«ریال» ایران چگونه با ارزش می‌شود؟ / وعده محسن رضایی برای حذف ۷ صفر پول ملی

به گزارش می‌متالز، گروه اقتصادی: خروجی نخستین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی در دولت سیزدهم، تلاش برای «تقویت ارزش پول ملی» بوده و این اصلی‌ترین و نخستین ماموریت رییس جمهور در این شورا، خطاب به تیم اقتصادی دولت گزارش شده است. دبیر این ستاد محسن رضایی است؛ کسی که در زمان رقابت با سید ابراهیم رییسی بر سر کسب کرسی ریاست جمهوری، وعده داده بود ریال ایران را به یکی از قدرتمندترین واحد‌های پولی در جهان بدل می‌کند، اما آیا این وعده قابلیت اجرایی دارد؟

سید ابراهیم رییسی در نخستین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی در دولت سیزدهم می‌گوید: پیوند نزدن مشکلات اقتصادی به مذاکرات هسته‌ای و نتایج آن باید همواره مورد توجه همه اعضای دولت به ویژه ستاد هماهنگی اقتصادی قرار بگیرد و باید محور اصلی در تصمیم گیری‌ها ظرفیت‌های داخلی و تکیه بر نیرو‌های فعال و جوان و آماده به کار باشد.

وعده محسن رضایی برای حذف ۷ صفر پول ملی

جالب‌ترین وجه ماجرا این است که محسن رضایی، دبیر ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، معاون اقتصادی رییس جمهور و دبیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا که در جلسه مورد اشاره در بالا هم حضور داشته، در ایام انتخابات و زمانی که با سید ابراهیم رییسی رقابت می‌کرد، اظهاراتی پرحرف و حدیث در مورد تقویت ارزش پول ملی مطرح کرده بود.

در کارزار رقابت‌های انتخاباتی در خردادماه امسال، محسن رضایی وعده داده بود که می‌خواهد با حذف ۷ صفر از پول ملی، ریالِ ایران را به یکی از ارزشمندترین پول‌های جهان تبدیل کند. رضایی گفته بود «ریال را بعد از دلار و یورو، قوی‌ترین پول منطقه می‌کنم.»

اگرچه او توضیح نداده بود چگونه این کار را خواهد کرد، اما یکی دو روز بعد، از راهکار خود برای افزایش ارزش پول ملی پرده برداشت و گفت: «اگر به جای حذف چهار صفر، هفت صفر از پول ملی مان کم کنیم، بدون هیچ تلاشی صاحب یکی از با ارزش‌ترین پول‌های ملی در جهان می‌شویم.»

محسن رضایی واقعا این را گفته بود، اما نکته اینجا بود که این سخنانِ دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، مقدمه و موخره‌ای هم داشت که نشان می‌داد او موضوع را به درستی طرح کرده است. رضایی گفته بود: «در اقتصاد، قدرت پول ملی با ارزش پول ملی متفاوت است. قدرت پول ملی به این معنا است که واحد پول ملی یک‌کشور، نزد کشور‌های دیگر و همسایگان به صورت ذخیره ارزش دربیاید و در جهان به آن اعتماد شود. هم اکنون در جهان قیمت «ین» ژاپن، در حدود یک صدم دلار است و پول یک کشور عربی دو برابر دلار قیمت دارد. قدرت یِن، اما بیشتر از آن پول عربی است.»

معاون اقتصادیِ رییس جمهور درست می‌گفت. در اقتصاد، «قیمت»، یک متغیر نسبی است و این یعنی قیمت هر چیزی در مقابل چیز‌های دیگر تعیین می‌شود و پول هم مثل هر کالای دیگری، از همین قاعده تبعیت می‌کند. به عبارت ساده، واحد‌های پولیِ کشور‌های مختلف در قیاس با یکدیگر «ارزان» یا «گران» می‌شوند. این موضوع، اما به خودیِ خود به کلیت اقتصاد کشور برمی گردد و به این معنا نیست که حذفِ پول دردی را دوا می‌کند.

اما جایگاه «ریال ایران» در میان ارز‌های جهانی کجا است؟ یک بررسی ساده نشان می‌دهد که «ریال ایران» اکنون دومین واحد پولی ضعیف در جهان است. رتبه نخست به «بولیوار ونزوئلا» اختصاص دارد و اگر اقتصاد ونزوئلا درگیر شرایط ابرتورمی نبود، اکنون ما از منظر قدرت واحد پولی، در قعر جدول بودیم.

از آن سو، در حالی که برخی کشور‌ها (همچون ترکیه، برزیل و حتی آلمان در فاصله دو جنگِ جهانی) پول ملی بسیار بی ارزشی داشتند و کارشان به حذف چندین صفر از پول شان رسید، اکنون تقریباً کمتر کشوری در جهان وجود دارد که سال به سال با افت چشمگیر ارزش پول مواجه شود و ایران، از این منظر در رده کشور‌های استثنایی قرار می‌گیرد.

