستان که زغال‌سنگ نقش اساسی در صنعت دارد، معدنکاری کلاسیک و علمی زغال‌سنگ قدمت ۳۰۰ تا ۴۰۰ ساله دارد. تعداد معادن زغال‌سنگ متروکه در این کشورها زیاد است. در معادنی هم که متروکه نشدند باز هم بخش متروکه‌ای ممکن است وجود داشته باشد. بنابراین بخش عمده سایت‌های گردشگری در این دو کشور در معادن زغال‌سنگ ایجاد می‌شود. آیدین زینال‌زاده در ادامه گفت: در ایران نیز معادن زغال‌سنگ وجود دارد و قدمت آنها نیز ممکن است بیش از این کشورها باشد اما نکته اینجاست که زغال‌سنگ کشورهای یادشده، کربونیزه و زغال‌سنگ ایران، ژوراسیک است. این درحالی‌است که معدنکاری در معادن کربونیته بسیار امن‌تر از معادن ژوراسیک است.

بنابراین مهم‌ترین شاخص برای گردشگری که تامین امنیت گردشگر است بیشتر در معادن انگلستان وجود دارد. وی افزود: زغال‌سنگ‌های کربونیزه از نظر ساختار زمین‌شناسی و ساختار زغال‌سنگ پایدارتر از زغال‌سنگ‌های ژوراسیکی هستند. از طرفی برای زغال‌سنگ‌های ژوراسیکی ایران شرایط متفاوتی وجود دارد. به طور نمونه این معادن گازخیز و ناپایدارند؛ به گونه‌ای که در بسیاری از دوره‌های زمانی معدنکاری زغال‌سنگ ایران نیز انفجارهایی در این معادن رخ داده و ریزش وجود داشته است. گفتنی است موارد یادشده شاخصه‌های گردشگری را کاهش می‌دهد.کارشناس امور اکتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: فعالیت‌هایی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت روی طرح گردشگری انجام شده و معدن زغال‌سنگ پروده طبس به عنوان یکی از معادن دارای ایمنی بالا انتخاب شده زیرا استخراج در این معدن به شکل صنعتی انجام شده است. مجری و کارشناس برنامه تلویزیونی آژنگ گفت: لازم است تمهیدات و پیش‌بینی‌های لازم برای معادنی که قرار است به عنوان سایت گردشگری معدن انتخاب شوند در نظر گرفته شود. البته معادن زغال‌سنگ با ظرفیت گردشگری در ایران وجود دارند و می‌توان به معدن سنگرود و زیرآب استان مازندران اشاره کرد. این معادن شاخص‌های جغرافیایی همچون طبیعت‌گردی و مسیرهای گردشگری دارند و می‌توان به عنوان شاخص گردشگری روی آنها حساب کرد.
به گفته زینال‌زاده برای ایجاد سایت معدنی گردشگری باید مجموعه‌ای از شرایط را در اختیار داشته باشیم زیرا فقط خود معدن نمی‌تواند ملاکی برای گردشگری باشد؛ مگر اینکه معدن به تنهایی مجموعه کاملی باشد که بتوان برای گردشگری روی آن حساب کرد. کارشناس امور اکتشافات وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه طرح ملی گردشگری دارای کد اختصاصی از معاونت علمی پژوهشی ریاست‌جمهوری است در ادامه گفت: درباره طرح ژئوتوریسم معادن نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت از تمام سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها خواسته معادن مورد نظر و واجد شرایط خود را برای این طرح معرفی کنند. 

