تولید داده‌های شفاف، نیاز به تکنولوژی روز دارد

به گزارش می متالز، در کشور ما به‌دلیل قدیمی بودن سیستم‌های اکتشاف و حتی ثبت داده‌ها، آمار و اطلاعات قابل‌اعتماد و طبقه‌بندی شده‌ای در این زمینه وجود ندارد. بر این اساس با رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به‌گفت‌وگو نشسته ایم. به‌گفته راضیه لک براساس قانون، وظیفه دولت و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، تولید اطلاعات پایه بخش معدن یعنی نقشه‌های زمین‌شناسی کوچک‌مقیاس است، اما در سال‌های گذشته بودجه این مهم متناسب با برنامه‌ها و ظرفیت‌های این بخش تامین نشد. لک معتقد است که با ورود بخش خصوصی به حوزه اکتشاف و همکاری با دولت، بخش مهمی از مشکل عدم‌شفافیت داده‌های اکتشافی برطرف خواهد شد. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

تولید داده‌‌های آماری در حوزه اکتشاف در کشورهای معدن‌خیز و از جمله کشور ما چه اهمیتی دارد؟

نخستین گام برای شناسایی مواد معدنی، تهیه اطلاعات پایه برای اکتشاف است. این اطلاعات پایه شامل نقشه‌های زمین‌شناسی در مقیاس‌های مختلف از 1:250000، 1:100000 تا 1:25000 می‌شود که تهیه آن در همه کشورها از وظایف دولت است. البته تهیه نقشه‌های با مقیاس بزرگ‌تر شامل 1:10000 تا 1:1000 به‌طور معمول برعهده مکتشف یا بخش خصوصی است که این نقشه‎ها بنا بر ضرورت در مناطق گوناگون تهیه می‌شوند. از این رو، نخستین گام برای یافتن ظرفیت‌‌های معدنی، بررسی اطلاعات موجود از جمله نقشه‌های زمین‌شناسی یاد شده است. داده‌های دورسنجی و نقشه‌های کوچک‌مقیاس شامل نقشه‌های ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی در تلفیق با داده‌های زمین‌شناسی، راهنمای مفیدی برای انتخاب مکان‌های مناسب و مهم برای اکتشاف مواد معدنی به‌شمار می‌رود که تهیه این نقشه‌ها هم بر عهده دولت (سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور) قرار دارد. هر چند این موضوع مانع از تهیه این اطلاعات ازسوی بخش خصوصی نمی‌شود و این بخش می‌تواند در کنار دولت به اکتشافات مقدماتی و تکمیلی بپردازد.

کشورهای پیشرفته از چه سیستم‌ها و استانداردهایی برای تولید داده‌های اکتشافی شفاف استفاده می‌کنند؟

اطلاعات پایه در بیشتر کشورهای پیشرفته معدنی مانند کانادا، انگلستان و... به‌طور کامل جمع‌آوری و تهیه شده است. علاوه بر این، در برخی کشورها مانند کانادا، هر چند سال یک مرتبه، با استفاده از ابزارهای اکتشافی جدید و تکنولوژی روز دنیا، بارها و بارها اطلاعات برداشت شده اولیه به‌روز‌رسانی می‌شود. به همین دلیل سرمایه‌گذار معدنی واقعی با حداقل ریسک و به‌طور شفاف به اطلاعات پایه مورد نیاز در منطقه هدف خود دسترسی دارد. مهم‌تر از همه اینکه با توجه به استفاده از ابزارهای روز و تکنولوژی‌های جدید، این اطلاعات و آمار، با درصد اعتماد و اطمینان بسیار بالایی تهیه شده‌اند و برای هر سرمایه‌گذار معدنی قابل‌استناد هستند. بنابراین همواره در محیط شفاف معدنکاری چنین کشورهایی، احتمال بروز تخلفات انسانی و مشکلات فنی به حداقل ممکن می‌رسد.

تولید داده‌های شفاف برای اکتشافات معدنی در کشور را در چند سال گذشته چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در سال‌های گذشته متاسفانه در کشور ما ثبت محدوده‌های اکتشاف معدنی تنها با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 1:250000 انجام می‌شد و ترسیم آن روی کالک، مبنای عمل سازمان صنعت، معدن و تجارت در هر استان بود که این سیستم ثبت اشکالات زیادی داشت. عمده‌ترین اشکال این سیستم خطای زیاد در ثبت محدوده‌های معدنی بود. از دیگر مشکلات آن می‌توان به عدم‌شفافیت داده‌ها و نقشه‌های تهیه شده، در دسترس نبودن کالک برای عموم و احتمال بروز تخلف اشاره کرد که باعث غیرقابل اتکا و نامناسب بودن داده‌های به دست آمده از آن برای ورود سرمایه به بخش معدن شده بود. اما خوشبختانه در یکی دو سال گذشته با ثبت و صدور مکانیزه محدوده‌های معدنی از طریق سامانه کاداستر، هم خطای فنی و کارشناسی به حداقل رسیده و هم احتمال بروز تخلف به‌طور قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده که در نتیجه داده‌های قابل اعتمادتری نسبت به گذشته خواهیم داشت.