مثلاً در مورد ترکیه، واحد پول این کشور (لیر ترکیه) در کمتر از یک دهه اخیر چندصد درصد در مقابل دلار آمریکا تضعیف شده، اما (به بیان خودمانی) هیچ گاه «فنری در اقتصاد این کشور از جا در نرفته است.» اقتصاد ترکیه اکنون ضیعف‌تر از چند سال پیش است، اما همچنان به درستی کار می‌کند و نسبت به آینده آن هم امیدواری وجود دارد.

در مقابل، اکنون حدِ نهایتی برای افت ارزش ریالِ ایران متصور نیست، چنانکه ریال در طول نزدیک به ۴ دهه گذشته، نزدیک به ۳ هزار و ۸۰۰ درصد افت را در مقابل دلار آمریکا تجربه کرده که دست کم در دنیا کم سابقه بوده است.

«تقویت ارزش ریال» به چه معنا است؟

قوی یا ضعیف بودن ارزش پول ملی کشورها، یکی از جا‌هایی است که نظر کارشناسان ممکن است با نظر مردم عادی تفاوت داشته باشد. در واقع، از منظر اقتصادی، به طور کلی بالا یا پایین بودنِ «قیمت» یک واحد پولی نشانه مستقیمی از وضعیت اقتصاد کشور‌ها نیست.

به عنوان مثال، هر چند قیمت پایین «بولیوار ونزوئلا» نشان دهنده وضعیت اسفناک اقتصاد ونزوئلا است، قیمت پایین «روپیه اندونزی» (به عنوان چهارمین پول ارزان در جهان) نشانه‌ای از اوضاع بد اقتصادی در اندونزی نیست. در واقع، برآورد‌ها نشان می‌دهند که تا کمتر از یک دهه دیگر، اندونزی در فهرست ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان قرار می‌گیرد.

البته قدرتمند بودن یک واحد پولی به این معنی است که آن پول قدرت خرید بالایی هم دارد. اگر شما یک شهروند معمولی کویتی باشید که مثلا هزار دینار در ماه حقوق می‌گیرد، عملا معادل ۳ هزار و ۳۰۰ دلار آمریکا (در زمان نگارش این متن) قدرت خرید دارید. در مقابل، اگر در ایران باشید و ماهانه ۱۰ میلیون تومان حقوق بگیرید، در واقع کمتر از ۵۰۰ دلار آمریکا قدرت خرید واقعی دارید. بنابراین، یک گردشگر معمولی کویتی در آمریکا می‌تواند راحت‌تر از یک ایرانی با حقوق ماهی ۱۰ میلیون تومان خوش بگذراند.

چه باید کرد؟

اما ریال ایران چگونه می‌تواند ارزش خود را به دست بیاورد یا دست کم از شیب نزولی ارزش آن در مقابل ارز‌های خارجی کاسته شود؟ از منظر اقتصاد، پاسخ روشن است: تقویت تجارت خارجی کشور.

دلار، یورو، روپیه، پوند و ریال، همگی کاغذ‌هایی هستند که فی نفسه ارزشی ندارند و اقتصاددانان می‌گویند که ارزش آن‌ها به پشتوانه حمایت‌های دولتی در کشور‌هایی که این واحد‌های پولی در آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، بر می‌گردد.

این حمایت‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند: از ذخایر طلا و ارز‌های خارجی در بانک‌های مرکزی گرفته، تا حمایت‌های نظامی و حتی حضور در پیمان‌های اقتصادی با کشور‌های دیگر. به این ترتیب، مشکل بتوان تصور کرد اقتصاد ایران که رکورددار تحریم‌ها در تمام طول تاریخِ اقتصاد مدرن است و میزان تجارت خارجی آن (چه واردات و چه صادرات) به شدت کم شده، بتواند از ارزش پول ملی خود حمایت کند.

از طرف دیگر، قانون «عرضه و تقاضا» هم در اقتصاد به تنهایی گویا است: وقتی تقاضا برای چیزی افزایش پیدا می‌کند، قیمت آن چیز بالا می‌رود و با کاهش تقاضا در عینِ حفظ عرضه، قیمت پایین می‌آید.

در مورد ریال، ماجرا را این طور هم می‌توان دید: ایرانی‌ها نمی‌خواهند ریال نگه دارند و ترجیح می‌دهند داراییِ ریالیِ خود را به سرعت به دارایی‌های غیر پولی، همچون ملک، ارز، طلا، خودرو و سهام تبدیل کنند.

این برای مجموعه حاکمیت در ایران خبر ناگواری است و معنای آن این است که «اعتماد اجتماعی» به سرعت در حال آب رفتن است. بنابراین، راه حل تقویت ارزش پول ملی ایران می‌تواند به جای آنکه اقتصادی باشد، از جاده اقتصاد بگذرد.

منبع: ایکوپرس