درحال‌حاضر بخش عمده‌ای از معادن زغال‌سنگ ایران شامل معادن زغال‌سنگ کرمان، خراسان جنوبی و مازندران است. زینال‌زاده درباره پیش نیازهای لازم برای اجرای طرح گردشگری در معادن زغال‌سنگ گفت: اگر قرار است طرح گردشگری اجرا شود در گام نخست باید تامین امنیت و ایمنی تونل‌های داخل معادن مورد توجه قرار گیرد. همچنین اگر معدن متروکه است باید پایدارسازی تونل‌ها و همزمان با آن گازسنجی انجام شود تا مطمئن شویم تونل‌ها ریزش نخواهند کرد. وجود گاز متان در تونل‌ها نیز باید کنترل شود. زیرا گازی بی‌رنگ و بی‌بو از نظر اشتعال است و بر سلامت انسان اثرگذار خواهد بود. وی ادامه داد: درگذشته‌های دور برای اینکه بدانند یک معدن از نظر گازخیزی تا چه اندازه ایمن است از پرندگان استفاده می‌کردند.

به این ترتیب که در مسیر معدن هرجایی پرنده‌ها بیهوش می‌شدند معدنچیان متوجه می‌شدند ایمنی معادن از نظر گازخیزی در ادامه مسیر باید بررسی شود و پیشروی را متوقف می‌کردند. در برخی موارد نیز پرندگان خود را عمدی به بیهوشی می‌زدند تا خطر کمتری آنها را تهدید کند. بنابراین گازسنجی معادن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و باید به آن توجه شود.وی در ادامه گفت: همچنین باید کاربری گردشگری برای تونل‌ها تعریف شود زیرا تنها صرف اینکه تعدادی گردشگر با پای پیاده یا هر وسیله‌ای وارد تونل شده و بعد از بازدید از تونل خارج شوند را نمی‌توان به عنوان طرح گردشگری یاد کرد. بلکه باید کاربری خاصی از نظر علمی، آموزشی و تفریحی برای تمام معادن زیرزمینی که ظرفیت گردشگری دارند در نظر گرفته شود. حال این اقدامات می‌تواند نمونه‌برداری از معادن باشد یا به ارائه و توضیح شیوه استخراج در معادن پرداخته شود. در واقع ۳ پارامتر پایدارسازی تونل، گارخیزی و کاربری گردشگری برای معادن زیرزمینی باید در نظر گرفته شود.

طرح ژئوتوریسم معدنی در آلمان

در حال‌حاضر کشورهای توسعه یافته در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن، معادنی که متروکه شده‌اند را به حال خود رها نکرده و با بازسازی و احیای آنها زمینه استفاده دوباره از معادن را فراهم کرده‌اند. طرح گردشگری معدنی یا ژئوتوریسم از اقداماتی است که در معادن جهان انجام می‌شود. به طور نمونه معدن زغال‌سنگ ریکلینگ هاوزن در آلمان یک معدن زیر زمینی است که پس از اتمام ذخیره به‌عنوان یک معدن آموزشی برای کارگران و کارکنان معدن زغال مورد استفاده قرار گرفته است. این معدن ۱۲۰۰ متر طول داشته و تمامی امکانات استخراج زیر زمینی شامل ماشین‌آلات و تجهیزات استخراج وحمل زغال و انتقال کارگران و دستگاه‌های کنترلی و ایمنی و حفاری و انفجار را در خود جای داده است. با توجه به قدمت ۱۵۰ساله معدن، روش سنتی و قدیمی استخراج و... نیز در کنار روش جدید به بازدیدکنندگان ارائه می‌شود.

نخستین تور معدنی

در کنار تمام موارد یاد شده می‌توان به برگزاری نخستین تورگردشگری معادن زغال‌سنگ در شهرستان زرند در مهر امسال اشاره کرد زیرا به گفته مسئولان این استان امروزه نقش صنعت گردشگری در تحقق اقتصاد مقاومتی بر کسی پوشیده نیست و شهرستان زرند با توجه به دستور مدیرکل میراث فرهنگی استان، پیشگام راه‌اندازی گردشگری معدن در استان کرمان شده است. البته در کنار بازدید از این معادن، راه‌اندازی طرح بومی‌گردی در این شهرستان در روستاهای جرجافک، دشتخاک و گیسک نیز در برنامه‌های آنها جای گرفته که می‌تواند انگیزه را برای حضور گردشگران در شهرستان زرند افزایش دهد.