تولید داده‌های شفاف و قابل کاربرد در حوزه معدن‌کاری به چه زیرساخت‌هایی نیاز دارد؟

مهم‌ترین اطلاعات پایه مورد نیاز برای فعالیت‌های اکتشافی در بخش معدن شامل اطلاعات دورسنجی، زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و ژئوشیمی می‌شود. از این رو، برای تهیه این اطلاعات نخست باید سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مورد نیاز و تکنولوژی‌های روز دنیا مورد استفاده قرار گیرد یا تجهیزات مربوط در زمینه‌ها مورد نظر به کشور وارد شود. به‌عنوان نمونه، تولید داده‌های شفاف اکتشافی و تهیه نقشه‌های ژئوفیزیک هوابرد با فاصله پروازی بسیارکم برای کل کشور مورد نیاز است. در نتیجه به‌روزرسانی تمامی نقشه‌های تهیه شده با مقیاس 1:250000 تا 1:25000 و تکمیل آن‌ها با استفاده از داده‌های به‌روز شده، به هر دو بخش خصوصی و دولتی فعال در فعالیت‌های اکتشافی کمک‌های قابل‌توجهی خواهد کرد.

براساس قانون، اختیارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور برای انجام عملیات اکتشافی و تولید و انتشار داده‌های آن چقدر است؟

تهیه اطلاعات پایه‌ و مرجع استناد قرار گرفتن این اطلاعات، از رئوس مهم شرح وظایف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور به‌شمار می‌رود. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که داده‌های تولید شده در سازمان زمین‌شناسی نه‌تنها در اکتشاف معادن، بلکه در سایر بخش‌های مرتبط با علوم زمین مانند محیط‌زیست، منابع طبیعی، نفت و گاز، پروژه‌های عمرانی بزرگ و کوچک، دریا و اقیانوس از کاربردهای وسیعی برخوردار است. از این‌رو، در قوانین معدنی و اساسنامه سازمان به‌صراحت این وظیفه برعهده سازمان زمین‌شناسی گذاشته شده است. با این وجود کمبود بودجه‌های اکتشافی سازمان زمین‌شناسی در سال‌های گذشته وتاکنون، باعث شده این سازمان نتواند به‌موقع و متناسب با نیازهای اکتشافی کشور در تهیه اطلاعات پایه وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهد. البته قانون‌گذار این پیش‌بینی را داشته که چنانچه بخش‌ خصوصی تمایل به انجام اکتشافات ناحیه‌ای و تهیه اطلاعات پایه داشته باشد، براساس ماده32آیین‌نامه اجرایی قانون معادن با کمک بخش خصوصی این مشکل برطرف شود و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با توجه به امکانات و توان فنی و کارشناسی به کمک بخش خصوصی برود و اکتشافات ناحیه‌ای را انجام دهد.

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور برای شفاف‌سازی داده‌های اکتشافی و نیز کاربرد آن‌ها در بخش معدن چه اقداماتی را انجام داده و چه برنامه‌هایی را برای آینده در دستور کار قرار داده است؟

تهیه، تکمیل و به‌روزرسانی نقشه‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی، ژئوفیزیکی، نقشه‌های زمین‌شناسی کاربردی، موضوعی(اکتشافات معدنی) با مقیاس‌های گوناگون در دستور کار و برنامه بلندمدت سازمان زمین‌شناسی قرار گرفته و درباره آن‌ها اقداماتی هم انجام شده است. البته باید تا زمان نهایی شدن برنامه‌ها مدتی منتظر ماند تا نتیجه این اقدامات اعلام شود.

به نظر شما شفاف‌سازی داده‌های اکتشافی برای صنعت معدن‌کاری کشور چه نتایجی به‌دنبال خواهد داشت؟

در صورت تهیه اطلاعات پایه و شفاف‌سازی آن‌ها برای افکار عمومی، این پرسش نیز پاسخ داده خواهد شد. باید توجه داشت که تهیه و به‌روزرسانی اطلاعات پایه مورد نیاز بخش اکتشاف، پایه و اساس مستحکم شناسایی و پی‌جویی مواد معدنی و در بلندمدت توسعه پایدار کشور به‌شمار می‌رود. در عین حال اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی به‌روزرسانی و شفاف شده و مسیر دسترسی علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران را به مناطق امیدبخش و ظرفیت‌‌های معدنی هموار می‌کند. البته مهم‌ترین بخش این موضوع در دسترس بودن این اطلاعات برای عموم از جمله سرمایه‌گذاران واقعی معدنی است. با اجرای سیاست‌های یادشده و نیز با توجه به شرایط زمین‌شناسی حاکم بر سرزمین ایران، بخش معدن در آینده‌ای نزدیک نقش موثری در تولید ناخالص ملی خواهد داشت. بدین ترتیب معدن شرایط اشتغال در مناطق محروم را فراهم خواهد کرد و شکوفایی اقتصادی این مناطق از اهداف اصلی دولت و نظام محسوب می‌شود.